De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

De Zijp-Looyenga's.
Roman door Anna de Savornin Lohmann.
(Vervolg van No. 41).

In dien tijd was Everard Zijp-Looyenga nog in zijn opkomstperiode, moest doen en laten wat de groote Leider hem gebood, schreef artikelen in diens Vaandel, steunde diens doleantie, en Vrije Universiteit, en werd door alle rechtzinnigen in den lande dientengevolge beschouwd als een martelaar voor de goede zaak, iemand die nog niet - zooals in later jaren zou worden gewantrouwd door althans een deel hunner, en worden gehaat en uitgescholden wijl hij - volgens dienzelfden Leider - behoorde tot ‘de mannen met twee namen’.

Het was een jolig, druk, pretmakerig gezin, dat van Everard Zijp-Looyenga. Naar buiten geleek het zeer vroom-christelijk, maar voor wie het van binnen kende was het er een rumoerige opgewonden boel. - - Alles dank zij mevrouw Frederique Zijp-Looyenga, die meesterlijk de kunst verstond: ‘twee Heeren te dienen.’

Als ge haar des Zondags zaagt ‘opgaan’ neven haar man, was zij eene o zoo vrome en o zoo statige en o zoo voorbeeldige christin.

[p. 710]

En ook had ze voor hare verschillende kinderen papiertjes uitgeschreven, hoe laat ze hun ochtendgebed hadden te verrichten, en hoe laat hun avondgebed. En zij-zelve sprak over hen met den dominee die hen voor de catechisatie moest klaarmaken, en zag toe op hunne lessen dienaangaande.

O ja, zij was eene zeer plichtgetrouwe moeder. Maar, kon Everard Zijp-Looyenga, bij zijn druk Kamerlid-leven, het helpen dat zijne vrouw in zijn afwezigheid diezelfde kinderen liet dansen en comediespelen en uitgaan bij alle mogelijke ongeloovige families, en hen in geen enkel opzicht aan banden legde?

‘O neen, mijn broer vindt dat heelemaal niet goed, zou 't heel graag anders willen’ - zei Thilde, veraf in hare provincie-stad, wanneer de een of de ander haar in dit opzicht wees op het groote verschil bij haren broer tusschen theorie en praktijk. ‘Maar, zie je, hij heeft zoo'n heel andere vrouw; heusch, die is zoo heel anders opgevoed dan hij, die ziet dat zoo niet in....’

Bovendien, als Thilde kwam loggeeren, dan zorgde schoonzuster Frederique wel dat er geen buitensporigheden voorvielen, en dat alles naar het uiterlijk den vromen schijn bewaarde.... Dan ging dus die goeie ziel belazerd naar huis, en vond in stilte dat men haar broer en diens lieve vrouw toch wél onrechtvaardig beoordeelde, en allerlei verhalen van hen vertelde, die niet wáár waren....

....Dien middag, met een soort vrees voor 't gestrenge thuis dat haar wachtte, zag Charlotte Zijp-Looyenga 't Haagsche station naderen; - ze had nogal een prettige reis gehad, met een heer en dame die heel vriendelijk met haar gepraat hadden nu en dan; en, toen ze vroeg of dit den Haag was, had de meneer gezegd: Ja, en voor haar het valiesje uit het net gelicht, en neven haar gezet.

- - - ‘Het kan zoo niet langer’, - had Mevrouw Martina, hare stiefmoeder, aan Oom Everard geschreven. ‘Dat meisje kon ze met den besten wil ter wereld niet langer in huis houden. Ze liep met alle mogelijke jongens. Hij, als voogd, moest er maar wat aan doen. Zij bedankte er langer voor’.... En daarop had Oom Everard geschreven dat Charlotte voorloopig bij hem in huis kon komen, daar hare studiën kon voortzetten...

Ze was er half dolblij om geweest, dolblij om weg te komen uit dat akelige thuis - dat voor haar geen thuis meer was sinds haars vaders dood - en half bang toch ook, wijl ze nieuwe gestrengheden en plagerijen vreesde bij Oom Everard aan huis.... En ook wijl ze, met al hare Ibsensiaansche onafhankelijkheidstheorieën en moderne vrouwideeën, toch in den grond nog niets anders was dan een achttienjarig, van het leven onwetend kind, dat als zoodanig terugschrikte voor het nu ineens op eigen beenen staan, de wijde wereld in-moeten, voor het eerst weg uit hetgeen toch eenmaal was en bleef haar ouderlijk huis en haar geboorte-stad...

Op het perron herkende ze dadelijk hare nichtjes, die ze wel eens nu en dan gezien had, Louise, en Madeleine, en ook haar neef Evert-Jan, beider broer...

En ze zag dadelijk, met een soort ergernis en schaamte tegelijk, 't verschil tusschen haar eigen provinciaal costuum van slecht-zittend, klaar-gekocht tailleur met een goedkoop dasje, en den Haagschen chic van de nichtjes, in leverkleurige lange paletôts, waaronder witserge rokken, en met luchte mâtelot-hoedjes op, enkel met een sober zwart lint eromheen...

Ze stak haar hand uit, niet verdacht op het overdreven-lievig-Haagsche van Louise, de oudste, die haar op de beide wangen zoende als ware ze haar dierbaarste vriendin geweest, en haar dadelijk vertelde hoe ‘dol’ 't was dat ze er bijkwam, bij hun prettig troepje...

Madeleine, fijner van bouw, gereserveerder dan Louise, met iets geaffecteerd-kwijnends, zei, een beetje geringschattend, toen haar broer nichtje Charlotte verwelkomde:

‘O foei, wat klinkt dat stijf! We zullen je Lotty noemen, hoor.’

En daarbij gleed haar blik langs Charlotte's grof serge pak, en over haar grijs reishoedje, met een blik van:

‘We zullen heel wat aan je hebben op te knappen!’

‘Gut, heb je met de van Looyens gereisd?’ - vroeg ineens Louise, familiaar-groetend voor den heer en dame, die op dit oogenblik hun groepje passeerden, en Charlotte thans nog eens toeknikten met een nieuwe belangstelling, nu zij zagen bij wien zij scheen te behooren....

‘Wie zijn dat dan?’.... vroeg Charlotte.... ‘Ken jullie ze?....’

‘Dat zou ik denken. Meneer van Looyen is papa's groote politieke tegenstander in de Kamer, maar 'n ècht-leuke meneer, hoor! We mogen hem allemaal zoo graag als hij eens komt eten.... Heb je hem verteld wie je was?....’

‘Neen, natuurlijk niet, we hebben maar een beetje gepraat over en weer....’

‘We moesten de tram maar nemen’, besliste Madeleine, ‘'t is zoo drukkend’....

Het overstelpte Charlotte, die overvolle tram aan 't Bezuidenhout, en de drukte van de straten, en al 't nieuwe dat ze zag....

En ondertusschen dóór moest ze al maar steeds kijken naar fijne, élégante, teer-uitziende Madeleine, Made, zooals Evert-Jan haar scheen te noemen, tot haar groote ergernis.... Want ze snauwde hem af toen hij 't zei, met een vinnig:

[p. 711]

....‘Je weet toch wel dat ik voor dien kindernaam bedank. Je kan me toch nu wel aanspreken zooals ik nu eenmaal heet: Madeleine....’

‘Je moet niet vergeten dat de freule pas van Lausanne terug is....’, spotte Louise. ‘De freule spreekt tegenwoordig alleen nog fransch...’

Ze liepen nu, uitgestegen bij de tramhalte 't dichtst bij hun woning in de van Speyk-straat. En Charlotte ging in tusschen haar neef en haar oudste nichtje...

Ze vond Evert-Jan, stijve, leelijke, hoekige jongen, die tot hiertoe bijna niets had gezegd, heel-onaantrekkelijk, maar toch voelde ze instinctief dat hij natuurlijker, meer oprecht was dan zijn zusters...

En ook voelde ze, met hare vrouwelijke coquetterie, dat hij haar, ondanks hare onvoordeelige kleeren, knap en naar zijn zin oordeelde, dat hij, met zijn dichtgeknepen oogen uit zijn sproetig gelaat van roodharige, tersluiks welgevallig naar haar keek...

‘Ik dacht dat je in Amsterdam student was, - hoe kom je dan hier?’ - - wilde ze hem betrekken in het gesprek...

‘'t Is immers vacantie... allang... Anders woon ik heelemaal in Amsterdam... Maar ik ben trouwens bijna klaar’...

‘En dan... wat ga je dan doen?’... informeerde ze verder...

Maar er was geen tijd meer tot antwoorden, want ze stonden voor het kazernehuis nommer zooveel van de straat, die vele evenzulke huizen, alle gelijk- en gelijkvormig aan elkaar, telde...

Voor de ramen van de bel-étage keken een paar nieuwsgierige kinderkopjes, 't ééne sproetig en rood als van Evert-Jan, 't andere fijn en teer als van Madeleine...

Charlotte, die al naar binnen werd geschoven door hare nichtjes, zag hen niet. Eerst toen ze in de kamer stond, hare tante Frederique op haar toetrad, en haar ietwat stijf de hand reikte, eerst toen zag ze dat er meerderen nog aanwezig waren, haar nichtje Free, die ze nog niet kende, de roodesproetige, en het kleine Francinetje, het teere blondje, dat evenzoo heette als haar eigen stiefzusje, en nog een opgeschoten langneuzige jongen, haar neef Adriaan....

‘Ik hoop dat je je bij ons gelukkig zult voelen’, - ontving tante Frederique, een beetje stijf.... om haar te doen gevoelen haar ongenade.

Maar de luidruchtige kinderschaar zette haar op haar gemak.... Het was één geredeneer van stemmen dooreen.... Louise zag een aan haar geadresseerd pakje op de tafel liggen, rukte het open, en riep, verlucht-opgewonden:

‘Goddank, dat zijn eindelijk de staaltjes van de japonnen, die ik al zoo lang heb besteld. Nu zal 't nog wel klaar komen vóór de partij van de Heerssens... Wat doe jij aan, Madeleine....?’

En zij duwde hare zuster de teere, lichtrose, en licht-blauwe, en crême, en witte stofjes onder den neus, terwijl hare moeder eveneens zich erover heen boog, met een uitdrukking van gewicht op haar gelaat, als gold het over het levensgeluk harer kinderen te beslissen....

‘Madeleine moet rose nemen.... dat stáát haar....’ besliste ze dan....

Evert-Jan had een brief aan zijn adres gevonden, die hij las zonder overgroote belangstelling blijkbaar. Maar zijne moeder, wier oogen overal tegelijk waren, vroeg hem dadelijk:

‘Is alles wèl bij de Helledoorn's?’....

En voegde er bij, zonder het antwoord af te wachten:

‘Je moest ze a.s. Zondag eens gaan opzoeken....’

‘Ze vragen mij juist ten eten een dezer dagen. - Maar U weet, ik reis liever niet op Zondag’ - - antwoordde Evert-Jan.... Zijn moeder knikte goedkeurend, slikte haar vergissing in door te zeggen:

‘Natuurlijk, ik bedoel ook niet bepaald op den Sabbat-dag - - dat weet je toch wel....’

Louise giegelde erom, en stootte Charlotte aan:

‘M'n broer is zoo vroom’, - zei ze smalend..

En de twee kleintjes, Free en Francinetje, giegelden ook, zonder te weten waarom....

‘Jullie moest Charlotte haar kamer eens wijzen’, - vond tante Frederique, die zich, nadat ze met groote aandacht had geweifeld tusschen wit en crême voor Louise, eindelijk weer de tegenwoordigheid van haar nichtje scheen te herinneren....

....‘Je zult je eigen bed moeten opmaken,’

....lichtte Louise boven op de kamer in.... ‘maar dat is niets.... als je maar zorgt dat je vóór 't bijbellezen beneden bent, dan glip je daarnaar wel weer even naar boven, na het ontbijt, en doet het gauw, gauw. - Mama is er eigenlijk op gesteld dat we het beddegoed eerst afhalen, maar ze merkt het nooit dat ik 't zóó doe, ineens, omdat ik altijd zoo laat ben....’

Toen, plotseling, haar nichtje van het hoofd tot de voeten bekijkend, zei ze vierkant-weg:

‘Als ik jou was, dan zou ik er stichtelijk voor bedanken zulke lompe laarzen en zulke grove kousen te dragen... Je ziet er heelemaal niet uit als wij.... En je hebt toch geld genoeg.... Het is toch alles van jou, dat heele fortuin van je eigen moeder....’

Charlotte had eigenlijk nog nooit daarover nagedacht, gewoon aan de overheersching harer stiefmoeder, en niet op de hoogte van

[p. 712]

haar overleden moeders finantieele omstandigheden. Maar Louise had gesprekken afgeluisterd van hare ouders, wist dat overleden tante Jenny alles behalve onbemiddeld moest zijn geweest, en gaf zich, met de vroegrijpheid van het groote-stad-meisje, volkomen rekenschap van de voorrechten die Charlotte genoot in finantieel opzicht, waar ze immers bovendien ook nog op oom Gijsbert's erfenis gedeeltelijk kon aanspraak maken. -

‘Je bent nog een écht kind’...., smaalde Madeleine een beetje verachtelijk om Charlotte's onwetendheid....

Het prikkelde Charlotte....

‘Ik ben anders al in stilte geëngageerd’ - verried zij zich ineens.

Louise en Madeleine werden er plots een en al belangstelling door..., door zulk een interessant nieuws.

....Louise viel neer op den rand van het bed.... Madeleine ging op den eersten den besten stoel zitten....

‘Vertel’.... commandeerde Louise kort.

Maar Charlotte genoot nu van haar triomf. Wat dachten die Haagsche nichtjes wel, met haar zoo onverdraaglijk op haar neerzien! Die liepen met dat al nog maar lekker aan papa's en mama's leiband! En zij, Charlotte, had al een ‘galant’....

Ze antwoordde niets, zette bedaard haar hoed af, streek in den spiegel beur mooi dik blond haar glad.... en glimlachte geheimzinnig.... Totdat Madeleine haar prikkelde met een hatelijk:

‘'t Is niets dan bluf: denk je dat ik dat niet begrijp’?....

‘Bluf’!.... Charlotte werd donkerrood van ergernis. ‘We kennen elkaar al 'n heelen tijd. Ik studeer immers voor Nederlandsch-Middelbaar, dat weten jullie.... Nu, en hij is student.... En ik heb hem 'n paar keeren op straat ontmoet.... En toen bij een vriendin aan huis.... En toen ben ik op zijn eigen kamer geweest’....

‘O’.... deed Madeleine heel-geschandaliseerd....

Maar Louise, verstandiger, kwam tusschen beide met goeden raad:

‘Ik zou maar oppassen... Als je er inloopt.... wat dan....?’....

‘Ja, je bent immers ook voor zoowat hierheen gestuurd.... zooveel heb ik wel uit mama begrepen’, voegde Madeleine erbij....

Maar Charlotte wierp het hoofd in den nek:

‘Ik loop er niet in. Ik zal wel op mezelf passen, hoor.... En m'n stiefmoeder weet heelemaal niets af van deze geschiedenis... niets zeg ik jullie. Die is jaloersch van me... omdat ik jonger ben dan zij... en omdat ze nog wil hertrouwen... dat is de heele quaestie...’

Louise en Madeleine, die tante Martina in dit opzicht doorzagen, evenals de heele familie Zijp-Looyenga het deed, giegelden van dollen pret....

‘Verbeeldt je, dat leelijke, dikke, ouwe mensch met 'r vulgair accent’, - - smaalde Madeleine preutsch....

‘O, en jullie moesten haar eens zien als dominee van den Andel op huisbezoek komt, onder een glaasje port, en 't noodige erbij, - dan zit ze te knipoogen als 'n verliefde kat....’, vertelde Charlotte.

Madeleine schoof vertrouwelijk dichter op haar nichtje, alsof ze tot het besluit geraakte, dat deze minder groen was dan ze zich had voorgesteld.... ‘Je bent wel 'n leuke’, - zei ze goedkeurend....

‘Maar dominee van den Andel hééft al 'n vrouw.... ongelukkig genoeg voor m'n stiefmoeder, - dus, nu ze dien niet kan krijgen is ieder ander ook goed genoeg’ - - ging Charlotte voort, trotsch op haar succes... ‘O als jullie eens wisten wat een akelig gierig, manziek wezen dat is, m'n stiefmoeder, met al haar zoogenaamde vroomheid.... Hoor ik dan ook niet tot haar naasten, die ze behoorde lief te hebben als zichzelven, zooals in den Bijbel staat, - als ze werkelijk deed naar haar geloof? Maar mij haat ze.... omdat ik maar 'n stiefkind ben, omdat ze zelfs jaloersch is van mijn gestorven moeder....’

....Louise, met haar vroolijken aard, vond dat het gesprek nu veel te ernstig werd naar haar zin. ‘Nu ja vergoelijkte ze.... ‘Daarvoor ben je nu immers bij ons gekomen.... Je zult eens zien hoe leuk we 't hier hebben.... Papa en mama zijn heelemaal niet zoo hoor, zoo vroom....’

‘Ik dacht toch dat Oom Everard....?’

‘Och wat....’, stelde Louise haar gerust. ‘Papa doet natuurlijk zoo in de politiek - en hij is ook heelemaal van die richting; dat zijn wij Zijp-Looyenga's toch immers allemaal, maar denk je dat hij ons daarom een stroobreed in den weg legt voor onze pleziertjes? Wees jij maar gerust, we doen net wat we willen.... als we 't maar een beetje handig aanleggen tegenover de buitenwereld natuurlijk....’

's Middags aan tafel zag Charlotte haar oom voor 't eerst. Hij had een speech gehouden op een vergadering voor christelijk onderwijs, een speech die er insloeg, dat wist hij. En hij vertelde er zijn vrouw 't een en ander van, op opgewekten toon als gold het een soort volbracht kunststuk waarvan 't heele rechtzinnige kiezersvee versteld zou staan. - ‘Er komt morgen een magnifique Driestar in 't Vaandel’, - glimlachte hij. ‘Een waarmee de liberalen 't doen kunnen, dat verzeker ik je.... A propos, ik heb Lozinga op straat gesproken. Hij is hier een paar dagen gelogeerd, zonder zijn vrouw,

[p. 713]

en ik heb hem ten eten gevraagd voor overmorgen. - Hij is een relatie, die je niet moet laten schieten.... Hij wordt te eeniger tijd minister, dat is zeker.’

- ‘Natuurlijk niet laten schieten’, beaamde Frederique verstandig. ‘En, wat denk je ervan als we de van Looyen's er dan eens bijvroegen, die zouden er heel goed bijpassen, en dan b.v. den jongen Helledoorn óók....?’

‘De jonge Helledoorn doet er niets bij....’, vond Louise.... ‘Die is zóó burgerlijk....’

Madeleine, spottend, keek schuin naar Evert-Jan, die op zijn boord keek, verlegen.

En hare moeder wees haar met bijzondere gestrengheid terecht:

‘Wim Helledoorn is een beste, uitstekende jongen; ik begrijp niet wat jullie altijd op hem hebt te vitten....’

‘Hij is Louise te degelijk....’, zei Adriaan, de tweede zoon, wijsneuzig, maar zijn vader keek hem aan, en gebood op een toon:

‘Adriaan ik verzoek je’...., die hem terstond deed zwijgen....

Om een afleiding te geven vertelde Louise dat Charlotte met de van Looyens gereisd had, maar zonder dat deze haar naam wisten....

‘Ik heb papa wel eens hoorgin spreken van een meneer van Looyen, die een eerste woordvoerder is van de liberalen’, - - vroeg Charlotte.... ‘maar die kan het toch niet zijn?’

‘Ja zeker, die juist is het.... Waarom dacht je van niet....?’ Oom Everard, die een diplomaat was, keek zijn nichtje even onderzoekend aan; hij moest weten welk vleesch hij in de kuip had.... overlegde hij....

‘Omdat - ik dacht....’ Charlotte wist niet recht hoe het uit te drukken wat zij eigenlijk voelde instinctief.... ‘Als U zoo streng-geloovig bent, dan kunt U toch niet tegelijk zoo bevriend zijn met iemand die alles doet wat U slecht en onchristelijk vindt. Ten minste, zoo redeneerde papa altijd....’

Haar oom trok zijn diplomatengezicht in een allerchristelijkste plooi, en legde zalvend uit:

‘Lieve kind, ik wil van je overleden vader niets ten zijnen nadeele zeggen - niets natuurlijk - hij was een heel rechtschapen man.... Maar, een beetje eenzijdig, zie je, daar zoo ver in de provincie wonend, dat was hij gebleven. - Hij gaf zich geen rekenschap van de verschillende nuances.... Men kan heel goed in de politiek scherp tegenover elkander staan, en toch in het particuliere leven elkaars overtuigingen eerbiedigen.... Dat is óók wàre christenplicht, zie je....’

Het klonk zoo plausibel....

En Charlotte wilde niets liever dan zich laten blinddoeken. Ze was nog zoo jong. En ze vond het gezin van Oom Everard veel leuker dan ze 't zich had voorgesteld. Tusschen de overleggingen door wat er gegeten zou worden overmorgen, Hamburger rib, waarvan meneer van Looyen zooveel hield, of runderhaas, die je zoo mooi kon garneeren, verdiepten Louise en Madeleine zich opgewonden in de wijze waarop ze hare japonnen zouden laten maken voor de bruidspartij van Maida Heerssens. Madeleine zei dat ze er voor bedankte 't zelfde façon te nemen als Louise, en Louise haalde Fräulein erbij, de opvoedster van de jongere kinderen, om uit te maken of Madeleine 't door haar gekozen façon niet veel te spichtig zou doen lijken. -

Fräulein, goeïig, zeilde er tusschen door, door de houding aan te nemen alsof ze de beteekenis van 't woord spichtig niet heelemaal begreep....

Maar nog een derde dochtertje, die, door een muziekles teruggehouden, eerst vlak vóór den eten was thuis gekomen, de backfisch Lucie, kwam er tusschen in om Fräulein het woord te verduitschen op hare manier....

En Fräulein oordeelde daarop taktvol dat Madeleine een veel te goed figuurtje had om ooit spichtig te kunnen lijken, of wat ook, maar dat zij, Fräulein, voor zich 't façon an und für sick voor niemand kleednaam vond....

‘U bent net zoo'n diplomaat in Uw soort als papa-zelf’, - - oordeelde Louise.

En Everard Zijp-Looyenga, die 't hoorde, lachte er hartelijk om mede....

....Charlotte, die zich het allemaal zoo heel anders, zoo echt orthodox-aanstellerig-vroom had voorgesteld, kon 't zich haast niet voorstellen wat er gebeurde, toen, ineens, tusschen al dit mondaine gedoe in, Free - wier beurt het daartoe was - een wenk kreeg om 't dankgebed op te zeggen:

Heer, we danken U voor deze spijze en drank Amen....

Oom Everard trok nu ineens weer zijn gelegenheidsgezicht, tante Frederique ook keek zalvend, Louise, die juist de backfisch Lucie vinnig over de vingers tikte, omdat die aan haar armband wilde raken, wist niet hoe gauw ze zich een devoot air zou geven.... Als met een pijnlijke ontgoocheling bracht het Charlotte ineens tot een openbaring, dat het toch in den grond overal 't zelfde was, hier, of bij hare stiefmoeder, altijd schijnvroomheid en niets anders.

Maar tegelijk overlegde zij met blijdschap, dat het hier in elk geval een ‘leuke boel’ scheen te zijn, in tegenstelling van de koude, boosaardige, vijandige huishouding harer stiefmoeder. En dien avond, niettegenstaande Charlotte Zijp-Looyenga, in hare verlichtheid, niet meer aan God geloofde, dankte zij Hem toch, in een instinctieve gewoonte harer kinderjaren, omdat Hij een einde had gemaakt aan haar vreugdelooze jeugd....

(Wordt vervolgd.)