De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

[p. 116]

Over Maeterlinck's boek, ‘De Dood.’

Allermerkwaardigst is het verschil tusschen het boek ‘Wijsheid en Levenslot’ van Maeterlinck - en het laatste over ‘De Dood,’ (uitgever C.L.G. Veldt, Den Haag).

In ‘Wijsheid en Levenslot’ volgt hij het Leven in al zijn smart, geluk en mysterie langs één vaste baan, leidende tot één eindpunt: ‘het goede,’ ondanks alles. -

Al de raadselen, al het verraad, al het onrechtvaardige wat den mensch overkomt zal tenslotte slechts een getrouw spiegelbeeld van hém geven, die 't ondervindt: ‘Indien Judas dezen avond uitgaat, dan gaat hij naar Judas toe en zal een gelegenheid vinden voor verraad, maar indien Socrates zijn deur opent, zal hij Socrates vinden op zijn drempel en zal de gelegenheid vinden om een wijze te zijn. Lieg, en de leugens zullen toesnellen; bemin - en alles zal trillen van liefde. - Om het leven te overwinnen is de eenige manier het lot tot zijn slaaf te maken, door het tegendeel te doen van het kwaad, waartoe het ons zou willen dwingen.

Eén uitkomst - het overtuigde geloof aan een rechtvaardig God: ‘Laten we het ons maar bekennen, dat de wettigheid voor alle schelmstukken een mooie zaak zijn zou - indien er geen “God” was.’

De ethiek van deze levens-opvatting is - hoe schoon en fijn ook op zichzelf - en - zéér stellig leidende tot blijheid van ziel - ondanks alles - - een zaak van 't puurste geloof alléén - geen bewijzen kan men daar voor aanvoeren. De idealist-moralist voelt het en daarom zegt hij: ‘Zóó is het.’

En daarom verrastte mij de lectuur van ‘de Dood’. Daar is Maeterlinck niet meer de idealist - neen bewijzen wil hij hebben op allerlei gebied van het leven aan gene zijde van den dood.

En - zoo er al bewijzen zoogenaamd zijn gegeven, dan laten ze hem nòg koud, omdat ze zoo van luttele waarde zijn, zoo weinig zeggen, zoo weinig licht geven.

Alle hypothesen onderzoekt hij - het voortleven van 't bewustzijn - de theosofische hypothese, de N. Spiritistische hypothese, geestverschijningen, gemeenschap met de dooden, Reïncarnatie, enz. - 't Is ontzettend interessant met dezen scherp-nauwkeurigen onderzoeker al die stelsels door te gaan - maar, hoewel hij 't mooie waardeert in al die stelsels, hij vindt er geen vrede bij, geen oplossing voor het mysterie wat wij ‘dood’ noemen - en wat daarna zal zijn.

Toch vindt hij dat de mensch in 't algemeen onbillijk staat tegenover ‘de dood’. -

‘Wij leveren hem over in de obscure handen van het instinkt en gunnen hem geen enkel uur van ons verstand. - Is het dan te verwonderen, dat de idée van den dood, die de volmaakste en helderste van al onze ideeën zou moeten zijn, omdat zij de meest blijvende en onvermijdelijke is van alle, juist het gebrekkigst en het achterlijkst blijft? - Om hare afgronden te peilen wachten we tot de meest machtelooze oogenblikken van het leven, - wanneer we sterven.

Men vermant zich pas tegen den dood op het oogenblik dat deze verschijnt om ons weg te halen. Heilzaam zou het wezen, dat ieder onzer met zijne ideeën daaromtrent in het reine trachtte te komen in zijn helderste dagen en zich daaraan leerde houden.’

Maar daar zijn de meeste menschen bang voor, omdat er een schrikbeeld bij den dood behoort waar zij zich liever niet indenken: n.l. het onbekende, waarin hij ons nederwerpt.

‘Daar staan we dan voor den afgrond. Hij is ontdaan van al de droombeelden, waarmee onze Vaderen hem hadden bevolkt. - Zij meenden te weten wat zich daarin bevindt, - wij weten enkel wat er zich niet in bevindt.

Buiten de Godsdiensten om zijn er niet meer dan vier oplossingen denkbaar.

Algeheele vernietiging, - voortleven met ons bewustzijn van heden - voortleven zonder eenig bewustzijn en eindelijk voortleven in het algemeen bewustzijn of met een bewustzijn, dat niet hetzelfde is als dat wat in deze wereld ons deel is. Maar algeheele vernietiging is onmogelijk. We zijn gevangen in een oneindigheid zonder uitgangen, waarin niets vergaat, waarin alles wordt verstrooid, maar waarin niets verloren gaat. Geen lichaam, geen gedachte kunnen vallen buiten het heelal, buiten den tijd en de ruimte.

Om iets te vernietigen, d.w.z. het weg te werpen in het niet, zou er een ‘niet’ moeten bestaan; en indien dat bestaat onder welken vorm dan ook, dan is het niet langer ‘het niet’.

Het ‘ik’ dat volgens theosofische hypothese al meer dan eens heeft bestaan, kán hij niet aannemen.

‘Ik heb geenerlei bewustzijn van mijn

[p. 117]

vorig bestaan.’ Maar niettemin vindt hij de neo-theosofische en de neo-spiritistische theorie de eenige die men ernstig kan bespreken.

‘De eerste is bijna zoo oud als de menschen - maar een beweging des geestes. Nieuw leven en nieuw licht is gekomen over de leer der reïncarnatie of zielsverhuizing; en het valt niet te ontkennen, dat van alle godsdienstige hypothesen de reïncarnatie het aannemelijkst is en het minst in strijd met onze rede. Zij wordt, wat men niet gering moet schatten, gesteund door de oudste en meest algemeene godsdiensten die welke ongetwijfeld aan de menschheid de grootste kern van wijsheid hebben verschaft en wier waarheden en mysterieën wij nog niet tot den bodem hebben uitgeput. In waarheid geheel Azië, vanwaar bijna al wat wij weten tot ons gekomen is, heeft altijd geloofd en gelooft nog aan de zielsverhuizing.

Maar Maeterlinck wil ‘bewijzen’ voor dit alles. De idealist, die weet, dat het goede alleen zal zegevieren, (niettegenstaande het booze slechts triumfen viert) - en die zijn wijsheid, neergelegd in het boek ‘Wijsheid en Levenslot’ verkondigt alléén op zijn idealistisch-moralistische zielsondervinding - ergo geen bewijs, geen tastbaar noch zichtbaar bewijs daarvan kan hebben noch zal krijgen - reine geestes-beweging dus is. - Hier in dit boek staat hij als de kil-koude rechter, als bruut ondervrager naar ‘bewijzen’. - Temeer verwonderlijk, daar hij inderdaad dit neo-theosofische stelsel zoo rechtvaardig vindt. Hij betreurt hiervoor geen ‘bewijs’ te hebben. - Als hij op de reïncarnatie terugkomt zegt hij: ‘Laten we terugkomen op de reïncarnatie en in het voorbijgaan erkennen, hoe betreurenswaardig het is, dat de argumenten der theosofen geen dwingende macht hebben; want er is nimmer een geloof geweest schooner, rechtvaardiger, reiner, zedelijker, vruchtbaarder, troostrijker en tot op zekere hoogte waarschijnlijker dan het hunne.

Allen dit geloof houdt, met zijn leer van eene reeks boetedoeningen en reinigingen, rekenschap met alle physieke en moreele ongelijkheid, met alle sociale onbillijkheid, met alle afschuwelijke onrechtvaardigheid van het lot. - Maar - de voortreffelijkheid van een geloof is geen bewijs.’

Ragfijn spint hij alle voorwaarden uit om tot zekerheid te komen.

Wie onbevooroordeeld dit zéér interessante boek met aandacht leest, zal verrast zijn, hoe dikwijls dezelfde vragen hemzelve hebben beziggehouden.

Het N. Spiritisme onderzoekt hij streng nauwkeurig bij de mannen van de Society for Psychial Research, o.a. Myers, Dr. Hodgson, Sir Oliver Lodge, den wijsgeer William James, enz., opgericht 28 jaar geleden te Londen. -

Geen enkel feit wordt opgenomen, dat niet is bekrachtigd door onweerlegbare getuigenissen, geschreven bewijzen of verrassende onderlinge overeenstemming.

Uit al die mededeelingen van de S.P.R. komt hij tot de conclusie, dat de dooden zich bijzonder schijnen te interesseeren voor gebeurtenissen hier op aarde, veel meer dan voor die van de wereld waarin ze zich bevinden. Ze weten alles, stellen hun identiteit vast zoo nauwkeurig mogelijk door de meest vergeten bijzonderheden aan te halen, enz.; ook zijn ze buitengewoon knap om ingewikkelde bloedverwantschap te ontwarren - eigenaardige gewoonten, enz. mee te deelen. -

Maar hij verwacht dat ze zouden kunnen melden waar ze zich bevinden, wat ze ervaren, wat ze doen.

't Schijnt een groote moeilijkheid voor alle geesten te zijn om hunne gedachten, door het vreemde organisme van het medium heen, over te brengen.

Waarom kiezen de dooden toch deze wijze, om allen door mediums tot ons te komen?

Weten ze dan nog niet, dat ze niet bij ons, maar bij hen zelven, aan gene zijde des grafs het teeken vinden, dat ons ten bewijs zal strekken van hun voortleven? Waarom keeren ze met leege handen en woorden van daar terug? Is dat nu alles, wat men vindt als men baadt in het oneindige?

Wat baat ons het sterven indien al de nietigheden van het leven worden voortgezet? Is het waarlijk de moeite waard te zijn heengegaan door die geduchte engten, die uitmonden in de eeuwige velden, om ons te herinneren, dat onze oudoom den naam van Pieter droeg, en dat Paul, onze volle neef, waterpokken heeft gehad en aan maagziekte leed? - Neen - zonder een groot wonder te eischen, schijnen we toch wel recht te hebben van een door niets meer belemmerde intelligentie andere gesprekken te verwachten dan die welke ze vermeed, toen ze nog aan de stof was onderworpen.

Toch wordt 't hem nu meer en meer duidelijk, waarom de antwoorden zoo weinig beteekenen, die men langs spiritistischen weg krijgt.

‘Ze zeggen niets, omdat ze niets weten.’ - Klaarblijkelijk is het hun onmogelijk verslag

[p. 118]

te geven van een toestand die nog niet is opgehelderd. -

Inderdaad is het zeer wel mogelijk als wij de hypothese van de reïncarnatie of van de evolutie na dit leven aannemen, dat de natuur, zoowel hier als elders, niets met sprongen doet.

Er is dan ook geenerlei bepaalde reden voor, dat ze er een wonderbaarlijken en ondenkbaren zou maken tusschen het leven en den dood.

Mijn vraag is niet, om mij het geheim des Heelals te onthullen, want ik geloof niet alsof ik een kind was, dat dit geheim in drie woorden kan worden bevat, of dat het in mijn hersenen zou kunnen doordringen zonder die te doen uiteenspatten. - Ik ben zelfs overtuigd, dat wezens, millioenen malen verstandiger dan de verstandigste onder ons, het ook nog niet zouden kunnen bezitten; dit geheim toch moet even oneindig, even ondoorgrondelijk, even onuitputtelijk zijn als het Heelal zelf. - Ik twijfel er niet aan of de meegedeelde feiten zijn waar en bewezen; - maar - wat nòg ontwijfelbaarder vast staat, dat is dat de dooden, als ze voortleven, ons niet veel bijzonders hebben te zeggen, 't zij dat ze op het oogenblik, dat ze spreken kunnen, ons nog niets te zeggen hebben; 't zij dat ze op het oogenblik, waarop ze wèl iets hadden te openbaren het nìet meer kunnen doen, zich voor altijd verwijderen en ons uit het gezicht verliezen in de onmetelijke ruimten, die zij exploreeren.

Over de zielsverhuizing deelt hij zéér interessante proeven mede, verbluffende ervaringen, van een Kolonel de Rochas, een geleerde, die enkel objectieve waarheid zoekt, met een wetenschappelijke strengheid en eerlijkheid, welke nooit in twijfel zijn getrokken. Dit zou nu te ver voeren, men leze ze zelf in 't boek. -

Nu gaat hij, zoo nauwkeurig mogelijk, den dood onderzoeken, en vindt ook hierin niet hetgeen zoovelen beangstigt en vrees aanjaagt.

‘De idee over den dood mag ons niet treurig stemmen; 't is een vorm van leven dien wij nog niet begrijpen en we moeten hem leeren bezien met hetzelfde oog als de geboorte, die met heerlijke verwachtingen begroet wordt.

En dat de dood ons verder brengt dan tot hiertoe is een bevestiging van zijn voorliefde tot het theosofisch standpunt; hij zegt:

‘Wie onzer zou wenschen neer te dalen in een wereld, die hem maar weinig zal leeren, indien hij niet wist, dat het noodig is deze binnen te treden ten einde in staat te zijn er uit te komen en méér te leeren? Zij is de eenige weg die ons leidt naar den tooverachtigen uitgang in dit onvergelijkelijk mysterie, en het is zeer wel mogelijk dat onze hoogste wenschen van het heden de wet zullen aangeven voor onzen toekomstigen wasdom. Het is zeer wel mogelijk, dat onze beste gedachten ons zullen ontvangen aan den anderen oever en dat de aard van ons intellekt den aard zal bepalen van het oneindige, dat daaromheen zal kristalliseeren. Onze idee omtrent het onkenbare was en zal altijd blijven zonder eenige waarde, dat stem ik toe, maar desniettemin is ze en zal ze altijd blijven de belangrijkste idée van het menschelijk geslacht; onze gansche zedeleer, al wat er meest dieps en edels in ons leven is, was altijd gegrond op deze idée zonder wezenlijke waarde. -

Ons weten, over wat aan gene zijde des grafs zal, het onbekende en onkenbare zijn, en zullen misschien altijd blijven noodzakelijk voor ons geluk. - Maar het is kinderachtig, geluk en ongeluk te noemen, waar er sprake is van de oneindigheid.

Het denkbeeld, dat wij koesteren omtrent geluk en ongeluk, is zoo speciaal, zoo menschelijk, zoo broos, dat het niet boven ons uitsteekt en in puin valt zoodra we het uit zijn kleine sfeer halen. Het spruit geheel voort uit eenige toevallige hoedanigheden onzer zenuwen, die er op ingericht zijn kleine voorvallen te waardeeren, maar ook geheel omgekeerd hadden kunnen voelen, en zich verheugen over hetgeen hen nu smart.

Nogmaals, laten al deze onoplosbare vragen ons niet bevreesd maken.

Uit het gezichtspunt van onze toekomst na dit leven gezien, is het heelemaal niet noodig, dat wij antwoord krijgen op alles.

Al wat ons vergund is in onze kleine, afgeperkte ruimte, dat is daar met alle inspanning te streven naar hetgeen ons het beste schijnt en er heldhaftig van overtuigd te blijven, dat niets van hetgeen wij er doen kan verloren gaan. - Van het oogenblik onzes doods af, wordt het lot van het Heelal ons lot. -

Laat ons niet zeggen ‘wat doet het er toe, wat er gebeure, wij zullen er niet meer bij zijn’ - wij zullen er altijd bij zijn, omdat alles er bij zal zijn. -

Ik hoop met deze beschouwing over Maeter-

[p. 119]

linck's boek ‘De Dood’ bij velen de lust te doen ontwaken, zelve kennis te nemen van deze diepgaande studie, die hij biedt over het al of niet, - het wel of wee over hypothesen, die de menschheid in den loop der tijden heeft leeren stellen.

Den Haag,

ANNIE NAUTA.