De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

I.
God in de Politiek
door Geertruida.

Waar de heer J.L.P. Heijtveldt waarheden trachtte te weerleggen, die hij noemde ‘lasterlijke beschuldigingen en verdachtmakingen’; waarheden, die gegrondvest zijn op eigen ondervindingen; waarheden ook, die insloegen, blijkens het stuk onder ‘Gedachtenwisselingen’, dat niet in zuivere trekken is weergegeven, wil ik, zoo de zeer geachte redactrice mij een plaatsje er voor wil verlenen, waarvoor mijn beleefden dank hierbij gaat, verduidelijken de wel wat beknopte mededeelingen, die mijn stukje met bovengenoemd opschrift bevatten; terwille van den heer J.L.P. Heijtveldt en anderen, die er belang in stellen.

Als men zich vele malen heeft gestooten aan den scherpen hoeksteen van het leven, zoekt men naar een scherp zwaard om zich te kunnen verdedigen. En waar dit op het gebied van godsdienst al in hooge mate bij mij het geval is geweest, waar men aan het afbreken is gegaan op een instortende wijze, daar kan niet meer, door het vele puin, opgebouwd worden, enkel kan men helpen het afval in zooverre uit den weg te ruimen, dat de naakte waarheid aan het licht komt.

In mijn omstandigheden, kan ik, volgens den heer Heijtveldt, weten, dat ieder christen - dus ook een katholiek - wanneer hij een werk gaat verrichten van z.i. groot belang voor zichzelven of voor anderen, eerst bidt.

Wie zegt hem, dat ‘ik’ in elken christen, die bidt, een christen zie?

Ik ken er velen, die 's morgens met God beginnen, zooals het heet en 's avonds met den duivel eindigen. Maar daar had ik het niet over in mijn artikel, wel over hèt bidden in verband met de politiek. Ik vraag den heer H. wat de politiek te maken heeft met de katholieke kerk, als deze was in den geest van Jezus. Als hij een blik wil werpen op Zijn leven, zal hij zien, dat de groote Meester niet wordt gevonden in het tegenwoordige bestaan, zoowel kerkelijk als wereldlijk.

Wat de bizondere scholen betreft, wil ik, hoewel zij buiten mijn betoog liggen, hier even andere ondervindingen daaromtrent mededeelen.

Ouders, die gebonden zijn om hun werkkring, laten de kinderen op bizondere scholen gaan, maar die eenigszins vrij zijn, laten ze genieten van een openbaar en beter onderwijs. Ik heb gezien, dat ouders in dit geval door priesters werden gedwongen, als zij maar eenigszins in hun macht waren. Ik ken priesters, die de absolutie weigerden aan biechtelingen (kinderen), omdat zij niet op katholieke scholen waren. Uit mijn eigen kinderjaren herinner ik mij ook nog een staaltje. Het was voor het aannemen; de meisjes moesten nog een bitonder onderwijs en gebedsopzegging (opdreuning eigenlijk) bij nonnen volgen en toen dit ten einde liep, zeide de zuster - ik herinner mij haar nog als een koud en kattig mensch, heelemaal niet de kloosterlinge, zooals men die zoo gaarne zich voorstelt in onze kinderjaren van slechts vaag begrijpen - dat de meisjes, die de lessen trouw hadden bijgewoond, een aandenken in den vorm van een prentje kregen. (Wat maakte 't bezit van een mooi prentje met een heilig beeldje van zijde er op, je gelukkig, in die heerlijke kinderjaren). De non verwijderde zich even en toen zij terugkwam vertelde zij, dat ze voor twaalf meisjes een plaatje had, de overige vijf waren niet op de zusterschool en kregen dientengevolge niets, zij konden zich dadelijk verwijderen. Onder die vijf was ook ik, die ging op een openbare meisjesschool.

Ik verzoek den heer H. mijn stukje eens beter door te lezen, want zijn weerlegging is geheel onzuiver, waar hij zegt: ‘Zij “leeren” alléén wat tegen Gods wil indruischt, haat en tweedracht, en leven zelf niet in een opzicht naar de leer ‘dier kerk.’

In mijn artikel staat: ‘Is het leven der priesters ook maar in een enkel opzicht in “Jezus” geest? Welke geboden van den grooten Meester worden er nagekomen, als daar zijn: ‘Bemint uw vijanden:’ ‘Doet goed aan hen, die u haten.’ ‘Zegent hen, die u vloeken’.

‘Nergens toch is de haat grooter, dan onder de dienaren der kerk. “Christus” overleveringen zijn daar om door de Gods woord verkondigers te worden gebezigd als dogma's, als hulpbronnen waaruit geput wordt om de “Beminde Christenen,” als de massa heet, die in vrome aanbidding tot hen opzien, vooral in den tegenwoordigen tijd, te bewerken, maar waar niet naar geleefd wordt.’

Uit het bovenstaande blijkt, dat de weerlegger wil doen voorkomen alsof volgens mijn stukje onvrede en leugens in verband met Christusleer worden gepredikt (wat heeft men toch een moeite en last als er zinnen worden verdraaid in een scheeve richting). Uit mijn uittreksel blijkt, dat ik er op wees, dat Gods woord wel wordt gepredikt, maar dat er niet naar wordt geleefd, en dat ik het eens ben met Blicher Clausen, die heeft gezegd: ‘Te denken aan den grooten

[p. 321]

Stichter van een groot geloof en dan te bedenken wat Zijn zoogenaamde volgelingen van Hem en Zijn leer gemaakt hebben. Hij kwam om het Evangelie der Liefde te leeren en nu nog zien wij het Evangelie der Haat triompheeren. De Heer predikte een geloofsbelijdenis te goed en te rein voor deze wereld, want wie haar aannemen werden van alle zijden teruggeworpen.’

Ik vergat nog weerlegger te vragen - er is ook zooveel te weerleggen en dat voor zulk een klein stukje, - of hij het ook eerlijk vindt, waar hij het als rechtvaardig wil verklaren de ‘geoorloofde’ middelen om te komen tot het doel; het samengaan van katholieken en anti-revolutionnairen, dat ook moet leiden tot hetzelfde resultaat, in de politiek, waar beide partijen elkaar toch haten. Want waar reeds de zestiende eeuw liet zien, dat een godsdienst, die op egoïsme berust, niet meer den toets der rechtvaardigheid kon doorstaan; waar er mannen waren, die durfden op te staan tegen de kerkelijke macht, die toen niet meer kon doen in Holland, wat in Frankrijk de overmacht nog wel kon doen met de Hugenooten, en wat zij door alle eeuwen heeft gedaan met weerbarstigen en opstandelingen, daar moeten de volgelingen van hen, die naar iets beters zochten, een reformatie, toch wel gebaat worden.

Waar ik de vraag stel: ‘Hoe is het leven der priesters, staat de boetedoening op hun gezichten te lezen?’ zegt weerlegger: ‘Zij doen zich zoo te goed, dat het op hun gezichten staat te lezen,’ dus hij geeft hierop antwoord en daarom zal ik maar eens vertellen, wat ik met eigen ongen heb gezien. Ik heb n.l. priesters gekend, die zich lieten trakteeren door parochianen, die verplichting aan de kerk hadden, op wijn, gebak enz. en als het geestrijk vocht zijn uitwerking begon te doen, werden er allerlei dubbelzinnigheden en hatelijkheden ten beste gegeven.

De vele corpulente figuren, die men ontmoet, spreken die soms van onthouding in zake voeding?

Schrijver zegt dat ik door mijn geschrijf millioenen menschen tref, ook mijn ouders. Ik dank hem voor deze ‘vaderlijke’ mededeeling.

Mijn ouders echter hebben reeds lang den eerbied verloren voor de geestelijkheid, door gebeurtenissen, die hier niet mogen genoemd worden. Niettemin nam ik een pseudoniem aan, ‘de noodige reserve’, noemt verweerder het, om hun te ontzien, als er tenminste iets te ontzien viel, maar nu wil ik zeer gaarne mijn naam noemen. En wat het sparen van millioenen betreft, zeg ik hem, dat ik, zooveel als in mijn vermogen is, de waarheid het licht zal doen zien. Wat de missionarissen aangaat, handelen zij volgens hun overtuiging, zoo niet dweperij, terwijl het volk, dat zij trachten te bekeeren, niet om die bekeering heeft gevraagd.

Wat het ‘donkere’ Zuiden betreft, - ik heb van geen ‘donkerigheid’ gesproken, de zon gaat daar even mooi op als elders, zoo niet mooier, als men de dagwording in gouden glans kan waarnemen vanaf de bergen om Valkenburg of op de mooie, vredige, majestueuze heide - behoef ik niet daarheen op informatiën uit te gaan, daar ik een Limburgsche van geboorte ben en dus volkomen met de daar heerschende toestanden op de hoogte kan zijn. Weerlegger begaat alweer een fout, waar hij mij wil verwijten, dat ik het Zuiden armer vind, dan het Noorden, terwijl ik daarvan in het geheel niet heb gesproken. Ik vind dat het nogal duidelijk is, als ik zeg, dat een bewoner van het Noorden zich geen voorbeeld kan vormen, van de ellende, die rondwaart in Limburg. Niettemin heb ik ook van nabij gezien, de ellende die wordt geleden op de Friesche en Drentsche heide, een ellende, die je doet schreien om de afschuwelijke toestanden die de maatschappij heeft.

Dezen zomer een Limburger sprekend, vroeg ik hem, waarom er in het Zuiden zoo weinig wordt gedaan aan onafhankelijkheidsfeesten. ‘Is het omdat zij het beschouwen als een groote onzinnigheid?’

‘Neen,’ zeide hij, die het weten kon, ‘het is, omdat L. zoo niet wordt uitgesloten, dan toch stiefmoederlijk wordt bedeeld, in gunsten, de regeering rakende, in vergelijk met andere provinciën.’

‘Waarom laten zij het zich aanleunen?’

‘Wel, het volk grootendeels, is slecht ontwikkeld, er is geen geld en de geestelijkheid tracht er te regeeren. Een weinig treden enkele naar voren, hopen in het verbeterende socialisme te vinden, wat zij voor zich en anderen behoeven, maar de vooruitgang kruipt er voort.’

Verder sprak hij van de slechte communicatie, die er overal nog heerscht en ook van de ‘armoede’.

‘Voor de bewoners der arme Friesche heide wordt wel gecollecteerd, met welks werk een dominee zich heeft belast.’ -

Heeft de heer H. ook wel eens gehoord van inzamelingen, die in het ‘Noorden’ (welgestelde) werden gehouden ten bate van het ‘donkere’ Zuiden? Ik niet!

En zekerlijk kan ‘iemand uit de Noordelijke provinciën zich geen voorstelling maken’ van de armoede, die geleden wordt op de Limburgsche heide.

Want wat te zeggen van menschen, die leven erger soms dan dieren, die leven in hutten van leem en zoden (plaggen), slapen op een bos stroo, hun bestaan voortslepen met aardappelen, karnemelk en roggebrood met spek. Wittebrood met keukensiroop behoort tot een lekkernij, evenals ‘Limburgsch’ bier. Hun dagelijksche drank is koffie, die bestaat uit een aftreksel van cichorei.

Wat te zeggen van den zwaren arbeid die vrouwen op het land moeten verrichten (ook in het ‘arme’ Noorden wordt dit werk door vrouwen gedaan). Ik heb gezien, dat zulke sloven (we toeven weer in Limburg) kwamen te voet naar de stad, uit dorpen of gehuchten, die vier vijf uur van het drukkere leven waren verwijderd, kwamen te voet met een kruiwagen, waarop enkele pondjes boter en een paar zakken met dennenknoppen, die zij voor 50 cents per zak van de hand deden en voor dat geld, ook van de boter, werden de inkoopen gedaan voor de levensbehoeften eener geheele week.

De toestanden in de laatste jaren, gelijk ik reeds gezegd heb, zijn iets verbeterd, de bonen iets gestegen, maar nog is er veel ellende.

[p. 322]

Mijn dwalen over de heide neemt hiermede een einde, daar ik even wil toeven bij een arme weduwe, die in een stad woont.

Toen haar man stierf, bleef ze achter met negen kinderen. De gegoeden gaven ondersteuningen, van de geestelijkheid kreeg zij één roggebrood in de week, dat op een bepaald uur moest gehaald worden en toen het bleek, dat het onmogelijk, was, daar zij geen harer kinderen, die daarvoor bevoegd waren, ter harer beschikking had, werd die milddadige gift haar voorgoed ontzegd.

Voor ik van mijn ‘duister aanbeeldje’ afscheid neem, wil ik den heer H. nog even vertellen van een paar oude stakkers, die in behoeftige omstandigheden verkeerden, daar de man eenigszins kindsch was en de vrouw niet meer kon loopen; naaste familieleden hadden zij niet.

Kloosterlingen, daar sterk vertegenwoordigd, hadden het te druk met bidden, vasten, bedelen en andere boetedoeningen om hulp te verleenen, waar het hier zoo dringend noodig bleek.

- In het ‘Noorden’ vindt men tot op de dorpen wijkverpleging. -

Later toen de vrouw was gestorven, hielden de dorpelingen onder elkaar een inzameling van geld, dat moest geofferd worden, aleer de man de deur van een klooster geopend vond.

Niettegenstaande het bovengenoemde, dat om wraak roept, houd ik van mijn ‘donker’ Zuiden met het zachtere klimaat, mooie natuurschoon en gulle, hartelijke gastvrijheid.

De heer H. schrijft vervolgens:.... dan krijgen we eerst de ‘geheime’ legaten: bij doop, kerkgang, enz.’

Ik schreef: ‘Buiten de geheime legaten, de zoogenaamd vrijwillige giften bij het doopen, enz.’

Ik wist niet, dat een legaat hetzelfde beteekent als een gift, terhand gesteld als een fooi. Ik heb het woord voor de zekerheid nog opgezocht in mijn woordenboek, er stond: ‘Legaat (bij testament toegedacht gedeelte van een nalatenschap.)’

Heeft de heer H. daar nooit van gehoord? 't Is waar, men hoort er niet veel over, maar in mijn familie heeft het al eens plaats gegrepen, n.l. dat er een legaat aan de kerk werd vermaakt en ik kan het dus weten.

Wat de giften betreft bij plechtigheden, ik zal maar fooien zeggen, anders mocht er weer een verwarring ontstaan, blijf ik er bij, dat ze zoogenaamd vrijwillig zijn, want het is een in aanzien willen zijn bij geestelijken. dat het een soort verplichting wordt.

Ik herinner mij nog uit mijne geloofsjaren, dat een fooi van f 10.- bij het biechten in den Paaschtijd, maar heel gewoon was, zoo ook bij de eerste communie en andere plechtigheden.

Weerlegger zegt, dat deze fooien voor den priester zelf zijn, hoe is dat te verklaren, waar ik in mijn tijd leerde, dat priesters van alles afstand doen, als zij de wijding ondergaan. De prijs, die ik aangaf bij een eerste klas uitvaart - weet weerlegger dat daar alles onder begrepen is, begrafenis, koffie, enz. - enkel de fooien aan het dienstdoende personeel niet - had ik geput uit ‘mijn tijd’, en mijn tempel; misschien is, in dien langen tijd, die daar overheen is, de prijs verlaagd, omdat de levensstandaard zoo gestegen is.

Ofschoon ik geen prijs noemde bij een huwelijk, vind ik dat de heer H. toch beslist spotgoedkoop is getrouwd. Zonder indiscreet te zijn, was daar alles onder begrepen, mis met muziek, de latere plechtigheid, preek, bloemen? dat zou niemand doen afschrikken.

Welk verkeerd begrip ik mij gemaakt heb van offerbussen en vastenafkooperij is mij niet duidelijk. Ik heb in ‘mijn tijd’ geld moeten offeren omdat ik vleesch had gegeten op een vastendag. Hoe dat geld wordt verantwoord is mij onverschillig; in mijn stukje wilde ik er op wijzen, wat ten voordeele der armen komt in verband met de inkomsten en nu wil ik er nog bijvoegen: de collecten die langs de huizen worden gehouden. Is dan de tegenstelling met de inkomsten van andere gezindten niet oneindig grooter. - Schrijver wil doen voorkomen of ik die vele groote inkomsten beschouw als zuivere winst!!!

Ieder weldenkend mensch zal toch begrijpen, dat er uitgaven zijn en wel zeer vele, noodig of onnoodig laat ik in het midden. Niemand zal het toch in zijn hoofd krijgen dat een pastoor. b.v. uit boetedoening, zijn middagmaal bereidt of de kerkvloer dweilt.

In de pastorie van de geestelijken der kerk, waar ik vroeger tevergeefs aan een God trachtte te gelooven, waren voor vier heeren, drie meiden - in pastories van een geestelijke heb ik er altijd twee gezien - in eerstgenoemde kerk was een koster, een helper om de orde te handhaven onder de diensten en geld op te halen van de bezette plaatsen, die niet waren verhuurd en verkocht en waarvoor 5 of 10 cts. per plaats werd geëischt, dan waren er een werkvrouw, stovenzetster of kosteres, zangers, misdienaren. Die met het interieur van een katholieke kerk bekend is, zal weten, dat de altaarbekleeding en dienstgewaden zeer kostbaar zijn, dat de versieringen van planten, zilver, enz. op feestdagen, veel geld wegslepen.

Maar ieder weldenkend mensch zal ook zich afvragen: ‘Is het geen groote bespotting geld te vragen, veel of weinig, voor diensten, die in verband moesten staan met het heilige; een bespotting al die pracht en praal in de kerken, dat het oog der bezoekers moet bekoren, waar Jezus predikte: ‘Armoede, vernedering, eenvoud, naastenliefde, belanglooze hulp, enz.

Vindt de heer H. dat alles in de katholieke kerk en?

Dat de heer H. het slot van mijn stukje niet begrijpt, ligt niet aan mij; als het foutief was, zou de redactrice het naar de papiermand verwezen hebben.

Zij, die achter de regeeringsschermen hebben gekeken, zullen het wel begrijpen.

Mijn laatste woord is, dat ik, zooals ik reeds gezegd heb, mijn persoonlijke ondervindingen aan het licht zal brengen.

LAURA F.G. BENDER.

Den Haag, 25 Oct. '13.

[p. 323]

II.
Nog een Vredes-apostel en een verwarde debater.

De heer Mr. de Pinto zaait verdeeldheid onder de Nederlandsche Joden. Anderzijds speelt hij voor vredes-apostel. Bovendien vleit hij, al of niet om een lintje te hebben, het huis van Oranje in een vereeniging. Laat dit gevlei publiceeren en wil het doen voorstellen, of zijn woorden het algemeen gevoelen der Nederlandsche Joden weergeven en hun goedkeuring wegdragen.

Hij doet dit in termen, die een bestaande legende moet helpen in het leven houden.

Daar wordt o.m. een zin uitgesproken, die in strijd is met de waarheid.

Met vergunning der Hooggeschatte Redactrice, teeken ik, zonder martelaar te willen worden van: Vrede door recht buiten het Jodendom, protest aan en onderteeken dat met de initialen VL. Iedereen, die menschenkennis bezit, zal dit goed vinden, vooral, als men bedenkt, dat ik geen Muller of Jansen heet, die ergens in Amsterdam woont.

Daarom blijf ik teekenen met VL.

Nu de zaak.

De heer Muller moet zijn geciteerden zin eens voorlezen in een vereeniging voor Staathuishoudkunde.

Als hij dan de ketterijen, uitgesproken door een bejaard en kundig Meester in de Rechten, omtrent de Rechten van Het Huis van Oranje voor en na het constitutioneele regeeringstijdperk, herhaalt en beaamt, zal men het uitproesten over zijn gemis aan kennis. Zelfs zal men hem als bewijs van onkunde verwijzen naar zijn eigen gegevens op blz. 270 en zeggen:

Mhr. Muller,

Oranje had en heeft volgens het Nederlandsche recht geen vrijheid te schenken aan Joden, hun niets te waarborgen, dus Mr. de Pinto frazeert er maar op los.

Gij-zelf verwijst naar een tijd, waarin Oranje niets te zeggen had en laat dan ook Oranje niet ter Synagoge komen, maar Burgemeester en Schepenen.

Gij voert dus een bewijs aan voor de juistheid der meening van VL. Overigens geeft gij toe, dat Oranje als particulier de Joden achterstelt, door te vragen: wat dan nog?

Mhr. Muller,

Hiermee zou ik kunnen volstaan, was het niet dat uw geheele artikel wemelde van bewijzen van gemis aan logisch denken waarop ik u even moet wijzen.

Niet alleen, dat ik juist aan Mr. de Pinto vraag naar bewijzen omtrent de legende, dat de Joden aan Oranje wat verschuldigd zijn, - een vraag, die gij als ongeroepen handlanger had behooren te beantwoorden, inplaats van met een antwoord te komen, waar Oranje heelemaal buiten staat, - maar ik bewees, dat Oranje integendeel de Joden exploiteerde, toen Het Koning van Engeland wilde worden en dat Het die Joden als contra-prestatie een Jhr's titel verleende, terwijl de Joden door Oranje niet te adelen zijn, wijl hun afstamming veel ouder is dan die van Oranje.

Wat maakt gij nu daarvan?

Dat ik beweer, dat de Joden geen dank aan Oranje verschuldigd zijn, omdat er maar een heele kleine Joodsche Adel bestaat. Alsof ik, die geen Joodsche Adel erken, omdat wij die niet kunnen bezitten, van Oranje een Joodsche Adel zou wenschen. Ook alle andere door u als bewijsgronden opgegeven conclusies, staan buiten eenig verband met de verhouding van Oranje tot de Nederlandsche Joden.

Daarom verzoek ik ti beleefd voortaan eerst eens kalm te lezen wat ik schrijf, voordat u de debateerkunst, die u nog niet meester is, op mij zou willen toepassen.

U kunt het dehatteeren op mij wel leeren, maar dan moet de Redactrice daarvoor eerst verlof en ruimte willen geven, wat zij natuurlijk, bij uw gemis aan logica, niet doet.

Ik schreef, dat het Nederlandsche volk in zekere mate meer verdraagzaamheid tegenover de Joden toonde dan anderen. Zijn wij daarom dank verschuldigd aan dat Volk of aan Oranje?

Let op de woorden ‘in zekere mate,’ want de verdraagzaamheid der Nederlanders tegenover de Joden is bij lange na niet wat het wezen moet.

De Duitschers met hun begrippen van Militairisme en Anti-Semitisme meenen altijd een hoogere cultuur te hebben dan andere volkeren. Zij meenen aan de spits der beschaving te staan.

Iets mankeert daaraan nog wel. Datzelfde iets mankeert nog aan de Nederlandsche verdraagzaamheid ten opzichte van de Joden, en Oranje maakt daarop geen uitzondering.

Om bij een recent geval te blijven. Kijk eens in de lijst van de Artisten en anderen, die iets doen willen voor Carmen Sylva; geen Joodsche artist prijkt onder de aanbidders der Koningin, terwijl daarmee verscheidene vereerd zouden zijn, ondanks het feit, dat zij de Koningin der Antisemietische Roemeenen is.

Twee andere gevallen worden mij aan de hand gedaan door den Heer Muller, de winkelsluiting en het ventverbod.

Als de Amsterdamsche vroede vaderen een oogenblik aan het bestaan van 7000 Amsterdamsche Joden gedacht hadden en ook aan de noodzakelijkheid, dat deze menschen moeten leven, en... belasting betalen, dan zouden zij een verordening op de Winkelsluiting gemaakt hebben, waardoor de Rabbijnen geen verzoek tot herstelling van onrecht hadden behoeven te doen, en dan zou geen Ghettogeest met gekromde slavenrug bij de herstelling van een fout woorden van dank gestameld hebben, maar op zijn recht prat gegaan zijn.

Nog erger is het met het ventverbod.

Dat heeft in Den Haag een zuiver Anti-semietisch karakter.

Dat verbod wordt natuurlijk overtreden door Joden en Niet-Joden. De maatschappij is nu eenmaal een organisme, dat op Zondag of op Zaterdag niet kan stilstaan.

Het waren uitsluitend Joden tegen wie geverbaliseerd werd. Zij stonden en staan voor de

[p. 324]

keus: of honger, of sabathschennis, of venten, en kozen het laatste.

Het karakter van dien handel is zoo, dat de koopei (niet wij) niet komt om te koopen, voordat de verkooper zijn waar luid heeft aangekondigd, wat met eerbiediging van eens ieders Eeredienst kan geschieden.

De onverdraagzaamheid der Vorm-christenen stond een regeling, die niemand hinderde, in den weg, en met Zondagsheiliging als uithangbord, werd den armen Jood belet zijn pot eten te verdienen.

Door een beweging daartegen, te Amsterdam stijgende door het pleidooi Asscher en in Den Haag stilstaande in de motie Deen, heeft men te Amsterdam het onrecht afgeschaft. Wat daar kan, zal in den Haag niet onmogelijk zijn, maar is herstel van onrecht een reden tot dankbaarheid? En nog wel aan Oranje? Of is het een prikkel tot strijd voor rechten en een menschwaardig bestaan?

Die strijd behoort met bezadigdheid gestreden te worden. Zij ligt op het gebied der verstandelijke, zedelijke en stoffelijke belangen der Joden. Daarom behooren de Voorlevers, waartoe Mr. de Pinto, - en hij is een vertegenwoordiger van de Joodsche Autoriteit, - vooraan in den strijd te staan voor de oeconomische ontvoogding der Joden en geen speeches te houden in Tischbie over den dank aan Oranje, dien wij niet verschuldigd zijn.

Laat hij maar beginnen te zorgen voor de woningtoestanden. En al zijn die bij Christenen ook slecht, dan is de conclusie, dat de Christenen Voorlevers geen haar beter zijn dan de Joodsche. Maar dit ontslaat de Joden niet van hun plichten, want de Jood moet opkomen voor den Jood (zie Rabbijnen en Pleidooi Asscher), want een ander doet het niet. En als hij daarnaast ook opkomt voor den Niet-Jood, dan eerst is hij een braaf mensch.

Laat hij dan met de Amsterdamsche toestanden voor oogen, die de heer Muller niet ziet, omdat hij er tusschen woont, en die daardoor niet onbevangen in zijn oordeel kan zijn, want hij is eraan geassimileerd, zooals een Hagenaar aan zijn riekende grachten, informeeren bij het Isr. Armbestuur. Als hij voorganger wil zijn. moet hij geen dank aan Oranje prediken, maar de handen uit de mouwen steken, ter bevordering van de oeconomische toestanden onder de Joden.

Dan moet de heer Muller noodig naar Berlijn, waar (hij zegt het zelf) geen arme Duitsche Joden wonen. Juist, mhr. Muller. Die paar anderen tellen bij een algemeene beschouwing niet mee. En.... zeg dat nu eens na van Rotterdam, Amsterdam en het Vorstelijk 's-Gravenhage. Waren wij ook maar zoover! Aangenaam was het mij te vernemen, dat er zelfs onder de Russen van Hachnosous Ourichiem waren, die getuigen kunnen, dat er bemiddelde Russische Joden zijn; het overgroote deel, wat er niet weg wil behoort daartoe. Wijst de Zionistische beweging niet groote Russisch-Joodsche fortuinen aan? Laten die Russen eens uw Marken, enz. aanwijzen en uw bedelaars aan de synagogen in Rusland? En als de Russen met recht vreeselijk te klagen hebben over de inwoners van deze Middeneenwsche Barbarenstaat, dan volgt daaruit niet, dat de Joden hier vrij en gelijk zijn. Dat vrij en gelijk zijn zoo twee leuzen met een luchtje eraan. Daarop ga ik niet in.

En nu nog Henri Polak.

Ik sta tegenover Henri Polak als de Heer Muller tegenover den Heer de Pinto. Nu weet hij wel hoe dat is.

En ik hoop straks kennis met hem te maken als zijn portret verschijnt in de Hahn-reeks. Henri Polak dan is een Jood, die het verstandelijk en zedelijk laagstaan van een groep, een zeer grooten groep, Amsterdamsche Joden, wier opvoeding niet ter hand werd genomen door hen, die wel Autoriteitje over deze menschen wilden spelen, (type de P) zag en besefte.

Hij zon op middelen. Van hun minderwaardigheid wilden hun werkgevers gebruik maken, door ze uit te buiten.

Hij ging dit tegen door ze verstandelijk en zedelijk te ontbolsteren. Hij deed dat als kind van zijn tijd door de moderne vakbeweging, die de politiek als machtsmiddel niet versmaadt.

Zoo bracht hij zijn mannen, die een zeer groeten groep vormen, brood, kennis en zeden; zelfs door een gedwongen vacantie bracht hij de opvoeding er in.

En als de nieuwe machine (volgens Polak geen zorg voor den nood) daar is (heeft de heer M. de machine al gezien en zijn beweringen niet van hooren zeggen), dan zal hij ervaren dat Polak ook dan zal weten leiding te geven, omdat in geen enkele branche van nijverheid de machine het handwerk geheel kan verdringen. Omdat door de machine het handwerk in waarde stijgen moet.

Tenslotte een klein staaltje van de opgeblazenheid des heeren M. Natuurlijk heeft hij de Synagoge niet helder maar verward gezien.

Aan den Boschkant ligt achter 2 huizen een Synagoge.

Aan dienzelfden kant staat de Arke. Hiertegenover is de Hoofdingang. Dat is aan den kant van het Jan Evertstraatje, waar zich het eenige hek en de voorplaats, die het gebouw scheidt van de openbare straat, bevindt.

De afsluiting aan den Boschkant is de deur der.... huizen.

Wat de heer Muller bewezen heeft en wat hij niet verder behoeft te bewijzen is, dat hij maar raak geschreven heeft over zaken, die hem niet geheel helder waren.

VL.

III.
Successie.

‘De kosten beloopen eenige guldens’. Daar zit 't 'm juist, geachte Heer Meijer, en dan de soesah voor eene bejaarde zieke dame: ‘rekest aan den Minister, een simpele volmacht [notarieel?], en een geneeskundige verklaring’. Dit drietal zegt al genoeg!

Bovendien sprak ik van de erfenis als van een peulschilletje. M.i. moest de successie-belasting, indien een erfenisje onder een zeker bedrag viel, niet geheven worden. In het tegenovergestelde geval ten minste progressief zijn, zooals bij de Rijks-vermogensbelasting en de Stedelijke-inkomstenbelastingen. - Ja, dan zal de successie-

[p. 325]

wet gewijzigd dienen te worden, maar dat is toch wel te doen?

Ik zeg u dank, geachte Heer Meijer, dat u mij door uwe toelichting gelegenheid gaaft op die nieuwigheid te wijzen.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

's-Grav. 5/11 1913.

IV.
Voor Aja (Corr. H.L. v. 5 Nov. l.l.)

A.J. Servaas van Rooyen,
Oud-Directeur v.h. Gemeente-Museum v. 's-Gravenhage, Oud-Archivaris der Gemeente.
m. vr. d.
v. Kinsbergenstraat 132.

V.
Aan den heer van Buren, Amsterdam.

Uw stuk over Bernard Canter kan ik niet opnemen in de daartoe door U gekozen bewoordingen. Ik wensch namelijk de Lelie niet te verlagen tot het peil waarop een Bernard Canter c.s. zelf staat in taal. Daarom heb ik uit Uw ged. die woorden en uitdrukkingen geschrapt, die met de zaak als zoodanig niets te maken hebben, en die Bernard-Canter-stijl zijn.

RED. HOLL. LELIE.

Hooggeachte Freule.

Ik bied u hierbij de twee laatste Amsterdammers aan. Het zal u zeker pleizier doen, dat uw aardige vriendje Bernard Canter, de ‘eerlijke Jubilaris’,^*) voor zijn opgeblazenheid eens over de knie gelegd wordt. Bernardje spartelt verschikkelijk tegen; natuurlijk!

Ziehier een paar spartelingetjes.

Bernardje valt een artikel aan op z'n inhoud maar verklaart doodleuk dat alle gegevens hem ontbreken om den schrijver te controleeren. Dat is zoo iets van een 16-jarigen tooneelkritikus!^*)

Bernardje spreekt telkens over zaken, waarvan hij geen. flauw begrip heeft. Zoo denkt hij dat de werkkring van een lid van de Rekenkamer is ‘nacyferen’. Geen, wonder! Immers, de Duitsche Keizer doet alleen aan schouderpassanten.

Als de heer d' Ablaing van Giessenburg door Multatuli wordt uitgescholden voor ‘echten smous’, vindt Bernardje M. ‘onbevooroordeeld.’

Bernardje zei het immers dat hij alle beweringen van zijn afstraffer niet gecontroleerd heeft. Toch spreekt hij nu van ‘zoogenaamde’ bewijzen, noemt zich ‘onpartijdig’ en zegt een heel mooi rijmpje op, dat hij in zijn jeugd uit het hoofd geleerd heeft, waarin o.a. staat: ‘Veel is bewezen, hoewel 't niet waar is.’

Freule, misschien wilt u er nog een paar opmerkingen bijvoegen ten beste van uw vriendje.

Hoogachtend,

Uw dienstw. dienaar

v. BUREN.

Noot redactrice.

Neen, geachte heer van Buren, ik laat mij met het twistgeschrijf, - door U voor mij uit de Amsterdammer uitgeknipt, - tusschen een fatsoenlijk man als Jhr. W.H.W. de Kock, en iemand van het soort Bernard Canter, niet in. Aan U wil ik gaarne mededeelen dat ik zeer veel sympathie heb voor Multatuli, en dus 't niet eens ben met het Tijdspiegel-artikel van Jhr. W.H.W. de Kock. M.i. had deze laatste verstandiger gedaan indien hij zich inderdaad had ‘onthouden van antwoord’, zooals hij-zelf schrijft in de Amsterdammer:

Ik zou mij van een antwoord kunnen onthouden. Immers, als de heer Canter, zonder eenige aanleiding mijnerzijds, voortdurend op smalende wijze over mijn titel spreekt; mij omschrijft als ‘de schuldlooze en schuldelooze jonker’, en mij, volkomen ongemotiveerd, toeroept: ‘Te deksel, jonker, niet ieder krijgt van vader titel en duiten mee!’ zijn dat zulke slechte, in-plebeïsche persmanieren, dat ieder fatsoenlijk man mij geheel gelijk zou geven. als ik op zulke smakelooze, onwaardige taal zweeg.

Juist zoo! Laat de heer de Kock dit voortaan bijtijds bedenken.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

*) Zie de Lelie No. 12 van 17 September 1913.

*) Zie de Lelie No. 12 van 17 September 1913.