De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Herfst-stemming!

Voorbij het zonnige herfstweer! Er hangt een kille, vochtige lucht in de straten, die het uitzicht belemmert en loodzwaar drukt op de ziel der menschen! De zon is weg en met de zon het prachtige weer der laatste dagen, het zeldzaam mooie herfstweer, waarbij alles zoo licht, zoo warm, zoo vroolijk scheen buiten, als ware het zomer!

De hemel blauw! Niet het peilloos diepe blauw van het voorjaar of het schitterend helblauw van den zomer, neen, minder warm, maar helder en klaar, als menschenoogen, die, wijd open, stilzwijgend vragen naar het waarom der dingen!

De boomen nog geheel in blad, dragend hun kleurrijken bladerschat fier en krachtig, als menschen, die met opgeheven hoofd en krachtigen tred door den herfst van hun leven gaan!

De bloemen! Ach! de bloemen, die kleuren en geuren onder den voorjaarshemel, zijn heengegaan, zooals ook de jeugd der menschen voorbijgaat; de schitterende bloemenweelde van den zomer is ook voorbij, zooals ook de zomer in het menschenleven heengaat, maar de rozen, de rozen zijn gebleven! Nog knoppen en bloeien de Octoberrozen, als wilden ze den menschen wijzen het mooie dat ook in den herfst van het leven is! -

Nu is het herfst geworden! De zon is schuil en met de zon veel licht en warmte en de herfstnevel drukt loodzwaar op de ziel der menschen. En door den nevel is het of er tot ons doordringen smartkreten uit de menschenwereld, eindelooze zuchten van nameloos wee!

In deze sombere herfstdagen gevoelen we als een ontzettenden druk het groote leed dat over de menschen gekomen is: de oorlog! De onzalige, algemeen Europeesche oorlog met zijn onberekenbare gevolgen! De oorlog, lang voorzien, dien men vreesde als een der grootste rampen, die het maatschappelijk leven zou kunnen treffen, waarvoor men huiverde en zelfs in gedachten terugdeinsde; de oorlog, waarvan men hoopte en vertrouwde, dat niemand den moed zou hebben de verantwoordelijkheid ervan op zich te nemen!

En toch kwam deze oorlog!

De moderne oorlog met zijn vreeselijke vernielings- en verdelgingsmiddelen, bij de samenstelling waarvan de scherpzinnigheid van het menschelijk brein gemeene zaak gemaakt heeft met den aangeboren, duivelschen moordlust van het menschelijk individu!

De oorlog, die niet past in onze samenleving, welke met handel en nijverheid, met het credietwezen, met heel het wereldverkeer is ingericht op vrede! Wij voelen, we zien hoe heel de maatschappij uit zijn verband is gerukt, we zien de welvaart vernielen, het menschdom verdelgen!

En al die namelooze ellende voorzagen en begrepen ze allen, de politici, de kapitalisten,

[p. 295]

de beurskoningen, de regeeringen, de vorsten en ze wendden dezen vreeselijken oorlog niet af!

Ze voerden struisvogelpolitiek en bouwden het vredespaleis, hielden breedsprakige redevoeringen over de weldaden en zegeningen van den vrede, vorsten omhelsden elkaar uit louter vredelievendheid en - toch kwam deze oorlog!

Arme menschheid! Eeuwen en eeuwen hebt ge gearbeid aan het werk der beschaving en zóó weinig zijt ge gevorderd op den weg der Christelijke liefde, dat ge dezen oorlog niet vermocht af te wenden!

Het werk Uwer handen, dat ge als het beste, het hoogste hebt gevoeld, als het mooiste hebt gedacht, doet ge teniet als waardeloos tuig en het moest getuigen van uwe grootheid aan wie na u komen! Wat ge hebt opgebouwd en gewrocht in het zweet uws aanschijns, laat ge in vlammen opgaan en het moest getuigen van uwen ondernemingsgeest, van uwe vlijt en arbeidzaamheid!

Arme menschheid! Om één enkel menschenleven te behouden, getroost ge u de grootste opofferingen, geeft ge onuitputtelijke liefde, de teederste zorgen en het verlies doet uwe haren vergrijzen, omfloerst het zonnige in uw leven met rouw, breekt u geestelijk en lichamelijk en - wat dan te zeggen van den vreeselijken menschenmoord op de slagvelden, van de duizenden menschenlevens, die opgeofferd worden aan de baatzucht van enkelen?

In doodsangst hebt ge in oorlogsnood gevolg gegeven aan den meest natuurlijken en krachtigsten drang in den mensch, de zucht naar zelf-, naar lijfsbehoud, hebt ge uw kostelijk bezit, bij velen het hoogste goed, achtergelaten en zijt ge gevlucht, gevlucht om te vinden een veilige plaats om uw moede hoofd neer te leggen, hebt ge uw eigen huiselijken haard verlaten om als ballingen te zijn in een vreemd land, waar de mensch in spontane uiting van medelijden den medemensch helpt, gedachtig wellicht aan het: ‘heden ik en morgen gij’!

Arme menschheid! Ge haat den oorlog met al zijn vreeselijke gevolgen en toch! - in uwe samenleving, in uwen dagelijkschen omgang kweekt ge en tieren welig de kiemen van den oorlog, want door alle tijden heen zijn hebzucht, eerzucht en onderlinge jalouzie oorzaken geweest tot oorlog, en zoo heden ten dage! Ge haat den oorlog - en maakt oorlogswinsten; ge hongert naar vrede - en voedt den oorlog! En thans! - thans staat ge voor de consequenties van uw eigen daden en hebt ge de feiten te aanvaarden!

En straks! - Zullen de menschen zich bewust worden, hoe afhankelijk ze van elkaar zijn en hoe afhankelijk ze zich van elkaar gemaakt hebben in hunne dagelijksche samenleving, in heel het wereldverkeer, dat in elkaar grijpt als een tandraderwerk, waarin de geringste afwijking storing en stremming brengt in den geregelden loop?

Dan zal - het klinke paradox - dan zal deze vreeselijke oorlog de meest droevige, maar de beste propaganda zijn voor: ‘vrede!’

M.E.