De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Tooneeloverzicht door Stella Mare.

K.V. Het Nederlandsch Tooneel.^*)
‘Tartuffe’
Comedie in vijf bedrijven van Moliere

Orgon, een idioot-goede ziel is op zulk een (onbegrijpelijke) wijze ingepalmd door de schijnbare vroomheid en den grooten godsdienstzin van Tartuffe, dat hij den armen man tot zich neemt, en geheel als een der zijnen beschouwt.

Heel het gezin lijdt door de tegenwoordigheid van Tartuffe, tot wien Orgon hemelhoog en vol vereering opziet.

Niettegenstaande ieder hunner in verzet komt tegen Orgons dweepzieke aanbidding voor den zoo onwelkomen gast, laat deze zich noch door zijn vrouw, nòch door zijn zoon, noch door Dorine, de trouwe verzorgster van zijne dochter Marianne bepraten om hen allen van Tartuffe's onaangenaam gezelschap te bevrijden.

Integendeel, steeds grooter wordt de macht die deze over Orgon krijgt en steeds grooter worden de weldaden, waarmee hij Tartuffe overlaadt.

Zoò ver gaat hij zelfs, dat hij hem zijn eenige dochter tot vrouw belooft, niettegenstaande deze verliefd is op Valère en dat hij hem bovendien zijn heele vermogen schenkt en hem een kistje toevertrouwt, dat gevaarlijke staatspapieren bevat.

Tenslotte kan het gezin niet langer aanzien hoe de goede Orgon en ook zij de dupe zijn van den schijnheiligen Tartuffe.

Mevrouw Elmire Orgon is lastig gevallen door Tartuffe's opdringerige en minder nobele voorstellen, hetgeen Danis achter de gordijnen verscholen heeft afgeluisterd en deze zijn vader heeft medegedeeld.

Hierin vindt Orgon aanleiding, niet Tartuffe, maar Danis voorgoed de deur uit te jagen.

Dit is mevrouw Orgon te kras.

Zij neemt het besluit door een list voorgoed haar man de oogen te openen.

Zij laat Tartuffe gelooven, dat zij zijne liefde beantwoordt.

Orgon hoort, onder tafel verstopt, alles aan, en.... Tartuffe wordt ontmaskerd en uit huis gejaagd.

Doch - nu jaagt deze Orgon uit het huis, dat door schenking het zijne is geworden. Het ongeluk schijnt nu Orgon te achtervolgen. De gevangenis dreigt..., want Tartuffe heeft het kistje in handen, dat hoewel van een derde afkomstig, papieren bevat waardoor de schijn verwekt wordt, dat Orgon medeplichtig is aan landverraad.

Maar.... eind goed, àl goed. Tartuffe wordt tenslotte zèlf in plaats van Orgon gevangen genomen,.... en het scherm valt, nadat het verliefde paar, Marianne en Valère hereenigd is.

Dit stuk, dat met Franschen ‘esprit’, licht en luchtig moet gespeeld worden, had op de namen en de costumes na, best een modern Hollandsch stuk kunnen zijn wat het spel betreft.

Men zegt, dat Tartuffe een der moeilijkste rollen is, en dat ieder groot Fransch acteur, die volgens eigen opvatting weergeeft.

Hoe het zij, ik vond dat Jan C. de Vos volkomen deed denken aan den schijnheiligen huichelaar, die loert en loert, en die met een fijnen glimlach om de gesloten lippen telkens schijnt op het punt te staan zijn prooi te bespringen.

Mevrouw Holtrop - van Gelder was de Elmire bij uitnemendheid.

Men denkt verschillend over de opvatting hoe Elmire gespeeld moet worden.

Is zij werkelijk de coquette vrouw, die niet anders kán dan coquet zijn tegen elken man die haar in den weg komt?

Sommigen beweren dit.

Mevrouw Holtrop geeft in Elmire eene waardige vrouw, die alleen dán geraffineerd en coquet is, als zij met haar fijne, bevallige, aanhalige maniertjes Tartuffe tot spreken wil brengen om haar goeden man de oogen te openen.

Vermelden wij tenslotte nog met waardeering mevrouw De Vos - Poolman als Dorine, en den heer Reule als Danis!

Wij staan in het teeken van rood, wit en

*) Noot Red. Wegens plaatsgebrek blijven liggen.

[p. 444]

blauw en van oranje, van Oranje vooral.

Het volk zwelgt (door de oranje-bitter) in Onafhankelijkheid, en - van dit standpunt uit, is het uitstekend van den Raad van Beheer gezien een stuk op het repertoire te nemen van H.J. Schimmel, dat speelt ten tijde van de laatste dagen der Fransche Overheersching, dat eveneens op de Gala-voorstelling voor de Koningin zal opgevoerd worden.

Het stuk zelf zou stellig met minder belangstelling gevolgd worden ware het niet, dat het spel in alle opzichten zoo voortreffelijk was.

Waar wij ons vaak bij de K.V. ‘Het Nederlandsch Tooneel’, beklaagd hebben over gemis aan eenheid in spel, en waar het ons herhaaldelijk onaangenaam treft, hoe het soms den schijn heeft, dat ieder op zichzelf speelt zonder een flauwe ‘Ahnung’ ervan te hebben wat de anderen beweren, was juist de volkomen eenheid, het als het ware te zamen opgaan in het stuk een hoogst verblijdend verschijnsel, dat hoop ik in het vervolg ook bij meer degelijke en waardevolle stukken zal worden waargenomen.

Ieder deed zijn best.

Overigens vinden acteurs en actrices het heerlijk 'em eens echt ‘van Jetje te kunnen geven’ - zooals ze dit noemen.

Vooral Louis de Vries, was als de tirannieke maire, als een imitatie-Napoleon hier echt in zijn element.

Hoe prachtig weet hij in zijn haat tegen baron Goudaan, met wiens vroegere dienstbode hij is gehuwd, te spelen als de kat met de muis.

Hij roept hem en zijn zoontje Willem onder de wapens, maar daar er zich onder de troepen vele Hollanders bevonden, die graag het juk der Franschen wilden afschudden, en ook Van Hogendorp en zijne vrienden op het geschikte oogenblik het ‘Oranje-Boven’ weerklank wisten te doen vinden in de harten van vele Nederlanders, werd baron van Goudaan en Willem aan hunne nu zeer verheugde familie teruggegeven.

Het publiek is zeer verheugd, wanneer ten slotte de maire voor al zijn snoodheid gestraft wordt, doordat hij, in de waan dat hij Willem doodschoot, zijn eigen zoon Brutus doodde.

Bedenkt men nu, dat dit alles gepaard ging met waaiende vlaggen, rood, wit, blauw en Oranje, tromgeroffel en geschiet, en last not least met Wilhelmus van Nassaue, dan kan men nagaan hoe er gesmuld is door vele vaderlandslievenden.

N.V. Tooneelvereeniging,
Directeur Herman Heijermans.
‘Een Huwelijk onder het Schrikbewind’.
Tooneelspel in drie bedrijven door Sophus Michaelis.

Het stuk begint met het huwelijk van Ernest de Trésailles en Alaine de l'Estoiles.

Juist is het bruidspaar ingezegend als de revolutionairen een inval doen in de woning van Alaine.

Zij willen Ernest, die emigrant en dus een vijand van het Schrikbewind is, gevangen nemen.

Een trouwe huisknecht tracht dit, ofschoon hij in stilte Jacobijn is, te verhinderen.

Hij trekt het herkenningsteeken der emigranten - een kokarde - van den hoed van van zijn meester, en offert zich op, door den revolutionairen te verklaren, dat niet zijn meester, maar hij zelf den persoon is, dien men zoekt.

Zijn offer baat niets.

De trouwe huisknecht wordt terstond dood geschoten en ook over Ernest wordt het doodvonnis uitgesproken.

Met het oog echter op zijn zoo juist gesloten huwelijk stelt men de executie uit tot den volgenden morgen zes uur om hem tenminste dezen nacht van liefde te laten.

Maar Ernest, in doodangst over hetgeen hem wacht, dènkt alleen aan zichzelf en loopt als een krankzinnige de kamer op en neer zonder zich ook maar in het minst om zijn vrouw te bekommeren, die de uren welke hem nog gegund zijn alleen in liefde zou willen doorbrengen.

Zij vleit, zij smeekt, zij bidt Ernest zich door haar kussen te laten troosten.

Tevergeefs. Hij wijst haar af, en ziet niets voor zich dan het spookbeeld van den dood, dien hem morgen wacht.

Nu vraagt zij den stoeren republikein Marc-Arron om een onderhoud.

Als deze tot haar komt, vraagt zij hem gratie voor haren man.

Natuurlijk wordt deze geweigerd.

Maar als Alaine als uitsterste redmiddel hem eene zoete belofte influistert, bezwijkt hij voor de verleiding.

Ernest en Marc-Arron trekken elkanders kleeren aan en Ernest kan nu in het uniform van republikein gemakkelijk vluchten, terwijl Marc-Arron een nacht van liefde moedig met den dood wil betalen, maar als Alaine haar echtgenoot in veiligheid weet bekent zij hem, die Ernest redde, dat zij zich

[p. 445]

tot dat doel slechts van een list heeft bediend.

Niettegenstaande Marc-Arron weet, dat hem den volgenden morgen de dood wacht, gaat hij rustig slapen.

Door zooveel onverschrokkenheid geïmponeerd, Voelt Alaine plotseling eene hevige liefde voor den heldhaftigen man en zij roept hem in haar kamer.

Als de volgende morgen aanbreekt, meldt Marc-Arron zich aan om zich te laten fusileeren.

De commissaris der Conventie, die weet dat zùlke helden niet gemist kunnen worden, tracht hem nog te redden, maar hij weigert.

Zelf geeft hij den soldaten bevel te vuren. En hij valt dood neer.

Dit gruwelijke en navrante tooneelspel zou door zijn opeenvolging van actie-volle, pakkende tafereelen uitstekend voor een bioscoop-voorstelling geschikt zijn.

‘Men’ zou er heen stroòmen.

Als stuk voldeed het mij niet.

Het was te snijdend, tè gruwelijk - te geheel zonder verfijning, om mij te treffen. Alaine de l'Estoiles werd door Pine Belder met ingetogen gratie gespeeld.

Maurits de Vries was als Ernest de Trésailles minder gelukkig.

Wìllem van der Veer was een prachtige Marc-Arron in de beide eerste bedrijven, in het laatste bedrijf werd zijn spel, waarschijnlijk door te groote krachtsinspanning van het vorige bedrijf, wat rumoerig.

Constant van Kerkhoven wist den dweepzieken, plichtsgetrouwen Burger-commissaris der Conventie èn in spel èn in grime uitstekend weer te geven.

Tenslotte nog een paar woorden over:
‘De Vrouw in 't Spel’
Tooneelspel naar het Engelsch door Clyde Fitch

een reprise, waarmede: ‘Het Tooneel’ het winterseizoen opende.

Het stuk, dat gedragen wordt door de echtgenoote van Julian Rolfe (mevrouw Sophie de Vries), en de Vrouw in 't Spel genaamd Claire Forster (mevr. Caroline van Dommelen) werd door de beide hoofdpersonen zoo schitterend, zoo volkomen gespeeld, dat na het vallen van het doek eerst na eenige oogenblikken van stilte - want ieder was onder den indruk van dit buitengewone spel der beide vrouwen - een donderend applaus losbarstte, dat niet scheen te eindigen.

Wat wordt er een kracht van deze twee rollen gevergd!

Geen wonder, dat wanneer Sophie de Vries na vreeselijke inspanning haar vijandin Claire er toe krijgt te bekennen, dat Philip door zelfmoord is gestorven, en de getuigen binnenstormen, mevrouw Rolfe van overmatige krachtsinspanning ineenzakt, ook mevr. de Vries, terwijl ze neervalt zucht: ‘ik kàn niet meer’.

Het echtpaar Rolfe leeft hoogst gelukkig totdat Julian Rolfe plotseling gevangen wordt genomen, verdacht van moord op zijn besten vriend Philip.

Claire Forster, die jaren voor zijn huwelijk een kleine liaison van eenige dagen heeft gehad, zou later met Philip gehuwd zijn, als Julian zijn vriend niet gewaarschuwd had. - Philip, die zonder Claire niet wil leven en na alles wat hij nu van haar weet niet met haar trouwen kàn, schiet zich dood.

Claire, verwoed over het mislukken van dit zoo vurig door haar gewenschte huwelijk, wreekt zich door data's van brieven te vervalschen en Julian als moordenaar van Philip aan te wijzen.

Julian wordt gevangen genomen, maar Margaret zal hem redden.

Het gelukt haar onder een anderen naam vriendschap met Claire te sluiten en haar in een dronken bui tot de bekentenis te lokken, wat door getuigen, daartoe in een andere kamer verborgen, is aangehoord en met een juichend ‘Julian is gered!’ valt de moedige vrouw machteloos neer.

Zooals ik zeide is het spel der beide vrouwen niet genoeg te roemen.

Wat de heeren betrof - 't was slap. -

Ko Arnoldi vond ik te burgerlijk voor een Julian Rolfe en zijn bewegingen en gebaren waren leelijk.

Daan van Ollefen als de advocaat gaf mooi spel, maar bedierf veel door zijn leelijke stem. Jimmy o' Neihl, een trouw vriendje van Margaret (Jan C. de Vos Jr.) was goed.

Uitstekend als altijd vond ik Jan Musch als Claire's vriend Klauffsky.