De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Varia

over De Oude en de Nieuwe Amsterdammer.

Een heel stapeltje proef-nommers van beide bladen, de oude Groene en de Nieuwe Amsterdammer, ligt op mijn schrijftafel, vermeerderd met een brochure des heeren Wiessing, voormalig hoofdredacteur van de oude Groene, over de redenen die de uitgevers van dit Blad deden besluiten hem zijn ontslag te geven, en hemzelf een nieuw Blad deden oprichten. - -

Bij het ‘critiek’-uitoefenen in een zaak als deze kan men niet anders dan een persoonlijk standpunt innemen - - altijd tenminste als men eerlijk is; (en, hoe ‘eerlijk’ de critiek zich gemeenlijk gedraagt, dat hoop ik straks, naar aanleiding der brochure des heeren Wiessing, aan te toonen met een erin-slaand bewijs).

Een persoonlijk standpunt, al naar gelang men méér voelt voor de oude richting, die de heer Wiessing bewandelde met zijne medewerkers, dan wel voor de nieuwe, ingeslagen door de tegenwoordige redactie van de oude Groene: Prof. Mr. J.A. van Hamel, Prof. Dr. Brugmans, Frederik van Eeden, enz. - Wat mij aangaat, stel ik deze namen tegenover die van b.v. een Bernard Canter, wiens onhebbelijke persoonlijke toon jegens Jhr. de Kock (in de voormalige oude Groene), naar aanleiding van diens brochure over Multatuli, nog versch ligt in het geheugen van elk fatsoenlijkdenkend mensch, vergelijk ik de inhoudsopgaven van de twee bladen, de nieuwe onder redactie van Mr. Wiessing, de oude Amsterdammer (de èchte Groene) onder die van Prof. Mr. van Hamel, Prof. Brugmans en Frederik van Eeden, dan vind ik voor mij het geschrijf van de onbekendheden en anonymi van de nieuwe Amsterdammer van vrij wat minder beteekenis dan de opinie der mannen van naam, die thans in de oude Groene schrijven, - waarbij ik echter voor de verzen van Charivarius, in de nieuwe Amsterdammer, een uitzondering maak; ook mij komen die meestal zeer waar en raak voor.

Ik herhaal echter, tenslotte is en blijft dit een quaestie van persoonlijken smaak; het feit is niet te ontkennen dat bijna geheel de oude staf des heeren Wiessing met hem overging tot het door hem opgerichte nieuwe Blad, en dat dus zij, die prijs stellen op dit genre van literatuur, meer hun gading zullen vinden in de nieuwe dan in de oude Amsterdammer (de echte Groene van weleer).

Iets anders is het met de plaat. - Ik geloof dat Mr. Wiessing in dit opzicht een zwaren strijd zal hebben te voeren om zijn Blad erin te krijgen, want, de oude Amsterdammer dankt voor 9/10 zijn bekendheid niet aan zijn tegenwoordige of vroegere medewerkers, maar enkel en alleen aan ‘de’ plaat van Braakensiek. Die plaat wil iedereen gezien hebben; die plaat doet het 'm bij het groote publiek. En, zonder iets aan de verdiensten van den heer van der Hem als teekenaar te willen te kort doen, geloof ik dus toch niet dat hij er zal inslaan als Braakensiek, nu deze eenmaal bezit het oog en de belangstelling van ‘de’ Amsterdammerlezers, - waarvan de meesten, dit is mij herhaaldelijk gebleken, niet eenmaal weten waarom het gaat, noch wat er eigenlijk is gebeurd, noch ook daarin eenig belang stellen, - zoolang ze hun plaat van Braakensiek maar krijgen in het hun oude welbekende groene omslag van de Amsterdammer, waarvan ze

[p. 421]

de redactie-verandering niet eenmaal opmerkten. - -

‘Kunstenaars’, die zich den geheelen dag onder elkaar druk maken over Kunst (met een hoofdletter), en over de hun onderling aangedane tekortkomingen en beleedigingen, hebben er heusch geen flauw vermoeden van hoe koud, hoe ijzig-koud hun eigen vermeende ‘grootheid’ het publiek laat, vooral waar het dergelijke onder-onsjes-ruzies geldt! Zij worden hoogstens even uitgelachen... En daarmee basta!

Alles saamgenomen, ik voor mij zal de oude Amsterdammer, de èchte Groene, onder de nieuwe redactie liever lezen dan de nieuwe, omdat ik de medewerkers van dat laatste Blad, behoudens enkele uitzonderingen, over het algemeen van een min en onwaardig allooi vind. Onder die goede uitzonderingen reken ik óók den heer Wiessing-zelf, van wien ik goed noch kwaad weet aangaande zijn redacteurschap. Ik bedoel, wat mijn antipathie betreft, bepaaldelijk den toon van het Blad onder zijn redactie en het weerzinwekkend gehalte zijner medewerkers. In dit opzicht geef ik dan ook zijne uitgevers volmaakt gelijk dat zij hem, blijkens zijne (des heeren Wiessing) eigen brochure het volgende schreven:

‘Ons persoonlijk stuitte dikwijls de inhoud van vele artikelen, en de richting, waarin het weekblad gestadig geduwd wordt, dermate tegen de borst dat wij de sympathie voor onze eigen uitgave verliezen.’

(Brief der uitgevers van 12 Jan. 1914.)

Het schijnt, volgens de volledige briefwisseling in deze brochure opgenomen, dat deze richting, op politiek en sociaal gebied vooral, óók den lezers meer en meer tegen de borst is gaan stuiten, reden waarom de uitgevers hun eigen finantieel belang bedreigd zagen door een achteruitgang van het Blad in abonnés-aantal, enz. Toch deden zij den heer Wiessing een m.i. zeer redelijk voorstel tot reorganisatie, waarbij hij hetzelfde honorarium behield, maar nog een tweeden redacteur neven zich zou krijgen. Hij echter weigerde elke wijziging van dien aard op zeer hooghartigen toon, en beriep zich daarbij op de sympathie voor hem van zijn voorganger, de Koo. Het is naar aanleiding daarvan, dat toen bleek hoe de Koo hem, met dat al, achter zijn rug om, heeft aangevallen tegen de uitgevers-zelf:

En ook in deze quaestie beroept gij U op de Koo, op iemand die, een jaar nadat U bij het weekblad werkzaam waart, er herhaaldelijk bij ons met kracht, doch tevergeefs, op aandrong dat wij onze overeenkomst met U zouden verbreken. (Spatieering is van mij).

(Brief der uitgevers van 21 Jan: 1914).

Mij dunkt, deze onthulling omtrent de houding van de Koo, ten zijnen opzichte buiten zijn weten, moet op den heer Wiessing een teleurstellenden indruk hebben gemaakt, gelijk dan ook blijkt uit zijn antwoord aan de heeren van Holkema en Warendorf, de uitgevers, in zijn brief van 2 Febr: 1914.

In dit verband moet ik U melden dat niets mij pijnlijken is geweest in onze correspondentie dan Uw meedeeling, dat de heer de Koo U tegen mij heeft opgezet op grond van mijn socialistisch cachet. Pijnlijk is mij dat, want deze houding is in volle tegenspraak met zijne houding, en zijn woorden jegens mij, vóór mijn benoeming, en hij heeft - met reden! - niet aldus gesproken in de correspondentie die voor mij bestemd was, en die U bekend is...

In een noot in zijn brochure tracht de heer Wiessing dit zijdens de Koo dubbelzinnig doen aan het publiek goed te praten met de meedeeling, dat deze in dien tijd ‘hevig geprikkeld’ was. Mijnentwege! Ik heb de Koo nooit gekend. Ik heb alleen, naar aanleiding van zijn redacteurschap van de toenmalige Groene, een briefwisseling gehad met bovengenoemden Mr. Wiessing, eene briefwisseling die dezen laatsten thans, dunkt mij, tot dubbele eere strekt, omdat hij de Koo's reputatie ter harte nam en verdedigde tegen mij, - in een niet op te helderen zaak, daar de betrokkenen zijn overleden, en de bewijsstukken mij ontbreken. Ik heb namelijk (ik geloof in mijn Herinneringen) vóór eenige jaren het volgende verteld: Na de verschijning van Vragensmoede bemoeide zoowat iedereen in de pers zich met dit boek, mijn persoon, mijn levensrichting, enz. Ik was ineens een ‘iemand’ geworden. Alle ‘critieken’, of wat er voor moest doorgaan, waren doorgaans vriendelijk, belangstellend, prijzend, wat dan ook, maar niemand nog viel het toen in mij uit te schelden of aan te vallen. Daartoe was immers ook geen reden. ik kwam nog pas kijken in de letterkundige wereld, deed niemand kwaad, had nog geen vijanden.

Te midden dezer door mij-zelve nooit-gedachte algemeene belangstelling ontving ik een dreigbrief van een sedert overleden ‘letter-

[p. 422]

kundige’ van de jongere richting, (eerst veel later heb ik ontdekt dat hij ‘schreef,’ en zelfs als een groot licht werd beschouwd in zijn kring, want ik stond toen geheel buiten alles van dien aard, was nauwelijks in het vaderland terug na jarenlang verblijf buitenslands). Welnu, in dien dreigbrief werd mij op de meest onbeschaamde wijze de eisch gesteld of onmiddellijk een som gelds hem te zenden (o, niet groot) aan het nauwkeurig door hem opgegeven adres, of te kunnen rekenen op een zeer smalende critiek over ‘Vragensmoede’ in een onzer meest-bekende bladen. Ik was toen zoo onnoozel-jong-dom nog, zoo weinig vermoedend van de letterkundige loopbaan die mij wachtte, dat ik dien dreigbrief schouderophalend verscheurde, in plaats van hem als goud te bewaren, hem en de nog daarop volgende dreigbrieven. Want, ik kreeg er nog twee of drie, die allen steeds dringender denzelfden eisch bevatten of het geld zenden of mij blootstellen aan de wraak eener zeer smalende critiek op ‘Vragensmoede’.

- Welnu, waar ik, gelijk vanzelf spreekt, het laatste koos, daar is het een feit dat, in tegenstelling van alle andere Bladen en Tijdschriften die zich uitlieten over Vragensmoede op min of meer vleiende wijze, enkel en alleen de Groene Amsterdammer, na afloop van den door den ‘letterkundige’ gestelden termijn, een critiek over Vragensmoede leverde ongeteekend, meen ik, (althans niet voluit) van het meest afbrekend, smalend, en geringschattend gehalte. - - -

Voor mij is commentaar hier overbodig.

De heer Wiessing echter heeft mij, na kennisneming van het bovenstaande, warm geschreven, om zoowel de nagedachtenis van den ‘letterkundige’ schoon te wasschen, als om de Koo's mogelijke mede-schuld per-se te ontkennen. Wat het eerste betreft veronderstelde hij dat iemand anders misschien dien naam had misbruikt; wat het ‘toeval’ aangaat, dat, overeenkomstig met het dreigement, inderdaad de Groene Amsterdammer een zóó afkeurende critiek over Vragensmoede opnam, voor hem, Mr. Wiessing, was het uitgesloten in zijn brieven aan mij, dat de Koo zich ooit, door wien ook, zou laten gebruiken tot partijdigheid, van welken aard ook. - Ik voor mij herhaal dat ik de Koo nooit heb gekend, en, dom-genoeg, de bewuste dreigbrieven heb verscheurd, in mijn afkeer van alles wat laag is, zonder er toen bij stil te staan welk een waarde deze brieven later moesten hebben als bewijsvoering en aanklacht. Daarom kan ik dus het verband tusschen een en ander niet vaststellen. Het is m.i. zeer wel mogelijk dat de bewuste ‘letterkundige’ behoorde tot de vaste medewerkers van de Koo, en dat deze dus diens ‘critiek’ argeloos plaatste, zonder eenig vermoeden van de voorafgegane dreigbrieven aan mij; dit is niet alleen mogelijk, maar m.i. zelfs hoogstwaarschijnlijk. Maar het bewijst dan tevens hoe lichtvaardig de ‘eerlijke critiek’ was, die de Koo, - de ‘groote’ de Koo, - in zijn Blad liet opnemen, onder zijn zoogenaamd onafhankelijke vlag.

Welnu, in verband met deze geschiedenis, vind ik zijn houding jegens zijn opvolger, waar hij de uitgevers achter diens rug om aanviel over Mr. Wiessing, vrij wat minder loyaal dan die van Mr. Wiessing ten zijnen opzichte, waar deze laatste hem in een particuliere briefwisseling aan mij door dik en door dun, en op de meest besliste en hooghartige wijze, stééds verdedigde. - -

Voor Mr. Wiessing als mensch geeft mij dit groote achting. -

En nu nog iets over de waarde van critiek, over welker waarde het bovenstaande, (dat ik onder eede kan verklaren letterlijk aldus te zijn geschied) dunkt mij een eigenaardig licht werpt.

In den brief van de uitgevers Holkema en Warendorf aan den heer Wiessing, dagteekenend van 21 Jan. 1914, staat letterlijk het volgend verwijt:

Een ander voorbeeld is de weinige welwillendheid, waarmede onze uitgaven in ons eigen weekblad worden behandeld.... Een aardig boekske als van Barbarossa, dat overal une bonne presse vond, wordt in ons blad geen woord waard gerekend.

De heer Wiessing antwoordde hierop in een brief van 2 Febr. '14, dat hij en zijn medewerkers het ‘aardig boekske’ van Barbarossa, den hoofdredacteur van de Telegraaf, - dus, een machtig pers-man, - niet anders dan zóó afkeurend zouden kunnen beoordeelen. dat het den uitgevers ervan, (tevens uitgevers van de Groene) onaangenaam zou stemmen. Daarom gaf hij er de voorkeur aan te mogen zwijgen. M.i. is dit standpunt volkomen correct. Het is een standpunt dat ook ik inneem ten opzichte van de uitgaven van den heer L.J. Veen, tevens uitgever van de Holl. Lelie. Kan ik ze niet anders dan beslist-afkeurend beoordeelen, dan laat ik ze, zoo eenigszins mogelijk, liever geheel rusten. De heer Veen zijnerzijds oefent hierin geen de minste pressie op mij uit. En dat strekt hem tot groote eer.

[p. 423]

Maar ziet, is het niet eigenaardig, in verband met het bovenstaande, thans in de oude Amsterdammer, (de echte Groene), onder de nieuwe redactie plotseling een zeer enthousiaste, een gansche Amsterdammer-kolom vullende gunstige critiek te ontmoeten over weder een ‘aardig boekske’ van dezen zelfden Barbarossa, zijnde weder een uitgave der heeren Holkema en Warendorf, uitgevers tevens van de oude Amsterdammer, de echte Groene, waarin deze ‘critiek’ verschijnt in het nommer van 3 Jan. 1915. - Wie, die eerst kennis nam van het verwijt door de uitgevers gericht tot den heer Wiessing, den toenmaligen hoofdredacteur, aangaande diens stilzwijgen over hunne Barbarossa uitgave, kan thans nog aannemen dat deze brutale ophemeling van den herdruk van het onbeduidende Barbarossa-couranten-vulsel iets anders is dan eene concessie der nieuwe redactie aan de uitgevers. -

Zóó komt ‘eerlijke critiek’ tot stand. Twee voorbeelden ervan deel ik U hierboven mede uit een onzer meest-gelezen weekbladen, en waarbij ik in beide gevallen alle vermoedens van kwade trouw zijdens de redacteuren uitsluit; maar nochtans gevallen, waaruit zonneklaar blijkt, hoe de criticus in quaestie noch door kunstoordeel, noch door eerlijkheid, noch door onpartijdigheid werd bezield, maar wel door de meest dubbelzinnige bijredenen. - (Om het den uitgevers vooral naar den zin te maken wordt ook de vorige uitgave van Barbarossa en-passant nog eens goed opgevleid).

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.