De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Vaderlandsliefde.

In onze dagen van geweldigen krijg is een beschouwing van de vaderlandsliefde stellig op haar plaats.

Bij het uitbreken van den wereldkrijg bleek uit de dagbladberichten, dat in al de bij den oorlog betrokken landen de straatbevolking haar volle goedkeuring door geestdriftige betoogingen aan den oorlog gaf. Of het een kleiner aantal schreeuwende betoogers geweest is, terwijl een grooter getal wijzeren met het leed over het naderend onheil in huis bleef, in elk geval kwam overal aan het licht, dat de bevolking, trots de verwachting van het tegendeel, eensgezind, alle veeten vergetend, de wapenen op den oproep der regeering opvatte, al waren ze

[p. 612]

politiek anti-oorlogsgezind, of leefden ze wegens verschil in nationaliteit in onmin met hun beheerschers.

Een wonderlijk verschijnsel zoo'n bijna algemeene geestdrift bij de schare, die niemand meer verwachten zou bij alle vredebonden, vredescongressen en internationale vergaderingen met allerlei doeleinden. En toch... wie er aan denkt, hoe vóór bijna 19 eeuwen de Israëlitische schare vandaag juichte en jubelde ter eere van Christus, om Hem even later naar het kruishout te verwijzen, die weet, dat de massa gemakkelijk te beïnvloeden is. Mag ik ter verklaring van deze vlak tegenover elkaar staande uitingen verwijzen naar de boosheden in de lucht, waarvan Paulus in een zijner zendbrieven spreekt en naar de legioenen engelen, waarvan Jezus gewaagt? De schare staat als zoodanig onder den invloed van het satanisch gespuis, waarvan boven sprake is en dat gebruik maakt van de algemeen gewekte ontroering van oorlogsgeruchten en van de gemoedsgesteldheid van de groote massa, om werkzaam te zijn in den dienst der duisternis door de lage hartstochten te ontketenen. Gemakkelijk toch worden aanknoopingspunten gevonden in het weinig ontwikkeld verstand; in het materialistisch streven der menigte; in de grove zielsbesnaring met weinig gevoel voor vrede en recht; vooral echter in de van de jeugd af ingeprente chauvinistische vaderlandsliefde. Zoo wordt de menigte gemakkelijk een speelbal van de luchtboosheden, die zich vermeiën en verlustigen in het bloed, in de tranen en ellenden van den oorlog en van de vorsten en hun satellieten, die op hun sluwe wijze het geheele volk voor een voldongen feit plaatsen of voor een toestand, waaraan weinig meer te veranderen valt, omdat de lont reeds gereed gemaakt is, om de ontploffing te veroorzaken.

Blinde vaderlandsliefde is wel de voornaamste oorzaak van de vatbaarheid der volken om gemakkelijk in vervoering te komen en in haat tegen den vermeenden vijand uit te barsten, hoewel er natuurlijk van echte vijandschap geen sprake kan zijn. Op bevel der overheid ontketenen zich de lage hartstochten, die in het ruwe en donkere gemoed der massa huizen. De ingeprente vaderlandsliefde aan de schooljeugd, gevoegd bij den lagen beschavingstrap der menigte, levert voldoende materiaal voor beïnvloeding der booze geesten. Wat toch wordt als hoofdzaak van de vaderlandsche geschiedenis onderwezen? Is het niet een oorlogsgeschiedenis, die aan de jeugd wordt aangeboden? Krijgt het kind niet den stelligen indruk, dat de beste vaderlanders geweest zijn zij, die daarvoor gestreden hebben en daarvoor het leven lieten? Zij zijn de helden, voor wie ieder Nederlander de grootste vereering moet gevoelen. Door eenzijdige belichting ontstaat een scheeve voorstelling van feiten. Van den eigen voorzaat worden enkel goede daden vermeld, doch de vijand komt in zoo'n slecht daglicht, dat het niet anders kan, of het gevolg is, dat haat opgewekt wordt tegen elken vreemdeling, zoodat weinig noodig is om den aldus opgevoeden halfblinde in fellen haat te doen ontvlammen. Is dan vaderlandsliefde inplaats van een groote deugd, zooals algemeen aangenomen wordt, een afkeuringswaardig bezit voor een mensch? In geenen deele, doch evenals het met alle deugden gaat, die ondeugden worden, als niet de juiste maat gehouden wordt, zoo moet de thans nog algemeen-gangbare vaderlandsliefde uit de deugdenrij geschrapt worden, doch niet de bijzondere genegenheid, die ieder voor zijn geboortegrond voelt. Dat gevoel is de natuurlijkste zaak ter wereld, daar elk vanzelf de plek, waar hij het levenslicht zag, de onbezorgde jeugd bij liefhebbende ouders doorbracht en als man de maatschappij intrad, hooger stelt dan een streek hem onbekend, vooral als die gevonden wordt ver van de grenzen. Iets anders is het zich blind te staren op eigen ingedeelde nationale voortreffelijkheden en daarbij af te geven op de bevolking van andere landen, omdat die misschien in vroegere tijden met onze vaderen in oorlog waren of dat men meent, dat zij heel wat lager plaats innemen op den zedelijken ladder, daardoor minderwaardig zijn en met een zekere minachting dienen bejegend te worden. Hierbij komen nog roem op eigen dapperheid en verhoovaardiging op bijzondere genegenheid van God (als God van Nederland aangeduid), om blinde vaderlandsliefde in het aanschijn te roepen.

In plaats van een edeldenkende ontstaat er een hoogmoedige en oppervlakkige natie, die door verkeerde opvoeding niet beantwoordt aan haar roeping van beschaafd volk. Wil een volk als geheel daarvoor doorgaan, dan moet de jeugd anderen grond onder de voeten gegeven worden als thans gebeurt. God moet niet aangeduid worden als de bijzondere beschermer van het rijk; men moet niet prat gaan op heldendaden van voorzaten

[p. 613]

en zoo weinig mogelijk oorlogsgeschiedenis onderwijzen; er moet geleerd worden, dat oorlogvoeren tot de grootste onzinnigheden behoort en gelijk staat met moord, al geschiedt het op hooger bevel en dat alle menschen broeders zijn en kinders van een zelfden vader, hoewel de eene broeder op hooger trap van beschaving staat, dan de andere en de eene zuster een anderen godsdienst belijdt, dan de andere of misschien nog in onwetendheid zich buigt voor stoffelijke of denkbeeldige goden. Door zoo'n opvoeding komt algemeene naastenliefde in plaats van snoevenden grootheidswaanzin, een der ergste kwalen, waaraan een volk lijden kan. De oorlogen moeten dan van de aarde verdwijnen en worden alle geschillen in der minne en naar recht uitgemaakt. De ware geest van het Christendom komt dan eerst tot volle recht.

Helaas, zoo ver zijn we thans nog niet. Een pessimist zal zeggen, vooral op grond van de tegenwoordige tijdsomstandigheden, dat het nooit zoo ver komt en menig optimist zal sterk gaan twijfelen. Toch is het dwaas aan de eindelijke zegepraal van het licht over de duisternis te wanhopen. Vooral deze intreurige tijden zullen niet nalaten, om veler oogen te openen. Bij ijverige propaganda tegen den oorlog zal de vredesbeweging bij de velen, die het lijden der volken aanschouwen of het op een of andere wijze meemaken, moeten inslaan, vooral als het volk zich bewust wordt van zijn macht. En die macht bezit het reeds door zijn stemrecht.

Maar als Nederland nu zonder zijn wil wegens zijn neutraliteitsschennis in den Europeeschen oorlog betrokken wordt, hoe moet dan een verafschuwer van den oorlog zich gedragen? Zoodra het oorlogsgevaar optreedt, moeten eerst alle middelen in 't werk gesteld worden door mannen en vrouwen van invloed, om aan den krijg te ontkomen. Is de teerling echter geworpen naar de zijde van vernieling en verderf, dan legt de wet aan iederen dienstplichtige den last op als soldaat in het leger plaats te nemen, waaraan niet te ontkomen is. Het te velde trekken weegt voor hem zwaarder dan voor den soldaat, die het een eer vindt voor zijn geboortegrond te sterven. Hij, die er liever voor leeft, gaat met bloedend hart ten krijg, kalm en ernstig en laat over zich niet komen kwaden hartstocht, die het gemoed in vlammenden haat tegen den vijand doet ontbranden en den mensch verlaagt tot duivel, tot verscheurend dier. Natuurlijk laadt hij, die de hoofdbewerker van oorlogspartij is, zeer groote verantwoordelijkheid op zich. Het geweten en dat zijner medehelpers zal zich waarschijnlijk in hun blinden oorlogsroes wel niet luide doen hooren, want menschenslachting telt weinig mede bij hen, die het militairisme als moedermelk ingezogen hebben. De fijngevoelige, die verafschuwt, wat hem opgelegd wordt, behoeft zich wel niet verantwoordelijk te achten voor de onheilen, door hem veroorzaakt, maar toch drukt hem als een centenaarslast de opgedrongen soldatenplicht. Het is niet vrees voor den dood, die hem benauwt, want in den regel behoort hij tot de mannen, die in liefde en deugd hun dagen sleten en die weten, dat het sterven voor hun geen verschrikking behoeft te zijn, maar veeleer beteekent een gelukkigen overgang naar de zalige lichtsferen, waar vergeten kunnen worden de jammertooneelen op de donkere bloedaarde beleefd. Gelukkig als zulke strijders geleerd hebben met hun bezwaren en nooden tot Hem te gaan, die troosten en bemoedigen kan.

Vaderlandsliefde uit zich meestal ook in den vorm van liefde tot het hoofd van den staat en diens huis. Dit wordt gaarne gedacht als de verpersoonlijking van de natie. Gebreken en tekortkomingen worden gemakkelijk over 't hoofd gezien en deugden sterk vergroot. Het volk juicht en jubelt bij elke gelegenheid, al was het staatshoofd misschien juist bezig geweest door een oorlogsverklaring het geluk en de welvaart van den staat aan de oorlogskans te wagen.

Het Nederlandsche volk blijft in toegenegenheid en liefde voor koningin Wilhelmina niet achter. Zij staat als telg van het Oranjehuis bij het grootste deel in hoog aanzien. Haar beminnelijke persoonlijkheid; haar persoonlijke toewijding en hulpverleening in gewone en buitengewone rampen, die het volk treffen; haar correct constitutioneele regeering van het land; de hoop van velen, dat zij door haar bekendheid en de vriendschappelijke betrekking met naburige staatshoofden en door haar bemoeiingen het land zal behoeden voor oorlogsrampen en dat zij als vrouw zich niet zoo licht zal laten verleiden dan wanneer een koning ons deel was, om aan den wereldoorlog deel te nemen, doen velen in dezen tegenwoordigen tijd met iets meerdere gerustheid aan een hoopvolle toekomst denken. - De moderne krijg valt verschrikkelijk tegen, daar zij in duur en wreedheid op niet hooger

[p. 614]

standpunt mag geplaatst worden dan de barbarenoorlogen van voorheen. Het kan ook moeilijk anders, daar oorlog eenmaal niet te veredelen is. Hij moet alleen verdwijnen en dat zal hij door aaneensluiting en verbroedering van allen uit de verschillende natiën, die doordrongen zijn van de waarheid, dat de ware vaderlandsliefde niet bestaat in domme verheerlijking van eigen volksdeugden en dwaze minachting van die van naburen en verafwonenden, maar in de bevordering van alles, wat tot de zedelijke verheffing en de stoffelijke welvaart van den landzaat dienen kan, doch ook van hen, van wie we door landgrenzen of zeeën gescheiden zijn. Algemeene naastenliefde, die zich niet beperkt ziet door staatkundige grenzen, komt dan in de plaats van de onechte vaderlandsliefde, die nog allerwegen op den troon zit en vooral hoogtij viert bij de volken, die in den wereldkrijg betrokken zijn. Dat die oorlogsbron, een aanklacht vormend tegen ons onecht christendom, spoedig moge opdrogen!

K. VAN DER SLIKKE.