De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

I.

Hoogwelgeb. Jonkvrouwe!

Een enkel woord om U te zeggen hoe ik genoten heb van het magnifique stuk van Meta Nielsen in de Holl. Lelie van 17 Juni j.l.

Wat een menschenkennis, ontwikkeling en fijn gevoel voor een 26-jarig meisje!

Indien zij medewerkster aan Uw blad blijft is een hartelijke felicitatie wèl op haar plaats.

Wat 'n lief persoontje met zuiveren blik.

Wilt U dit s.v.p. plaatsen in de Lelie?

Hoogachtend,

Uw dw.

VAN LEEUWEN.

Amsterdam, 21 Juni 1914.

II. Is het huwelijk het graf van de liefde?

Men hoort dat tegenwoordig steeds meer verkondigen en talrijk zijn de mannen, die niet trouwen, omdat zij in het huwelijk het graf van de liefde meenen te zien en nog talrijker zijn de getrouwde mannen, die het, uit ondervinding, openlijk uitspraken.

Is het waar? En zoo ja, op welke wijze zou er dan verbetering in dien toestand gebracht kunnen worden of zou het huwelijk gedoemd zijn te verdwijnen om plaats te maken voor een andere wijze van samenleving?

De heer de Jong verwijt aan de vrouwen gebrek aan tact in het omgaan met dienstboden en in het finantieele beheer en nog meer gebrek aan tact dat zij die kleine misères in het huishouden niet alleen af kunnen, maar den man het huiselijk leven er door vergallen. Zeker is dat een groote fout, maar ligt de schuld alleen bij de vrouwen, hoevele mannen zijn er niet, die uit de kleine misères in hun betrekking een onaangenaam humeur mee naar huis brengen en het is maar aan weinig menschen gegeven zich verheven te voelen boven die kleine alledaagsche nietigheden.

Ik geloof echter dat er niets beters is voor een vrouw dan een tijdlang zelf gewerkt te hebben en zelf eens ondergeschikt te zijn geweest om te leeren met dienstboden om te gaan en om hun finantiën te leeren besturen. In dat opzicht ziet de toekomst er hoopvol uit: de tegenwoordige meisjes beginnen te leeren hoe zij zich door de wereld moeten slaan.

[p. 9]

Ik geloof echter dat er andere en meer gewichtige redenen bestaan, die van het huwelijk het graf voor de liefde maken en die redenen zoek ik in het sexueele punt. En dat is toch een zeer voornaam punt, want schakelt men dat uit, dan kan men niet meer van liefde spreken, dan kan men het noemen vriendschap, hoogachting, sympathie, Seelenverwandschaft of hoe ook, maar de liefde waarop het huwelijk gebaseerd is, bestaat dan niet.

En nu is het, helaas, een niet te ontkennen feit, dat onze fatsoenlijke Hollandsche vrouwen het sexueele leven in het huwelijk meestal maar een hoogst bedenkelijk iets vinden. Het aantal geslachtelijk koele vrouwen is heel veel grooter dan men het normaal durft te denken (zie daaromtrent bladz. 64 en 91 van ‘de Verspreide Opstellen’ van Prof. Hector Treub en de talrijke brochures, die vooral in het buitenland daarover verschijnen) en nu mag het huwelijk gesloten zijn op de mooiste voorwaarden en met de mooiste vooruitzichten, als die factor in het spel komt is het graf voor de liefde gegraven. Geen enkele gevoelige man kan er tegen dat zijn hoogste liefdesuitingen koel beantwoord worden, dat kwetst meer dan wat ook en slaat hem machteloos.

Nu zijn er wel mannen, die zich daarover heen zetten, hun recht opeischen onder bedreiging van ontrouw en hun eigen genot zoeken onverschillig of het gedeeld wordt of niet, maar die huwelijken kunnen wij hier gerust buiten beschouwing laten, het spreekt vanzelf dat de vrouw spoedig een walging krijgt van zulk een bruut.

Andere mannen trachten hun geslachtsdrift te verschuiven, door zich met alle kracht op hun betrekking of op de studie te werpen, maar dat neemt niet weg, dat de onvoldaanheid blijft bestaan en de verkoeling tusschen de echtgenooten langzaam maar zeker intreedt.

En meer andere mannen lijden eronder, trachten zich bij de zaak neer te leggen, zijn zoo bescheiden mogelijk in hun eischen, totdat op een bepaalden dag de verleiding komt en het bekende zwakke oogenblik en... ‘ce n'est que le premier pas qui coûte’. Het is een treurig maar mooi feit dat de prostitutie grootendeels bestaat van de getrouwde mannen.

En moet die toestand zoo blijven bestaan?

Is daar geen verandering in te brengen?

Naar mijn idee is zeer zeker verbetering mogelijk. Hoewel niet te ontkennen valt dat landaard en klimaat gewichtige factoren zijn in de koelheid van de vrouw, ligt toch de hoofdfactor in de opvoeding en in onze zeden. In de opvoeding, doordat onze jonge meisjes van hun jeugd af aan geleerd worden dat alles wat betrekking heeft op het sexueele leven: vuil, vies, gemeen, slecht en wat niet meer is.

De ouderlijke vloek, uitstooting uit de familie, verachting van vrienden en kennissen zijn de straffen voor het meisje dat daartegen durft te zondigen. En zou men nu heusch denken, dat een dergelijke zware suggestie ineens kan worden weggenomen door een formaliteit op het stadhuis? Altijd heeft het jonge meisje haar intiemste gevoelens moeten onderdrukken, altijd is zij moeten wegkruipen achter het masker van ijskoude onverschilligheid op dit punt, totdat zij het ten laatste geworden is, want in de puberteitsjaren zijn de meeste meisjes het niet en dan begint de strijd, die gewoonlijk eindigt in een totale onderdrukking van zichzelf. De natuurlijke vrouw is een onnatuurlijk kunstprodukt geworden en het eischt van den man een reusachtige zelfbeheersching, een ongelooflijke tact en een enorme kennis van de vrouw om haar uit dien toestand weer te doen ontwaken.

En waar heeft de man die eigenschappen geleerd?

Door geheele sexueele onthouding volgens de eischen van de reinleven-beweging? Neen, dat fokt onanisten, sexueele egoïsten, mannen, die alleen zichzelf liefhebben en van de vrouw geen jota begrip hebben. Of in de prostitutie? Dat is wel de vuilste en de laagste leerschool voor het huwelijk; de man, die alleen daar zijn ondervinding heeft opgedaan, graaft zeker in het huwelijk het graf voor de liefde.

Neen, de liefde kan men alleen leeren door de liefde, alleen als er liefde in het spel is zet men eigen egoïsme op zij en leert men te leven en te denken voor een ander. Alleen in de liefde leert men een vrouw kennen en begrijpen.

Om dien grooten kanker aan het Hollandsche huwelijk te vermijden moeten vooral de zeden veranderen, niet alleen de huwelijkswetten. Want de geslachtelijke koelheid is al wel de grootste kanker van het huwelijk, niet alleen voor den man, voor de vrouw misschien nog grooter, daar haar onvoldaanheid, haar onbevredigdheid haar zal doen twijfelen aan haar man, daarna aan zichzelf en tenslotte leiden zal tot ernstige nerveuse stoornissen, waaraan prikkelbaarheid, slecht humeur en onwil in alles de treurige voorloopers zijn. Hoevele frissche, gezonde, levenslustige jonge meisjes ziet men in het huwelijk niet veranderen in bleekzuchtige, zenuwachtige, prikkelbare vrouwen.

Laten wij toch eindelijk eens het mes in de wond zetten en een ander begrip krijgen van fatsoen, laten wij toch eindelijk eens inzien dat de vrouw evenveel recht heeft op levensgeluk, op liefde, op zingenot als de man, laten wij toch eindelijk eens breken met het eeuwenoude dogma dat zooveel ellende over de wereld heeft verspreid, dat de man polygaam en de vrouw monogaam is aangelegd. Dat is niet waar. Hoewel in voelen en uiting geheel verschillend, zijn man en vrouw in dat opzicht precies hetzelfde en wel zijn zij beiden in hun jeugd polygaam en worden zij beiden op lateren leeftijd monogaam. Bij de vrouw is de polygame periode echter sinds eeuwen kunstmatig onderdrukt.

Ik hoor de kreet van ontzetting al van onze brave, koele vrouwen die dit lezen en toch is het waar. Elk jong meisje dat verliefd is in haar jeugd, wil zich geven, spontaan, zonder bijgedachten, maar zij wordt tegengehouden door haar ‘fatsoen’ en hoe dikwijls varieert niet de verliefdheid van een jong meisje. Maar zij onderdrukt zich, zij is sterker dan de man tegen de verleiding, totdat zij tenslotte alleen nog maar platonisch beminnen kan. En ook de verleiding ontbreekt zooveel aan de fatsoenlijke jonge meisjes, de gelegenheid, daarvoor houden zich de jongelui, die nog niet trouwen willen of

[p. 10]

kunnen te veel op een afstand, wel wetende dat hun avances dadelijk in de richting van het Stadhuis worden geleid.

Dat de man polygaam is in zijn jeugd is algemeen bekend, maar na zijn eerste hartstocht-jaren en als zijn positie gemaakt is, krijgt hij verlangen naar rust, naar een gezin, naar den huiselijken haard, naar kinderen en als hij dan trouwt, dus bij het aanbreken van zijn monogame periode, dan zal hij zijn geluk vinden in het huwelijk, tenzij hij een vrouw trouwt, die voor het huwelijk ongeschikt is.

En de vrouw, die bemind heeft in haar jeugd, die reeds geluk en liefde heeft gekend, die opgegroeid is als vrouw en niet als een caricatuur, zal weten wat zij doet, als zij zich voor het leven verbindt. Zij zal, evenmin als de man, dien stap luchthartig doen, wetende wat eraan vastzit en als zij hem doet, zal het gebeuren met de overtuiging den man, dien zij liefheeft, gelukkig te maken en door hem gelukkig te worden.

Laten wij toch eindelijk breken met het idee, dat de vrouw maagdelijk moet trouwen, dat wanbegrip, de bron van zooveel ellende en zoo vernederend voor de vrouw, die bewijzen moet meebrengen van haar ‘fatsoen’. Maagdelijkheid zit in het hart en niet in het lichaam en een meisje, dat zich uit vrijen wil en uit liefde geeft, zonder bijbedoelingen, is kuischer en reiner dan de meeste flirtende meisjes, die in elken man den echtgenoot zien, onverschillig of zij van hem houden of niet, als zij maar geborgen zijn. Die maagdelijkheid is maar een fictie van de tyranieke ijdelheid van den man en die er van afstapt, naarmate het hem behaagt, anders zouden er geen weduwen of gescheiden vrouwen trouwen. Het is een verouderd, vastgeroest idee dat er uit moet. Laten de doktoren meehelpen en bij de intrede van zekere periode een noodige zindelijkheidsmaatregel voorschrijven en het zal er gauw mee uit zijn.

En tegenwoordig, nu de meeste meisjes op eigen beenen gaan staan, in hun eigen onderhoud gaan voorzien, een rol gaan spelen op het wereldtooneel en daarmede een blik in het leven gaan slaan, nu hebben zij ook het recht op liefde, op geluk gekregen.

Voor mannen, die uit min of meer sadistische neigingen absoluut een maagd willen trouwen, zal op de huwelijksmarkt nog voldoende keuze zijn, daar er nog tal van ouders zijn bekrompen genoeg om werk voor een meisje onfatsoenlijk te vinden en die onwetendheid een deugd noemen.

In den tegenwoordigen tijd is het een uitzondering als een man een betrekking vindt, die hem in staat stelt een gezin te kunnen onderhouden voor zijn 35ste jaar. Die vroeger trouwen hebben geld, trouwen geld of lijden gebrek en ‘quand la pauvreté entre par la porte, l'amour s'enfuit par la fenêtre’. Er gaan stemmen op om ook de mannen kuisch te doen blijven tot het huwelijk. Ik acht het een besliste onmogelijkheid dit tot het 35ste jaar te eischen (men zie de laatste brochure van Dr. Freud) afgescheiden nog van het feit dat ik geen meisje aan zou raden te trouwen met een man, die zoolang kuisch gebleven is. De onbegrepen vrouw, de miskende vrouw is in den tegenwoordigen tijd, ik zou bijna zeggen het normale vrouwentype en hoe kan dat ook anders. Waar heeft de man het intieme leven van de vrouw leeren kennen?

In de prostitutie, of in de geheele onthouding?

En de vrouw, die zichzelf op dat punt niet kent, die altijd alles onderdrukt heeft, die vol zit met verkeerde begrippen en die haar intieme verlangens, mochten die nog bestaan, voor niets, ter wereld zou willen blootleggen is zichzelf een raadsel. Hoe zou dan de man, die van nature zoo geheel anders is aangelegd, die geen greintje ondervinding heeft of een totale verkeerde ondervinding, dat raadsel kunnen oplossen?

Neen alleen door de liefde leert men liefhebben en begrijpen, doet men ondervinding op, niet door onderdrukking of een laag genot zoeken voor geld. En door de liefde leert men ook zelfbeheersching, daar men eerst het voorwerp zijner liefde moet leeren kennen, daarna liefde moet inboezemen en zich ook daarna schikken moet naar de vrouw, die zich uit vrijen wil uit liefde geeft en nooit tegen haar zin genomen wil worden. In zulk een liefde, ontdaan van valsche schaamte, zal de man de vrouw leeren begrijpen en vooral zal hij leeren zijn egoïsme wat op zij te zetten, zich naar de vrouw te schikken, daar hij geen recht heeft om te eischen.

Wil het huwelijk niet meer zijn het graf voor de liefde, dan eerst weg met de prostitutie, weg met de koele vrouwen, weg met den ontrouw in het huwelijk; maar daarvoor in de plaats, de absolute vrijheid van het jonge meisje. Een hooge moreele opvoeding, zonder valsche schaamte, zonder huichelachtig fatsoen, met werk, degelijk werk en veel sport, dan stel ik onze jonge meisjes hoog genoeg om van die vrijheid geen misbruik te maken en zich te vergooien met jan en alleman. En onze jongens, precies zoo; zij wenschen niets liever dan in banen geleid te worden, waarin zij zich niet behoeven te bevuilen, noch door onanie, noch door prostitutie.

En de kinderen, zal men vragen.

Men behoeft tegenwoordig geen kinderen te krijgen als men niet wil. Doktoren verklaren de middelen voor onschadelijk (zie Treub bladz. 67).

Wel wordt er tegenwoordig weer tegen die middelen geprotesteerd, maar dit noem ik farizeïsme.

Waar ziet men tegenwoordig die groote gezinnen van voor 50 jaren en als ik dan gezonde mannen en vrouwen zie met maar 2, hoogstens 3 kinderen en zij protesteeren zoo luide tegen de Malthusiaansche middelen, dan denk ik er het mijne van. Zij behooren ook tot die zaken ‘qui se font, mais qui ne se disent pas.’ Ik vind het moreeler zich daarvan te bedienen, dan kinderen in het leven te schoppen, die men niet geven kan waar zij recht op hebben en die in de eerste plaats een goede, zorgvolle opvoeding niet kunnen ontberen.

En mocht er al een kind geboren worden, welnu, de ongehuwde moeder zal geen schande meer zijn, zij zal haar kind met trots durven vertoonen en een man van eer zal weten hoe hij zich te gedragen heeft en de anderen zullen door de publieke opinie en de wet op het vaderschap wel gedwongen worden hun verplichtingen na te komen.

[p. 11]

Als die toestand intreedt zullen er gelukkige huwelijken gesloten worden, het graf voor de liefde zal gedempt zijn, want bijna elk man verlangt er op zekeren leeftijd naar zich te vestigen, een gezin te stichten, als het jongeluisleven zijn bekoorlijkheid verloren heeft, terwijl toch het moederschap het hoogste geluk is voor elke vrouw en hij zal de vrouw kunnen vinden die hem en die hij gelukkig maakt.

En er zal meer levensvreugde zijn, want de vrouw zal zich dan pas van hare boeien ontdaan voelen en er zullen jaarlijks geen duizenden en duizenden arme ongelukkige schepsels in schande en verachting ten gronde gaan, die nu als prostituée slachtoffer zijn van de huichelachtige, leugenachtige moraal. Eerst als die kanker heeft opgehouden te bestaan zal ons land het recht krijgen zich een beschaafde natie te noemen.

Niet het sluiten van de bordeelen beteekent afschaffen van de prostitutie, ik geloof niet dat het er beter op geworden is sinds de bordeelen gesloten zijn. Neen, alleen dan is de prostitutie afgeschaft als er geen vraag meer naar is. Elk artikel verdwijnt van de markt als er geen vraag meer naar is, en al sluiten wij alle bordeelen en rendez-vous-huizen, de vraag blijft bestaan en alles verplaatst zich.

Geen wet kan de geslachtsdrift onderdrukken, evenmin als een wet een hond kan beletten om te blaffen, alleen de moraal kan de geslachtsdrift in gezonde banen leiden. Het doet pijnlijk aan maar voortdurend te lezen dat die drift een ongezond iets is, die de mannen voor hun liefhebberij aankweeken, om dan als gewetenlooze egoïsten onschuldige vrouwen ten verderve te brengen en dat met een heel klein beetje moeite al die lusten gemakkelijk onderdrukt kunnen worden. Liefst noemt men die drift nog onnatuurlijk ook en men wijst ons dan op de dieren; maar wij zijn nu eenmaal geen dieren en de natuur heeft ons anders geschapen. Een Franschman heeft eens gezegd ‘la différence entre l'homme et la bête est que l'homme peut boire sans avoir soif et faire l'amour en tout temps’.

Laten wij toch niet altijd zoo schelden op die geslachtsdrift, zeker, zij is de bron van veel ellende, maar dit is de schuld van de moraal, die haar in verkeerde banen wil wringen, maar laten wij ook erkennen dat die drift ook de bron is van al wat groot en goed is, want ontvreemd den mensch zijn geslachtsdrift, wat blijft er over, ‘ein harmloses Vieh’, ongeschikt voor eenige krachtsinspanning of uiting van energie. Alle wetten, die naar de studeerkamer ruiken, alle toezicht en politiemaatregelen, het geeft niets, de vraag naar bevrediging blijft bestaan, de natuur kan tijdelijk verkracht maar nooit gebroken worden.

De vraag naar prostitutie echter moet worden afgeschaft en dat kan tot in vrij hooge mate.

Want werkelijk, onze jongelingen stellen zich met tegenzin tevreden met een betaald surrogaat van de liefde, omdat zij een werkelijk jonge liefde niet kunnen krijgen, dan alleen met een huwelijk, waar zij nog geen positie voor hebben en de getrouwde mannen zoeken hun bevredidiging meestal tegen wil en dank in de prostitutie omdat hun vrouw het niet geeft.

Dat dan ook de huwelijkswetten veranderd moeten worden is logisch. Ook in het huwelijk zal in elk opzicht de vrouw de gelijke moeten zijn van den man en precies dezelfde rechten moeten hebben. De lezing van de brochure: ‘Is de Prostitutie een noodzakelijk kwaad? door Dr. J. Rutgers wordt ten verduidelijking van het hierboven beschrevene aanbevolen.

EEN MAN.

III. Waarom zwijgen de mannen die spreken moesten?

Zij, die het groote voorrecht hadden, opgevoed te worden door eene moeder, hoogstaand, als mensch en opvoedster; die haar leven van liefde-geven en strenge plichtsbetrachting steeds voor oogen hadden, kunnen zij haar, en in haar ‘de vrouw’, beschouwen als eene minderwaardige, als eene ondergeschikte van den man?

Zij, die in hunne vrouw de ware levensgezellin vonden, met hen deelend lief en leed, naast hen zorgend voor de opvoeding van de kinderen en samen strijdend voor gemeenschappelijke belangen, steeds op haar post en warmte gevend aan allen, kunnen zij die vrouw als eene slavin behandelen en haar onrecht laten lijden?

Zij, die in hunne zusters van jongsaf hunne gelijken leerden zien, met haar dezelfde opvoeding kregen, met gelijke plichten en rechten, kunnen zij later die zusters weer naar beneden duwen, waar zij steeds naast elkander stonden en leerden inzien, dat zij naast elkaar behoorden te staan?

En zij, die in 't maatschappelijk leven hoogstaande, ontwikkelde vrouwen ontmoetten, met haar strijdend voor dezelfde idealen; die haar, als vrienden, leerden hoogachten en waardeeren, kunnen zij met een minachtend schouderophalen spreken over de ‘laagstaande vrouw’ en haar de haar toekomende rechten onthouden?

Waarom zwijgen zij allen bij 't onrecht der vrouw aangedaan?

Waarom vragen zij niet vrijwillig diè rechten voor de vrouw, die haar nu niet meer onthouden mògen worden, en de plaats naast zich, die haar toekomt?

Waarom eischen zijzelf geen vernietiging van dwaze wetten, die niet meer passen voor dezen tijd?

Waarom werken zij niet samen met de vrouw, om betere verhoudingen te krijgen in huwelijk en maatschappij?

Waarom zwijgen zij allen, die spreken moèsten, en daardoor een eind konden maken aan den strijd, die aan beide zijden zooveel verbittering wekt?

Waarom??

M.J. AMESZ-POSTHUMUS.

Groningen.

IV.

Geachte Redactrice!

Als U het eene opneemt, wilt U zeer zeker het andere ook wel een plaatsje verleenen. De heer August de Jong van Amsterdam (ik hoop, dat het een pseudoniem is), zegt, dat het huwelijk ‘het graf voor de liefde is.’ Daarom is hij zeer zeker ongehuwd gebleven. Maar, zegt hij: ‘Ik heb evenals al mijne kennissen ook een vrien-

[p. 12]

dinnetje, daar ik eens per week mede uitga’. - Maar weet mijnheer De Jong wel, dat hij dat ‘vriendinnetje’ in alle opzichten ongelukkig maakt? Zulke vriendinnetjes beginnen, door vleitaal en geld verleid, met eerst de bijzit van een rijk heer te worden, en als deze genoeg van haar heeft, dan worden ze de bijzit van een minder rijk heer, tot ze tenslotte door armoede gedreven, zich vernederen moeten tot gewone straathoer. Mannen als mijnheer De Jong zijn oorzaak, dat mooie meisjes ten laatste de hoer van iedereen worden.

En wat eenzaam en koud en doodsch is het leven van zulk een ongehuwd heer. Alles moet hij betalen, zelfs de liefde. - Betaalde liefde - een wreed genot! En als hij sterft - geen traan van liefde, geplengd op zijn graf; wel worden er zuchten gehoord van vrouwen en meisjes, die hem vloeken, als de verderver harer onschuld, de ontroover harer eer, de verwoester van haar toekomst. Zoo'n ongehuwd heer is als een kind, dat bloempjes plukt, zich eerst in het gezicht en den reuk er van verlustigt en ze daarna wegwerpt en vertrapt. En zijn kinderen - hij kent ze niet, hij wil ze niet kennen. Ze groeien op als bedelaars, en ze weten niet, dat de rijke heer, die zich in weelde baadt, en dien zij, doch tevergeefs om een aalmoes smeeken - hun vader is. Is zulk een ongehuwd leven (dat zeer zelfzuchtig, alleen om eigen genot denkt) niet het graf van de liefde?

De heer Joh. G. Schippérus heeft in Uw veelgelezen blad de stelling verdedigd: ‘Geef het dier wat des diers is’. - Nu, ik zou niemand adviseeren, om bij iemand, die er zulke theorieën op na houdt, zijn vrouw of dochter met eenigszins knap gezichtje, te laten logeeren. Deze theorie is de leer der onbeschaafden, die in hun ongebondenheid van geen beperking willen weten. De Samojeden sterven uit wegens geslachtsziekten. Het is waar, naar het lichaam is de mensch aan het dier verwant, heeft hij dezelfde behoeften als het dier, is hij, zooals de heer August de Jong het zegt, ‘polygamistisch aangelegd’, wil hij hebben wat hem begeerlijk voorkomt. Maar in hem leeft een hooger beginsel, dat hem boven het dier verheft, een beginsel, dat hem gebiedt, ten einde een ander niet ongelukkig te maken, de lagere, dierlijke driften het zwijgen op te leggen, een beginsel van liefde en zelfverloochening. En het is juist een eere van den mensch, dat hij, ter wille van een hooger belang, een lager iets zich kan ontzeggen. Als de mensch steeds aan het dier gaf wat des diers is, dan waren meisjes en vrouwen niet veilig meer op straat.

Mevr. S. Hoogendijk-Hesse ben ik erkentelijk, dat ze eenige aandacht aan mijn vorig ingezonden stuk heeft willen schenken. Volkomen ben ik het met haar eens, dat de vrouw recht op een deel der verdiensten van den man heeft. Mannen, die hun loon naar den kroeg of naar hunne bijzitten brengen en hunne vrouwen aan het noodige gebrek laten lijden, zijn ongelukkige, liefdelooze, zelfzuchtige schepsels. Terecht merkt zij op, dat de vrouwenbeweging haar ontstaan vooral te danken heeft aan het feit, dat huwelijken hoe langer hoe schaarscher worden. Mannen, die 's jaars f 5000. - à f 6000. - verdienen, zijn geroepen een vrouw gelukkig te maken, door haar hart en hand te bieden en niet, om een leventje enkel van plezier te leiden en meisjes te lokken op een hellend vlak, dat haar lichamelijk, zedelijk en maatschappelijk ten verderve voert.

Met Mevr. Hoogendijk-Hesse roep ik uit: ‘Weg met tweeërlei moraal!’ Als de man niet duldt, dat zijn vrouw met een ander omgaat, dan moet hij beseffen, dat het ook hem niet vrijstaat, bijzitten er op na te houden. De ware beschaving bestaat hierin, dat de mensch, terwille van een hooger goed, de lagere begeerten het zwijgen op kan leggen.

U, geachte Redactrice, dankend voor Uwe gastvrijheid, ben ik, met de meeste hoogachting,

UEd. dw. dnr.

J. KUIPER.

Leeuwarden, 9 Juni 1914.