De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Indrukken.

Het was een stralende zomer-Zondag!

De geheele bloeiende schepping scheen te genieten van den blijden zonneschijn.

Met lieve vrienden hadden wij des avonds vroolijk gedineerd in het hôtel Kaiserhof, een der luxe-hôtels van Bad-Nauheim. Opgewekten zorgeloos kwamen we van het terras naar de hall. Daar trad de portier ons tegemoet, en zeide met ontsteld gelaat:

‘Hebt U reeds vernomen van het zooeven uit Frankfürt aangekomen telegram? Men heeft den Oostenrijkschen troonopvolger en zijn vrouw vermoord.’

Wij waren geheel en al verbaasd, en vervuld tevens met innig medelijden. Maar ook waren we nog zonder eenig vermoeden van de verschrikkelijke gevolgen, die deze moord na zich ging sleepen. Bovendien hoopten we nog dat de zaak wellicht was overdreven. Op Zondag toch komen in Bad-Nauheim, in vredestijd, natuurlijk geen extra-telegrammen of couranten aan. Wij dachten dus aan een of ander loopend gerucht, meer niet.

Helaas, het droeve nieuws bleek den volgenden ochtend maar al te waar. En de meeste couranten gaven dadelijk beschouwingen ten beste, in meer of minder bedekte termen gesteld, over het oorlogszuchtig karakter van den afgestorven Aartshertog. Want allen, Fransche, Duitsche, Engelsche Bladen waren het er over eens dat nu althans één gevaarlijke vorstelijke vredes-verstoorder was verdwenen. Nog zoo levendig herinner ik mij hoe een Oostenrijker in die beteekenisvolle dagen tot mij zeide (God weet of hij-zelf thans niet reeds sinds lang ergens op het een of ander slagveld is gesneuveld): ‘Gnädiges Fräulein, U moet niet vergeten dat de dood van deze twee menschen, al is hij op zichzelf beschouwd een gruwel, nochtans het leven zal redden van millioenen en millioenen anderen, want immers, ware deze troonopvolger straks keizer geworden, dan zou hij hoogstwaarschijnlijk een wereld-oorlog hebben weten te doen ontvlammen!’

Ach, hoe anders is alles gekomen! Hoe weinig heeft dit offer van deze twee vermoorden geholpen om den zoo vurig begeerden vrede te bewaren! Hoe moest integendeel hun dood dienen tot voorwendsel om geheel Europa tegen elkaar te doen te velde trekken.....

En weder een Zondag! En weder scheen de zomerzon zoo helder en zoo vriendelijk! En wij waren vol levensvreugde!

Des ochtends ontmoette ik een vriend die mij vroeg: ‘Hebt ge het ultimatum van Oostenrijk aan Servië reeds gelezen? Ge zult zien dat we oorlog krijgen.’

Ach, ik, - die gewoonlijk nog al heel pessimistisch ben, - ik was ditmaal de optimist. Ik wilde, ik kon zoo iets niet gelooven. Het scheen mij te onmogelijk, te onaannemelijk, dat het ‘beschaafde’ ‘christelijke’ Europa zich in zulk een ellende zou willen dompelen. En ik haalde de schouders op. Neen, hij moest het te zwart inzien....

- - Dienzelfden avond waren we met een paar kennissen in het Tennis-Café (‘het’ café der Kurgasten van Bad-Nauheim, gelegen aan den hoofdweg tusschen de badhuizen en het Kurhaus, en verpacht aan dezelfde directie als die van het Kurhaus). Het is daar des Zondagsavonds altijd druk, maar nooit heb ik het zoo overvol gezien, beide van Nauheimers

[p. 185]

en van vreemdelingen, als op dien avond. - Op eenmaal breekt een groote opwinding uit. De directeur verschijnt onder ons met een oplaag extra-bladen van de Frankfürter Zeitung, die zooeven zijn aangekomen van Frankfürt. Er ontstaat een ware bestorming. Men rukt hem bijna de couranten uit de handen. Mijn vriend gelukt het een Blad deelachtig te worden, waarvoor een oogenblik later een minder gelukkige meneer hem een vrij hooge som biedt, hetgeen natuurlijk wordt geweigerd. - - -

Wij lezen ademloos het antwoord van Servië aan Oostenrijk... het onbevredigende antwoord, dat de lont in het kruit stak.

- - En zie, plotseling, impulsief, barst het los uit honderden kelen:

Gott erhalte Franz den Kaiser!

Intusschen volgt nog een week van betrekkelijke rust. Alles hoopt nog op vrede. Juist in een plaats als Bad-Nauheim, die leeft van het internationaal verkeer, heeft men den vrede zoo noodig, heeft men ook van weerszijden persoonlijke vrienden onder alle natiën. Elken ochtend worden de telegrammen aangeplakt, en staan wij, staat ieder, reikhalzend te lezen welk nieuws ze brengen.

Zoo weinig, ach zoo weinig.!

Maar toch, altijd nog geen mobilisatie zijdens Duitschland. Hier en daar hoort men zelfs een heethoofd die daarover moppert. De overgroote meerderheid echter twijfelt er niet aan of het geschil zal zich bepalen tusschen Servië en Oostenrijk. Wel reizen reeds velen af! Speciaal de Oostenrijkers en Hongaren (de laatsten zijn zeer talrijk steeds vertegenwoordigd in Bad-Nauheim) verdwijnen alle. Een beklagenswaardige oppassende werkman, vader van vijf kinderen, gehuwd in Bad-Nauheim, maar zelf Oostenrijker van nationaliteit nog gebleven, wordt wegens dienstplicht opgeroepen. Met hem vertrekt het eerste slachtoffer van de komende gebeurtenissen, die nog niemand onzer vermoedt.

De Vrijdag brengt plotseling een soort herademing. Engelands aanbod tot een vredesbijeenkomst staat telegrafisch aangeplakt. Alle Duitschers die wij spreken zijn even blijde als wij-zelven. Zoo is dan het gevaar bezworen. Men drukt elkander stom de hand; men maakt weer toekomstplannen.

Maar des Zaterdags neemt de zaak eene andere wending. De gezichten worden weder ernstig. En plotseling wordt het één optocht van rijtuigen naar het station. Als ware de cholera uitgebroken, zoo onophoudelijk verdwijnen Kurgasten met koffers. Helaas, velen keeren terug, want reeds wordt, wegens de dreigende mobilisatie, geen bagage meer vervoerd. En ook worden van iedereen thans passen geeischt, waarvan de meeste der uit het Westen van Europa komende reizigers natuurlijk niet voorzien nog waren. Wat ons-zelven betreft, wij leven als in een droom. Wij willen het niet gelooven. Het is te vreeselijk ineens. Wij zijn op het Kurhaus te zamen met een lieven vriend, die ons geruststelt, die zich den oorlog van '70 nog herinnert, stellig gelooft dat de menschheid thans te ver reeds is gevorderd in beschaving om zulk een oorlogsgruwel te willen. Wij spreken met hem een samenkomst af voor den volgenden avond... Maar in den vroegen ochtend reeds staat hij voor ons, gereed af te reizen. Hem ook hebben de gebeurtenissen overvallen. Hij vertrekt plotseling, een valiesje in de hand, met het plan te zien hoe ver hij kan dóórkomen. En wij huilen beide als wij hem de hand drukken, huilen omdat we het onbeschrijfelijk eenzame gevoel hebben van achter te blijven als ballingen...

En weder een schitterende heerlijke Zondag van den vliedenden zomer!

Nooit, nooit zal ik dien dag vergeten.

Wij allen wachtten in stomme, angstige onzekerheid af wat ging gebeuren. Wij, die den vrede zoo vurig begeerden, wij wilden in hem, nog steeds, gelooven...

Maar als een zwijgende druk lag het nogtans over de reeds stilgeworden badplaats, dat wat komen ging, dat vreeselijke wat ieder onzer nu wist dat komen ging...

En om 5 uur stond het aangeplakt met groote wreede letters aan allerlei gebouwen en op allerlei boomen: ‘Duitschland mobiliseert’...

In stillen ernst stonden de menschen, - voor wien anders de Zondag in Nauheim een zoo blijde verpoozingdag is, voor henzelven zoowel als voor velen ver uit den omtrek, - thans verslagen bijeen. Zij wisten het: vaders en zonen, echtgenooten en verloofden, allen, allen werden straks geroepen tot den strijd. En in aller harten was een stil: Waarom?

... Ik ging, zooals steeds des Zondags, naar de post om de Lelie-drukproeven te gaan bezorgen per expresse, opdat zij bijtijds in Amsterdam kunnen zijn voor het des

[p. 186]

Dinsdags-avonds verschijnende nommer, maar toen ik ditmaal kwam versperde een gansch buitengewone menschendrom den ingang. Want iedereen wilde telegrapheeren over zijn terugkomst, of om geld. En, toen eindelijk ook mijn beurt kwam, toen zeide de beambte tot mij op beleefden toon: ‘U moogt niets meer verzenden in andere talen dan in het Duitsch, en dan nog enkel in open enveloppe, zoodat het Generaal-Commando in Frankfürt het eerst kan lezen.’

Ik was geheel en al verbaasd, want van dergelijke om's en bij's van den oorlog, voor ons neutrale staten, had ik natuurlijk geen flauw vermoeden gehad.

‘Mag ik de drukproeven en de onder mijne berusting zijnde manuscripten niet eenmaal verzenden aan den uitgever; ik ben immers volkomen bekend bij den postdirecteur,’ - vroeg ik nog.

Ja, inderdaad, ik was volkomen bekend. Maar, op den strengen krijgsmaatregel mocht voor niemand, ook niet voor mij, uitzondering gemaakt worden, luidde het steeds zeer beleefde bescheid. Zoo bleef mij dan niets anders over dan den uitgever in het Duitsch mijn plotselinge werkeloosheid te telegrapheeren, waarbij ik nog de troostvolle mededeeling kreeg, dat een telegram in dezen mobilisatietijd waarschijnlijk dagen achtereen onderweg zou blijven...

Inderdaad vernam ik naderhand dat mijn telegram veel te laat is aangekomen bij den heer Veen, zoodat deze zich zoo goed en zoo kwaad als het ging zelf moest zien te redden...

Neen, nooit zal ik dien dag vergeten. Somber en zwijgend neigde de schoone zomeravond, die de aanvang zou zijn van zooveel vergoten bloed...

De menschen, de Kurgasten, bleven steeds stroomen naar het station... en steeds keerden de meesten teleurgesteld huiswaarts... Op aller gezichten, ook van de Duitschers, lag een uitdrukking van ontsteltenis. - Niemand onzer was nog recht in staat zich het vreeselijke in te denken...

En, als een ironie, was het Zondag, de dag dien de christenen van alle oorlogvoerende natiën heeten te vieren ‘ter eere Gods’, ter eere van Hem die gezegd heeft: ‘Hebt elkander lief, Gij zult niet doodslaan, Gij zijt allen Broeders.’

(Wordt vervolgd).

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.