De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

De Zijp-Looyenga's.
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 52). (Zie vorigen Jaargang.)

.... ‘Meinhard thuis?’

Maria-Anna, die juist in de vestibule stond, eenige orders uitdeelend, keek een beetje verbaasd van het onverwachte bezoek. Want, haar zwager Everard verwaardigde zich maar zelden in de ochtenduren bij hen aan te loopen. Zijn omgang met hen bepaalde zich meest tot een meer beleefde dan intieme conversatie, van over en weer de verjaardagen onthouden, en elkaar een visite maken bij bijzondere gelegenheden. Als hij eens een enkele maal zoo onverwachts kwam aanloopen, was het zonder uitzondering om Meinhard zijn ongenade te doen gevoelen vanwege de een of andere aanleiding in de politiek. Daarom gaf Maria-Anna ook maar stijfjes antwoord:

[p. 21]

‘Ik weet niet... Ik zal gaan zien... Kom zoolang boven.’

Zij ging hem voor in de huiskamer, waar 't ontbijt nog niet was weggeruimd, omdat Everard vroeg was, en zijzelve zich vanochtend had verlaat. Maria-Anna gebruikte, in tegenstelling met hare schoonzusters, die het pronkerig aan den wand hingen op de nieuwerwetsche manier, het erfstuk-oud-blauw porselein voor ontbijt-schaaltjes en borden. Daarom waschte ze ook alles zelve af, en het was haar elken ochtend een verheugenis voor haar oogen als ze binnenkwam: 't heldere blauw op het witte tafelgoed, en de gele boterballetjes die in dat blauw zoo goed kleurden, en het uitlokkende fransche brood in het midden, met de kaas op het eene schaaltje, en de koek op het andere daartegenover, en bij haar eigen plaats het zilver-glansen van het trekpotje, en het kristal van het zilver-omrand suikerpotje naast het bijbehoorend melkkannetje. Het deed alles haar schoonheidsgevoel sympathiek-huiselijk aan. Ze hield ervan om daarbij te zitten droomen over haar boterham en haar kopje thee, als 't winter was te kijken in de knetterende vlammen van den open haard, ver genoeg van haar verwijderd om haar niet in het gelaat te verhitten. Altijd ook waren er bloemen in haar huiskamer, liefst planten, maar ook afgesnedene in kleurige potjes... Voor bloemen had ze een ware passie, en het speet haar nu dat ze dat ééne mandje, waarin een paar varens waren uitgedord, niet had verzorgd vóór Everard binnenkwam. 't Stond dadelijk zoo onverschillig, verdorde bladeren of takken. -

Maar Everard lette niet op zoo iets, zette zich, met zijn dunne saamgenepen lippen en pedant gelaat, zwijgend in den hem geboden leunstoel. Afkeurend zag Maria-Anna zijn oogen in het voorbijgaan zich vestigen op een opengeslagen deeltje van Beets, waarin zij juist iets had nageslagen van een verjaardag-versje voor 't huwelijk der dochter van een harer kennissen.

En, geprikkeld daardoor, kon ze niet nalaten hem ironisch toe te voegen:

‘Erger je niet. Ik ben 't maar die Beets leest. Meinhard vindt hem, net als jij, niet calvinistisch genoeg.’

Everard haalde koeltjes de schouders op:

‘Iedereen moet zelf weten wat hij wil doen of laten in zulke dingen’, - leeraarde hij... ‘Meinhard heeft een positie te verliezen, jij niet...’

Maria-Anna voelde dat er een toespeling school in die schijnbaar achteloos uitgesproken woorden, een soort waarschuwing. - -

Met de overtuiging dat er - voor de zooveelste maal - weer iets onaangenaams was dat haar man zou moeten slikken van zijn jongeren broer ging zij Meinhard roepen. Als altijd in zulke gevallen dadelijk klaar hem à tout prix ter zijde te staan, te steunen, omdat ze was zijn vrouw, op wie hij moest kunnen rekenen. - Een onbeschrijfelijk gevoel van wrevel ten opzichte van Everard's aanmatiging overviel haar, en ze nam zich voor hem, zoo mogelijk, niet met haar man alleen te laten, haar man dien ze immers geënerveerd wist na dien nacht van onvoldane behoefte van man.

Zoo althans kon ze goed maken wat ze in dat andere opzicht te kort schoot...

Zonder hem te antwoorden verder, ging ze naar Meinhard's kamer om hem te waarschuwen. Hij zat met de handen onder het hoofd, zonder te werken, een courant vóór zich waarin hij niet las. Hij zag zelfs niet op toen ze binnentrad, denkend dat het eene dienstbode was... Zijn studeerkamer was haar niet sympathiek. Ze had een hekel aan die groote boekenkasten, aan die platen uit den tijd der hervorming, aan het opgezwollen vollemaans-gezicht van Luther boven de deur, zoowel als aan den huichelachtig-wreeden kop van Calvijn, aan den wand tegenover de schrijftafel in 't midden. Op die schrijftafelzelve zette ze altoos bloemen neer. Als een stil bewijs voor hem harer tegenwoordigheid daar. Maar ze kwam er zelden in die kamer. Ze vond het er koud en onsympathiek... een afschaduwing van de wreede leer die hij beleed...

‘Meinhard’, zei ze - en roerde zijn schouder aan, en daarbij trof het haar weer opnieuw hoe grijs hij geworden was reeds: ‘Everard is er - om je te spreken.’ - -

‘Laat hem maar hier komen.’

Hij antwoordde het lusteloos, mat. Hoe kon het ook anders, na dien nacht van gedwongen onthouding, van ongestild verlangen, van lichamelijke onbevredigdheid. -

Als een schaamte kwam het over haar, dat dit mislukte leven hàre schuld was, hàre schuld! Zij had, als de meeste jonge meisjes, toegegrepen zonder weten. En geen ouderlijke bedachtzaamheid had haar ingelicht. Eerlijk had ze geloofd aan liefde harerzijds. Hoe kòn je ook ooit weten vooruit? Je kòn niet. Dat was juist de schaduwzijde van het zich binden voorgoed, door de wet, dat niet vooruit weten kùnnen...

Het flitste haar als een soort aanklacht door het hoofd, hoe onopgelost en raadselachtig het leven is en blijft. Met hem kon je over zoo iets niet praten. Hij vond immers alles, óók het huwelijksleven, ‘van God verordineerd’. En daarmee uit...

‘Everard is binnen’, - zei ze - vooruitvoelend hoe hij er niet tegen zou opgewassen zijn, tegen den aanval. ‘Misschien is het gezelliger dat je méégaat - - terwijl ik afwasch.’ - -

[p. 22]

‘Zooals je wilt’... Hij stond op, en volgde haar. Hij ging alreeds wat gebogen, zijn lippen neerwaarts getrokken, in stroeve Zijp-Looyenga-lijn.

Everard, rechter op, met de zelfverzekerdheid van zijn zich Kuyper-gunsteling-weten, stond al toen zij binnentraden:

‘Bonjour. - Ik stoor toch niet? - Ik wou je even spreken...

‘Ga zitten’...

Everard loerde naar Maria-Anna. Wat deed die er nu bij? Die mocht hij heelemaal niet. En hij hield daarenboven niet van vrouwen-inmengingen. Maar zij nam zoo vanzelf sprekend haar kopjes-bak, en schonk zoo rustig het warme water uit den koperen ketel op de theestoof, dat hij haar tegenwoordigheid terzijde stelde, en begon:

‘Je begrijpt zeker wel dat die deputaten-vergadering een staartje zal hebben.’ - -

Meinhard wreef zich met de hand langs de slapen. ‘O ja, die deputaten-vergadering!’ Ineens glimlachte hij, omdat hij terugdacht aan het verbaasd-nijdige gezicht van den Leider, dien hij in het openbaar had durven tegenspreken, met het gevolg dat de door hem, Meinhard, voorgestelde motie tenslotte was aangenomen tegen den zin van het almachtig partijhoofd. -

‘Dat gezicht van Kuyper was onbetaalbaar’, - zei hij vroolijk. - ‘Ik geloof niet dat de mogelijkheid van zoo iets als tegenspraak ooit in hem opkomt.’

Maar Everard bleef strak: ‘Ik vind het heel vreemd dat jij de zaak enkel uit een grappig oogpunt schijnt te beschouwen’, - wees hij terecht. ‘Maar ik ben juist gekomen om je, als broer, te waarschuwen dat zij een zeer ernstige zijde heeft óók.’ - -

‘En welke als ik vragen mag?’ - Meinhard-ook werd nu strak...

‘Die, dat je den leider onnoodig tot je vijand maakt op die manier. Als je hem te eeniger tijd noodig hebt zal je dat tot je schade en schande ondervinden. - Ik ken hem meer en beter dan jij. - Hij vergeeft niet gemakkelijk. - Waarom je mond niet gehouden? - 't Gold immers niets bijzonders.’ -

‘'t Gold mijn overtuiging.’ - - Meinhard antwoordde het uit de hoogte.

Everard haalde de schouders op. Met zijn superioriteit van partijleider gaf hij zijn eigen beschouwing van de quaestie ten beste:

‘Persoonlijke overtuigingen moeten altijd wijken voor 't belang in 't algemeen van de partij. Altijd. Dat verlies je veel te veel uit het oog. Als de Leider iets wil, dan hebben wij te gehoorzamen. Dat is op dit oogenblik mijn tactiek, en die van elk verstandig anti-revolutionair. Wij moeten er nog komen. Wij zijn nog bezig het zoo ver te sturen dat er een anti-revolutionair ministerie wordt gevormd. Tot zoolang moet men eensgezind blijven. Als het eenmaal zoo ver is dat we de macht in handen hebben, kunnen we verder zien. Onder ons gezegd, ben ik ook niet zoo onverdeeld Kuyper-achtig. Maar, drommels, zonder hem zijn we niets...’

Maria-Anna kon niet langer zwijgen. Ineens vroeg ze, met haar kopjes-doek in de hand, kort en ironisch:

‘Wie versta je toch onder “wij”? De Zijp-Looyenga's??’

- - Het verraste Everard zoo, dat hij niet dadelijk met een uitvlucht gereed was. En, eer hij kon antwoorden, had zij hare verdere gedachte uitgesproken:

‘De Zijp-Looyenga's moeten rijk en voornaam worden door de baantjes die Kuyper straks zal hebben te vergeven. Zoo bedoel je het toch, - niet? - Voor jou zal een vet brok afvallen, en een ander voor Meinhard, en een ander voor François. En voor jullie kinderen-óók. De godzaligheid is niet voor niets tot alle dingen nut....’

‘Maria-Anna’, - - hief haar man afwerend de hand op.

- - Maar Everard was al opgestaan. - ‘Dat komt ervan als we zulke conversaties houden in tegenwoordigheid van de dames; die kunnen nooit personen van zaken onderscheiden,’ geringschatte hij. ‘Je zult mij dus wel ten goede houden, dat ik een andermaal terugkom... als je alleen zult zijn.’

‘Ik zal met genoegen heengaan’, - bood Maria-Anna aan. Zij zag dat ze ook haren man had ontstemd, en richtte zich naar de deur.

Everard hield haar tegen. ‘Niet meer der moeite waard’, - verzekerde hij, zijn hoed nemend. ‘Ik heb al gezegd, wat ik te zeggen had. Willen je man en jij het beter weten dan ik, dat is jullie zaak, nietwaar, en niet de mijne! Ik heb je uit broederlijke belangstelling gewaarschuwd. En meer dan dat kan ik niet doen.’

De beide broeders stonden tegenover elkander, de oudste, Meinhard, met een uitdrukking in zijn oogen van opflikkerende verontwaardiging, de jongere, Everard, koel en bedaard, als altijd zichzelf volkomen meester.

En Meinhard stootte het eruit, heftig:

‘Ik dank je voor je goede bedoeling. Maar ik zal nooit spreken tegen mijn eigen overtuiging in. Nooit. Al kon ik er ook de grootste eer door deelachtig worden.’ -

‘Men kan zijn overtuiging heel goed een beetje schikken en plooien naar de omstandigheden’, - had Everard het laatste woord. ‘Adieu.’

‘Adieu...’

Meinhard ging mee om hem uit te laten. Maar zij wisselden geen woord op de trap.

[p. 23]

Bij de deur herhaalde Everard zijn stijf: ‘Adieu,’ en Meinhard beaamde het nog eens: ‘Adieu.’

Toen, met loomen tred, ging hij de trap weer op; Maria-Anna hoorde hem in zijn eigen kamer gaan. Natuurlijk ook, zij was hem immers niets. Dat wat hij in haar begeerde, wilde, kon ze hem niet zijn. En het andere wat ze hem zoo graag geven wilde, stootte hem veeleer af in haar, haar kameraadschap; omdat hij voelde hoe ze anders dacht in zake politiek en geloof dan hij.

Ze zette de porseleinen-schaaltjes weg, hing het afwaschdoekje over het rekje, belde de binnenmeid om het tafelgoed af te schuieren en te bergen. Dan, vastbesloten, ging ze in zijn kamer.

Nu schreef hij - met koortsachtigen haast. In zijn werk zocht hij vergoeding voor zijn teleurstelling in het huwelijk.

‘Stoor ik je?’ - vroeg ze bij de deur.

‘Neen’, - - hij lei zijn pen neer, met een afwezigen blik in zijn oogen.

- - - ‘Het is maar.., ik heb je niets bijzonders te zeggen... Ik wilde je alleen danken dat je zoo anders bent als Everard - zoo eerlijk in je overtuiging - je niet als hij laat influenceeren door de toekomst van Kuyper-grootheid’. - -

Maar, als een smartkreet kwam het antwoord over zijn lippen:

‘Everard is gelukkig. - - Die heeft een vrouw, die zijn vrouw is’...

Zij boog het hoofd. Het wàs waar. Frederique, op hare koude koele manier, hield eerlijk véél van haren man. Daaraan was geen twijfel. Een leugen was het huwelijk van Frederique niet, zooals 't hare was. En toch was zij juist degene die zoo graag wáár wou zijn, in alles wáár...

‘Everard kan slagen in 't leven, want hij heeft immers alles wat noodig is daartoe’... ging Meinhard bitter voort... ‘hoe kan je werken... als je eigen vrouw’...

Maar hij brak af. Waartoe? Hij wilde sterk zijn, zichzelf overwinnen. En, zijn pen weer opnemend, zei hij kortaf:

‘Ik heb véél te doen... Als je zoo goed zoudt willen zijn mij niet verder op te houden’...

Zij zag nog dat hij schreef aan den Leider. Waarschijnlijk een expliceerenden brief... Hij, die zelf loyaal was, geloofde altijd dat anderen-ook dat konden zijn. Zij zag de regels staan: ‘Ik kan en mocht niet anders handelen dan ik deed.’ - En zij was overtuigd dat hij zich den grooten man meer dan ooit tot vijand maakte daardoor.

Wat baatten tegenover hem deze particulíere ophelderingen als men hem eerst in het openbaar te kort had gedaan in zijn waardigheid van partijhoofd, op wien, - zooals hij 't in het Vaandel had gedrukt -: De mantel van Groen van Prinsterer was neergedaald in een droom. -

Ja, Everard had gelijk. Het zou hem, Meinhard, te laat berouwen zijn politieke eerzucht te hebben willen vereenigen met zijn eerlijkheid van oprecht-geloovige. Of het een of het ander. Zoo had Everard-zelf gekozen. Maar hij, Meinhard, meende te goeder trouw dat God en de politiek vereenigd konden worden...

Met een gevoel van weemoed om hare vervreemding van hem, die toch zoo goed was, en tegelijk van weerzin om zijn steil calvinisme, zag ze nog even rond zich in de strenge studeerkamer, waarvan ze de calvinistische boeken, en de portretten van Luther en Calvijn zoo haatte... Haar eigen photo, als jonge vrouw, gedecolleteerd, stond op zijn schrijftafel. Zij kon het bijna niet verdragen dat zij-ook daar toefde, onder die soort menschen. Zij hoorde immers niet bij hen. - Zij was geen Zijp-Looyenga. Slechts in naam. - Zou nooit eene worden.

(Wordt vervolgd.)