De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Ter bespreking toegezonden.

Stijn Streuvels.
Een beroerde Maandag.
(Veen's Gele Bibliotheek.)

Eigenlijk zou ik boven deze beschouwing willen schrijven: De kunst om niets te zeggen!

Want inderdaad, dàt is, als men het goed doet, een wezenlijke en lang niet alledaagsche kunst! Een boekje als Een beroerde Maandag is naar zijn inhoud absoluut niets, en nochtans, om zijn stijl, om zijn eigenaardige bekoring van Vlaamsche genrestukjes van teedere woordekens, en lieflijke landschapbeschrijving is het een wáár juweeltje.

- Altijd, als ik een nieuw boek van Stijn Streuvels ontvang, verheug ik mij! Voor mij behoort hij tot de weinige wezenlijke kunstenaars! Ik wil daarmede niet zeggen, dat ik hem reken tot diegenen, die in een later tijdperk, in een volgende eeuw, als zoodanig, als artist-pur-sang, geëerd zullen worden.

Misschien wèl, misschien niet! Niets is vergankelijker dan roem van zulken aard. En hoevelen, die men in hun eigen tijd hoogelijk eerde, worden nu schouderophalend voorbijgegaan als, nu ja, àfgedane grootheden! Ik noem enkel maar ten onzent een van Lennep, in Engeland een Dickens, al vind ik voor mij vooral dezen laatsten van vrij wat meer beteekenis dan de meeste onzer hedendaagsche literatuur-wijsneuzen!

[p. 24]

Of dus de ‘onsterfelijkheid’ al of niet voor Stijn Streuvels is weggelegd, wat doet het er toe? M.i. moet men voor zijn eigenaardige taal en zijn eigenaardige gevoelige weeke wijze van kleine details weten uit te werken een zekere verwantschap voelen, om hem zóó te kunnen waardeeren als hij het verdient. Voor de groote meerderheid is hij m.i. te teer, te fijnbesnaard. Schetsen als Een beroerde Maandag doen mij denken aan die heel intiem afgewerkte schilderstukjes-landschappen, die op een groote tentoonstelling achteloos worden voorbijgegaan, terwille der reusachtige, de aandacht daardoor vanzelf eischende, met véle figuren bemaalde doeken.... O, zeker, ook deze laatsten kunnen heel mooi zijn; en, Stijn Streuvels-zelf heeft ons meer dan één grooten roman geschonken, die machtig pakt, en breed is uitgewerkt. Maar daarnaast is een genrestukje als Een beroerde Maandag zoo recht iets áparts, alléén door hèm te scheppen, zoo iets schijnbaar-dood eenvoudigs, dat hij-alléén kan maken, zóó namelijk dat het, in al zijn schijnbare onbeduidendheid, u tòch treft als een meesterstukje in zijn soort!

In een geval als dit is stijl alles, en is inhoud niets! Ge zoudt denken, als ge den aanvang leest, dat er heel wat bijzonders zal voorvallen op het Vlaamsche dorpje waarmede de schrijver u op dien Maandagochtend laat kennis maken. Lote Sagaert b.v., eene met een andere oude vrouw samen wonende vrouw, is inééns verdwenen, buren scholen bijeen om dat feit te bespreken, maar óók om nog andere merkwaardigheden te bekletsen, als o.a. het niet voor haren te laat thuisgekomen man de deur willen openen door de schoenmakersvrouw, totdat eerstgenoemde zichzelf helpt en de deur intrapt, het op den zoek zijn, door den vader, naar drie broers, die in een naburige tapperij bleven zitten drinken, het gekibbel tusschen de oude rijke moeder van een voornamen boer, wien zij bij diens huwelijk haar vermogen afstond, en hare schoondochter, met wie zij 't niet kan vinden, reden waarom ze zich nu ineens in de gemeente komt opgeven als armlastige, enz, enz.

Dat alles, en nog veel meer van dien beuzelachtigen aard, is opgezet in zoo breede trekken, in die geheel-bijzonder-levendige wijze van u een dorpstafereel voor oogen tooveren, eigen aan Stijn Streuvels, dat ge onwillekeurig verwacht een ontknooping, een geheel bijzonderen afloop van al deze verwikkelingen! En, met een zekere spanning verneemt ge straks de terugkomst uit de vroegmis van den pastoor, door wien al deze gebeurtelijkheden weer in orde moeten worden gebracht! Maar de pastoor haast zich niets! Hij gebruikt rustig zijn ontbijt; hij wandelt daarna zijn tuintje eens door, onderwijl overleggend hoè hij de vernomen zwarigheden zal behandelen; dan, gemoedelijk, zonder zich 't hoofd erover te breken, gaat hij sleurig zijn dagelijksch plichtengangetje, eerst naar de rijke boerderij, waar hij de vergramde schoondochter overreedt het nog maar eens te probeeren opnieuw, dan naar het schoenmakersgezin, waar hij, met een paar neerzettende woorden, den vrede herstelt, terwijl hij ondertusschen onderweg nog gelegenheid heeft de dronken jongelui te vermanen, wier vader zich tenslotte bij hun drinkgelag aansloot, terwijl zijne dienstbode hem, als hij thuiskomt, ten slotte meedeelt, hoe de weggeloopene Lote Sargaert reeds weer is teruggekeerd; in één woord, alles schikt zich vanzelf, eigenlijk een zóó als een nachtkaars uitgaand vertelseltje van niets, dat men zich, bij eene oppervlakkige lezing, afvraagt of de schrijver eigenlijk een loopje heeft willen nemen met zijn lezers!

Maar neen! Dáárvan is geen sprake! Voor hem, die niet alleen inhoud verlangt maar let op stijl en op kunst, voor hem, in één woord, die weet te verstaan het onderscheid tusschen Machwerk en Literatuur, is er in de uitwerking van heel dit onbeduidende gegeven iets verwonderlijk-moois-ontroerends! De figuur van den pastoor, de eigenaardige rol die zulke zieleherders in Vlaamsche dorpen spelen, treden u tegen als het wèl-uitgewerkte middelpunt waarom alles draait. De pastoor mòet goedmaken. En hij máákt ook goed! Hij doet dat geenszins met van bijzondere vroomheid getuigende stichtelijke vermaningen of godsdienstige toespraken, maar veel meer op grond van zijn invloed en zijn overwicht. In het bijzonder treft zijn optreden waar het de dronkenschap van de drie broers en den vader-zelf geldt, een joviaal, goedaardig over 't gevalletje heenglijden, meer niet:

Aan een draai van den grintweg zag de pastor ineens vier groote mannen-menschen op hem afkomen, en 't dacht hem dat ze iets of wat wakelden; maar toen had hij hen reeds verkend aan hun luide lawaai, en hij kon niet laten te monkelen, om de aardigheid van 't vertoog en de verrassing der tegenkomst.... Pee Praeters die, temidden klaren dag, zijn

[p. 25]

drie zeuns naar huis haalt, en zelf een beetje aangeschoten is.... Maar, nu die vier naderden, hield de pastor het wezen strak, in afwachting van 't geen er gebeuren zou.

.... Meneer Pastor - zegde hij, we zijn een beetje.... zat!

'k Zie het, 'k zie het, Pee, en 't en is 't schoonste van uwe historie niet, en toen nog in zulk gezelschap! Is 't alzoo dat gij uw kinderen leert wandelen op het rechte pad!

.... Ge zijt op goê bane, merkte de pastor, ziet maar dat ge nu rechte naar huis gaat. Als ik kan geware worden, dat gij hapert - 'k zal komen zien, en Zalia zal 't me zeggen, - ik preke Zondag in d'hoogmisse op de dronkaards en de dronkenschap, en 'k noeme u alle vier als exempel voor heel de parochie.

Ge meugt! Ge meugt! riepen ze gezamenlijk.

.... Allei, gasten, vooruit, beval Pee, en zij zetten aan, welgezind in hun eigen, omdat 't zoo goed was afgeloopen....

Plaatsgebrek noodzaakte mij uit dit tafereeltje een en ander weg te laten.

Het geeft zoo volkomen juist wéér den toon tusschen pastoor en dorpelingen, veel meer een van verbroedering dan van ernstige vermaning over het drinken. Ook daarom echter schreef ik een en ander woordelijk over, om een denkbeeld te geven, van de zoete lieflijke taal van zijn land, waarin Stijn Streuvels meester is. Zonder die taal ware zijn werk niets, zij behoort bij zijn dorpschilderingen, geeft er de kleur aan en den rechten toon. Evenals zijn joviale dorpspastoor een figuur is die hóórt in zijn genre, zoo goed als diens gedweeë, ietwat bekrompene, niet met de geraffineerde slechtheid der steden besmette gemeenteleden daarbij behooren, zoo goed als men zich geen hunner zou kunnen denken zonder den achtergrond van Vlaamsch landschap, dat Stijn Streuvels met zoo oneindige liefde weet te ontleden in zijn kleurrijke welvarendheid van korenvelden en boerderijen. Nietwaar, gij kunt u Stijn Streuvels niet denken als de auteur van steedsch leven, van mondaine gebeurtenissen! Zijn kracht zit 'm in zijn getrouw blijven aan zijn eigen milieu, waarin zijn kunst is gegroeid, en waardoor hij is geworden die hij werd!

.... Het tweede stukje, dat het boekje aanvult: Eene Lawine is van innerlijk doorvoelen dieper en inniger dan Een beroerde Maandag.

Het geldt het inwendig zielelijden eener kinderlooze kostervrouw, die in haar huwelijksleven tevergeefs hoopte op een kindje, die deze bittere teleurstelling nimmer vrijuit bekende aan haren zelfgenoegzamen, met zijn bestaan volkomen tevreden man, en die thans in overspannen zenuwachtigheid vervolgt de verschillende stadiums der bevalling van eene buurvrouw, wier kindje wordt geboren met een soort vlek op het lijfje, iets waarin deze bijgeloovige, niet ontwikkelde dorpsbewoners natuurlijk zien: duivelarij, of iets anders bovennatuurlijks van dien aard, waarbij de pastoor huns inziens moet te pas komen - vinden zij - om het te ‘bezweren’. De mengeling van medelijden, Schadenfreude, ontsteltenis, en verluchting tenslotte, omdat haar-zelve, door hare kinderloosheid, een zoo schrikkelijk lot bespaard bleef, heel dit fijne samenweefsel van gemoedstoestanden heeft Stijn Streuvels zeldzaam juist nagevoeld in de ontroerde ziel dezer gansch niet boosaardige, vrome, goedhartige, kortzichtige vrouw! Ook het ‘geheim’ aangaande de vreeselijke vlek, dat de vroedvrouw natuurlijk aan ‘niemand zou vertellen’, en nochtans terstond daarop toevertrouwt aan de kostersvrouw, die dezelfde gelofte aflegt, maar nog dienzelfden avond haren man ervan deelgenoot maakt, is een uitstekend-van-het-leven afgeziene teekening.

- Met dat al zou ik misschien niet aan dit enkele boekje van Stijn Streuvels een afzonderlijk artikel gewijd hebben, ware het niet dat hij zooeven een zeer lijvigen roman de wereld inzond, getiteld Dorpslucht, waarvan ik mij de nadere bespreking een volgende maal voorbehoud, en waarvan nog in ditzelfde jaar een vervolg zal verschijnen. Om die reden beschouw ik deze bespreking van heden eenigszins als eene inleiding. Want, gelijk ik hierboven reeds zeide, Stijn Streuvels is niet alleen de man die de kunst meesterlijk verstaat niets te zeggen op hóógst talentvolle wijze, gelijk in: Een beroerde Maandag, hij is óók de schepper van diep-doorvoelde, van heel groot-kunnen getuigende groote romans. En het is omdat die romans tegelijkertijd dezelfde eigenaardige typisch-Vlaamsche kenmerken dragen, waardoor ook zijne genrestukjes zich kenmerken, dat hij zichzelf onderscheidt van anderen, als een onafhankelijk, éénig in zijn soort daarstaand artist, iemand voor wiens bijzondere geaardheid en bijzonderen kijk op de dingen men niet anders kàn dan een soort eerbiedige sympathie gevoelen, omdat hij, bij al zijn uitgesproken realisme, toch een heel besliste ‘reinheid’ legt in zijn arbeid, - om dit veel misbruikte woord hier

[p. 26]

aan te wenden, - niettegenstaande de zeer schrille kleuren, welke hij aanwendt als hij dit noodig oordeelt.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.