De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Hoofdartikel
Het moderne Volkenrecht.

Wie herinnert zich niet de fiere woorden waarmede Keizer Wilhelm de volken van Europa opriep ter verdediging van hunne heiligste belangen? De vijand van Europa waarop de Duitsche Keizer doelde heeft tot nu toe niets van zich laten hooren, maar de door den Duitschen Keizer zoo gewenschte vereeniging der volkeren van Europa is der verwezenlijking nog verre van nabij. Een ander gevaar voor de Europeesche beschaving dreigde uit Rusland. Het is te begrijpen, dat Duitschland, het land der beschaving, zich daartegen wapende. Het ongeluk was echter, dat Rusland verbonden was met Frankrijk. Van dat ongelukkige verbond is Bismarck de schuld. Ook voor Frankrijk had hij in 1871 een gouden brug moeten bouwen, zooals in 1866 voor Oostenrijk. Toenadering tot Frankrijk ware mogelijk geweest, indien Bismarck Elzas en Lotharingen aan Frankrijk gelaten had. Nu dat echter niet gebeurd was, had Duitschland ook te maken met Frankrijk bij een eventueel conflict met Rusland. Dat Engeland stond aan de zijde van de zwakkeren is niet te verwonderen. Dat deed Engeland steeds, niet uit liefde of medelijden voor de zwakkeren, maar om den sterke, dat is de concurrent van Engeland op ieder gebied, te vernederen. Rusland wist, dat Duitschland op de hoogte was van de toekomstplannen van Rusland, en daarom werd door Duitschland de eisch gesteld: demobilisatie. Niet om die demobilisatie te bereiken. Men wist toch vooraf, dat het antwoord niet toestemmend zou zijn, maar om het conflict uit te lokken. De Duitsche Keizer is de vredevorst bij uitnemendheid. Een feit is, zooals bewezen is door het Engelsche Witboek, dat Duitschland door eenig uitstel den oorlog had kunnen voorkomen. Dat staat onomstootelijk vast, officieele mededeelingen van welke zijde ook zijn de waarheid, moeten in elk geval als zoodanig beschouwd worden door de neutrale mogendheden.

Eerst later, als het heden geschiedenis is geworden, mag men zeggen, zooals van Metternich: ‘il mentait à miracle’.

Duitschland wist, dat het conflict nu te voorkomen was, doch dat dit slechts een uitstel, geen afstel kon zijn. Na Napoleon's terugkeer uit Elba wenschte Europa vrede te houden; het doel van het verbond tegen Frankrijk was: ‘le but, le maintien de la paix’. Het middel om den vrede te behouden was zooals in het verdrag tusschen de mogendheden geschreven stond ‘pour moyen la guerre’. In diezelfde droeve noodzakelijkheid zag zich het hedendaagsche vredelievende Duitschland gebracht. Men wenschte vrede te houden en moest daarvoor oorlog voeren, kon die zelfs geen paar dagen uitstellen. Maar die oorlog bracht ons op den duur geen wapenstilstand, maar een eeuwigdurende vrede, onder opperleiding van het meest beschaafde land ter wereld, Duitschland. Voor dat toekomstbeeld is het hedendaagsche lijden der menschheid geen te hoogen prijs. En zelfs de grootste aanhangers van den vrede

[p. 291]

moeten dezen oorlog toejuichen om het edele doel.

Vele berichten willen het ons nu doen voorkomen alsof vooral de Duitschers bij het najagen van dat doel niet kiesch zijn bij het uitzoeken der middelen daartoe. Met name zoude Duitschland herhaaldelijk in strijd komen met ons moderne volkenrecht.

Niets is minder waar dan deze beschuldiging. Een der groote mannen op het gebied der wetenschap, die men het moderne volkenrecht noemt, is Prof. Bluntschli. Indien wij aan de hand van dien geleerde nagaan wat wel en wat niet geoorloofd is, dan zien wij, dat er inderdaad niet veel tegen de humanitaire begrippen gezondigd wordt, als men ten minste het oorlog voeren op zichzelf uitzondert of humaan noemt.

Bluntschli geeft in zijn standaardwerk, ‘Das moderne Völkerrecht der zivilisierten Staten’, ons precies aan, hoe een humane krijg gevoerd moet worden en aan welke bepalingen neutralen en strijdenden moeten voldoen.

Neutralen zegt Bluntschli moeten neutraal zijn en blijven. Het gelukkigste zijn die landen er toe waaraan, zooals aan België, een ‘immerwährende Neutralität’ door Europa gegarandeerd is. Bij het Verdrag van Londen van 15 Nov. 1831 werd België in het bezit dier eeuwigdurende neutraliteit gesteld, terwijl bij de verdragen van 9 en 11 Augustus 1871 die neutraliteit nog ‘mit weiteren Garantien’ versterkt werd. In 1870 dreigde Bismarck in zijn depêche van 3 December Luxemburg's neutraliteit te schenden. De Oostenrijksche Rijkskanselier, Graaf Beust, zeide 22 Dec. 1870 hierover, dat wegens de ‘europäischen Garantie’ van deze neutraliteit, ‘die Prüfung und Beurteilung der Tatsachen, welche eine Verletzung der Neutralität durch den neutralen Staat begründen und den Schutz der Neutralität aufheben sollen, sei principiell den Signatairmächten des Neutralitätsvertrages zugefallen und dem Ermessen einer einzelnen kriegführenden Macht zunächst entzogen werden.’

Men begrijpt dus van welke onschatbare waarde die verdragen voor België zijn, en hoe onnoodig het eigenlijk was Namen, Luik en Antwerpen te maken tot vestingen van den eersten rang. Men had toch de garantie van geheel Europa en als dat niet helpt, helpt niemendal.

Men heeft Duitschland hard gevallen wegens het schenden der neutraliteit van België en om de woorden van Bethmann Holweg, die dat verdrag een vodje papier noemde. Maar eerstens zou ik willen vragen of men een groot nobel volk als het Duitsche in zijn geheel lastig mag vallen om een onhandige uitlating van een Rijkskanselier. En verder schijnt het, volgens de officieele Duitsche mededeelingen wel vast te staan, dat de Franschen begonnen met de neutraliteitsschending. Aan het station te Brussel heeft men toch voor den oorlog Fransche officieren gezien en wat deden die in Brussel anders dan de neutraliteit schenden. Om uit te gaan waren zij daar niet, daarvoor hebben zij toch het groote Brussel: Parijs. En nog, gesteld dat werkelijk Duitschland moedwillig die neutraliteit schond, dan is dat uit een burgermans begrip van fatsoen en recht streng af te keuren, maar wij weten dat staten en staatslieden niet volgens kruideniersbegrippen handelen. Staatslieden stappen heen over die kleinigheden, die men in het gewone leven onfatsoenlijk noemt, vanwege het groote doel. En nu het Duitsche volk deze schrikkelijke oorlog opgedrongen werd, was het nu niet plicht van de Duitsche regeering zorg te dragen dat die oorlog zoo kort mogelijk duurde en zoo min mogelijk menschenlevens, Duitsche wel te verstaan, zou kosten? De voortdurende remise-stand van den strijd aan de Vogezen toont reeds aan hoe goed het van de Duitsche Regeering gezien was, dat men de beslissing verhaasten moest door Frankrijk vanuit België binnen te trekken. Tot in de verste toekomst zal het als een blaam op het Belgische volk en vooral op de Belgische Regeering van heden blijven rusten, dat zij dit niet ingezien hebben. Uit een humanitair oogpunt, niet slechts uit belang voor eigen landzaten, had België het Duitsche leger vrijwillig moeten toelaten. België ware niet verwoest, en Frankrijk waarschijnlijk reeds totaal verslagen. De vrede in West-Europa zou ten minste te land hersteld zijn, en wij konden met belangstelling den zeeoorlog en de verdere overwinning van het beschaafde en beschavende Duitschland volgen. Jammer en driewerf jammer is het, dat de bravour der Belgen die schoone toekomst vernietigd heeft. België verwoest en daarbij de kans groot, niet slechts dat de oorlog lang duurt, veel langer dan noodig was, maar zelfs de kans, dat Duitschland verliest en daarmede het autocratische Rusland wint. Daarom ook heeft Oostenrijk nu niet geprotesteerd tegen de neutraliteitsschending van Luxemburg en België zooals het in 1870 deed. Beust begreep de bedoeling niet van

[p. 292]

Bismarck. Maar de tegenwoordige staatslieden, die de Oostenrijksche politiek de laatste jaren met zooveel succes leiden, weten nu wel beter. Duitschlands bedoeling was edel en nobel, maar werd niet begrepen.

Zeer te recht zegt Bluntschli ook: ‘Neutralität bedeutet nicht Gleichgültigkeit und Unparteilichkeit gegenüber den Kriegsparteien und dem Fortgang des Krieges.’

En als toelichting van deze woorden voegt hij er aan toe: ‘Ein Staat kann ein lebhaftes Mitgefühl mit der einen Kriegspartei haben und seinem Unwillen wider die andere Kriegspartei einen offenen Ausdruck geben und trotzdem neutral bleiben.

Bloss Meinungen und Meinungsäusserungen über Recht und Unrecht und über die Gegensätze der Politik sind keine kriegerische Acte und keine Teilnahme am Krieg.’ Hieruit blijkt dus, dat de neutralen recht hebben zich uit te spreken over oorlogsdaden en dat zij dit ook in afkeurenden zin mogen doen zonder dat dit voor de oorlogvoerenden reden kan zijn dit kwalijk te nemen. Men ziet dan ook als men Zwitsersche, Italiaansche, Amerikaansche, Noorsche, Zweedsche en Deensche bladen naleest hoe onverholen die hunne afkeuring uiten over het gebeurde te Leuven, Reims, enz. Of zij daarin recht hebben zal de geschiedenis ons leeren. Reeds van Napoleon hoorden wij: ‘Les journeaux ne sont pas l'histoire.’

Men zegt dat een der neutrale landen daarop een uitzondering maakt. In dat land der vrijheid zouden alle uitingen over den oorlog verboden zijn, ja zelfs zouden journalisten en teekenaars van geïllustreerde bladen vervolgd worden. Wij, Nederlanders, kunnen ons zoo iets niet voorstellen en weigeren ook te gelooven, dat de regeering van een neutrale staat de rechten der neutralen zou beknibbelen.

President Grant zeide in zijn Neutraliteitsproclamatie van 22 Augustus 1870 dat de wetten der Vereenigde Staten de vrije uiting der sympathie met een der strijdende partijen niet beletten. Rolin-Jacquemyns bespot in de Revue de Genève du Droit international de gedachte van een absolute neutraliteit, waarbij de neutrale staat zich absoluut niet uit tegenover wie of wat ook. Hij noemt zoo iemand, zoo'n staat, als volgt: ‘Il n'est d'aucune parti, mais il s'engraisse scrupuleusement aux dépens de tous deux.’

Wij noemden reeds met een enkel woord Leuven en Reims de groote grief tegen Duitschland. De Duitsche opvatting is altijd geweest, strijd tegen de legers, niet tegen de bevolking. Vandaar dat de ‘levée en masse’ in Frankrijk in den Revolutietijd hun een doorn in het oog was. Wel werd ieder Franschman opgeroepen, maar zij zijn daarmede nog maar geen geregelde soldaten. Blücher verzette zich ook sterk tegen het medevechten van niet-soldaten in dien zin. In 1814 werd Athies door de Franschen onder Arrighi gedurende den eersten dag van den slag bij Laon genomen. De vluchtende Duitschers staken Athies in brand. Houssaye onderstelt dat zij dit wellicht deden ‘par simple sauvagerie’, maar Blücher zeide in zijn Proclamatie van 10 Maart 1814: ‘Quelques paysans, égarés par les proclamations de l'Empereur Napoléon, ont pris les armes contre les Alliés et tirés sur eux. L'incendie du village d'Athies, dont Napoléon a été témoin, aurait du lui ouvrir les yeux sur le terrible châtiment auquel il expose les Français par cette mesure à laquelle il les anime.’

Die uitdrukking van Blücher is bij de Duitschers blijven hangen, ‘terrible châtiment’. Die pasten zij toe bij ieder vergrijp in 1814, ja zelfs in 1815, toen zij als vrienden van Lodewijk, en van Frankrijk, alleen tegen Napoleon streden. Hun verblijf in 1815 in Frankrijk staat in de geschiedrollen van Frankrijk genoteerd als ‘la terreur prussien’. Toen was bijv. in Laon zelfs op straffe van boete en gevangenisstraf aan ieder ingezetene gelast ieder Pruisisch officier te groeten. En in dien tijd kon men zeggen: ‘Nulle pitié à espérer des chefs’. Welk een verschil met thans, na honderd jaar vooruitgang in beschaving.

Toen werd bijv. het lijk van een Pruisischen kapitein gevonden in het veld bij Capelle. Houssaye zegt: ‘chose surprenante’, de beschuldigde boer werd door den krijgsraad vrijgesproken. Generaal Zieten noemt dat geen ‘terrible châtiment’, veroordeelde den boer tot tien jaar vestingstraf in Pruisen en laat het dorp verbranden.

Zulke dingen, die men lezen kan in het Rapport du préfet de L'Eure van 1 October en die te vinden zijn in het Archive nationale en waarvan Houssaye zegt, dat deze executie ‘anachronisme monstrueux, semble avoir été ordonnée par quelque juge imbécile et féroce du 13 ou du 14 siècle’ komen nu niet meer voor.

In de Brusselsche verklaring lezen wij, dat de krijgsvoering in den dertigjarigen oorlog

[p. 293]

nog ontzettend ruw was, evenals in de tijden van Lodewijk de Veertiende. ‘Alle solche widerrechtliche und verwerfliche Grausamkeit wird von der heutigen Kriegssitte und dem zivilisierten Kriegsrecht als barbarisch untersagt.’

Het denkbeeld dat ‘dem Feind wider den Feind Alles erlaubt sei’ is niet meer van onzen tijd. Maar wel is van onzen tijd het ‘Etiam hosti fides servanda’, Auch dem Feinde muss man Treue halten’.

Op verzoek van Rusland is men in de verklaring van 11 Dec. 1868 overeengekomen, ‘Considérant que les progrès de la civilisation doìvent avoir pour effet d'atténuer autant que possible les calamités de la guerre’, het gebruik van barbaarsche oorlogsmiddelen te verbieden. Wat is barbaarscher dan het optreden van vrijscharen, franc-tireurs? Wel wordt in de Duitsche Geschiedenis het optreden van de vrijscharen van Schill hoogelijk geprezen, maar tegenwoordig is men daarvan niet meer gediend, vooral als het vijandelijke vrijscharen zijn.

Een van de hoofdstellingen van het moderne volkenrecht is, zegt Bluntschli:

‘Der Belagerer soll möglichst dafür sorgen, dass Kirchen, Spitäler, Kunstsammlungen, u.s.f. der Beschiessung eines verteidigten Platzes verschont werden. Der Belagerte ist hinwieder verplichtet, derartige Gebäude erkennbar zu bezeichnen und darf dieselben nicht zu Kampfeszwecken benutzen.’

Dit zelfde vindt men in de Brusselsche verklaring art. 17. De Belgen kunnen dus niet zeggen dat zij dit niet wisten. De Franschen evenmin. De kathedraal te Reims zal waarschijnlijk niet van een kenteeken voorzien zijn geweest waaruit de Duitschers konden opmaken dat het een kerk was. Dan is toch te verontschuldigen, dat men het gebouw voor een fort aanziet, vooral nog als de toren ervan gebruikt wordt als observatiepost voor draadlooze telegraphie of voor opstelling van geschut. En zelfs indien het officieele Fransche bericht waarheid bevat, dat men die kathedraal niet voor oorlogsdoeleinden misbruikte, dan moet men dat gelooven; maar zijn de Duitschers niet volkomen in hun recht met die kerk in elkander te schieten als zij te goeder trouw geloofden dat dit wel het geval was. Dichterbij komen om eens nauwkeurig te zien of dit al of niet het geval was ging niet door het Fransche geschut, dan moest men toch in het belang van eigen soldaten wel optreden en die kerk platschieten. Daarmede werden menschenlevens gespaard en daarvoor te zorgen is de plicht van het legerbestuur. Heeft buitendien Hauptmann niet gelijk, dat geen kunstwerk opweegt tegen het leven van een mensch.

En wat Leuven betreft, daar is de bevolking opgetreden als ‘Freischaren, welche ohne staatliche Ermächtigung in selbsttüchtiger Absicht kriegerische Gewalt üben’, en zulke menschen zijn volgens het Moderne Kriegsrecht geen vijanden, ‘sondern Verbrecher’ en moeten als zoodanig behandeld worden. Dan is de straf niet eens zwaar genoeg, als men denkt aan het vermoorden van die onschuldige Duitsche soldaten, die in Leuven rondliepen als in Duitschland en plotseling beschoten werden. De Belgische lezing van het geval, namelijk, dat teruggeslagen Duitsche troepen door hunne kameraden beschoten werden en zoo het gruwelijke misverstand ontstond, geeft geen recht de Duitschers te laken en Vandalen of Hunnen te noemen. Zij vermeenden, desnoods ten onrechte, dat de burgers het deden, dus moesten zij, krachtens de proclamatie van Blücher, die burgers doodschieten en de stad verbranden. Blijkt het later een misverstand, dan is Duitschland rijk genoeg om wat nieuwe boeken naar Leuven te zenden en de familie der getroffenen schadevergoeding te geven.

Ook wordt den Duitschers verweten, dat zij open steden beschoten, terwijl een der regels van het volkenrecht is: ‘offene Städte, die nicht verteidigt werden, dürfen besetzt, aber nicht ohne Not beschossen werden.’

Of in een dergelijk geval ‘Not’ bestaat, moet toch werkelijk aan het Duitsche legerbestuur worden overgelaten. Anders toch hadden zij het zeker niet gedaan.

Bluntschli erkent zelf, dat de moreele impressie van zulk een beschieting nooit doel treft. ‘Sie erbittert wohl und reitzt zum Hass und zur Rache.’

Verder vindt men in het Moderne Volkenrecht overal gewaarschuwd tegen ‘alle unnötige Grausamkeit’ en tegen ‘alle barbarische Zerstörung’, en op grond daarvan is het den Duitschers ook kwalijk genomen, dat zij met hun Zeppelins non-combattanten gedood hebben in Antwerpen, Parijs en Ostende.

Die gute Kriegssitte verlangt, ‘dass der Belagerer vor dem Bombardement eines Platzes die Absicht dazu ankündige, damit die Nichtstreiter, insbesondere Weiber und Kinder, entfernt oder sonst in Sicherheit gebracht werden.’ Op grond van dit artikel worden

[p. 294]

de Duitschers hard gevallen, maar vergeten wij niet dat het einddoel van hun oorlog is tot een eervollen vrede te geraken met alle vijanden van thans. Dat Duitschland hoopt na dien vrede in goede vriendschap te leven met Frankrijk zoowel als met Engeland, en dat men verlangt dat dit zoo spoedig mogelijk het geval moge zijn. Is het dan af te keuren dat zij alle middelen te baat nemen om dat doel te bereiken. Nu is het best mogelijk dat die Franschen en Belgen zich door die Zeppelins maar niet laten intimideeren, en dus het beoogde doel niet bereikt wordt. Ja, dan is het jammer van die paar non-combattanten. Maar als het doel was met opoffering van die paar non-combattanten de oorlog maanden vroeger te doen eindigen, en daardoor duizenden soldaten te redden voor het leger der toekomst, het vredeleger van den arbeid, dan is die poging, het Zeppeliniseeren van open steden, niet af te keuren.

Bluntschli zegt nog: ‘Die Träger der militärischen Autorität sind nicht entbunden von den Gesetzen der Menschlichkeit, der Gerechtigkeit, der Ehre und des zivilisierten Kriegsgebrauchs.’

Zonder in het minst te willen beweren, dat onze zuidelijke en westelijke buren aan die gestelde eischen niet voldoen, is het zeker, dat deze Duitsche stelregel angstvallig nauwkeurig door de Duitschers wordt opgevolgd en waarschijnlijk is daarin wel de oorzaak te zoeken van de algemeene sympathie van de geheele neutrale wereld voor het roemrijke Duitschland. Indien men door stemming kon uitmaken aan wien men de eindoverwinning toewenschte, dan zou van die stemming den uitslag niet twijfelachtig zijn. En het resultaat van die stemming zou voor een overgroot gedeelte gevolg zijn van de humane oorlogvoering der Duitschers, van hun angstvallige nauwkeurige toepassing van het ‘Moderne Völkerrecht der zivilisierten Staten’.

P.J. DE BRUINE PLOOS VAN AMSTEL