De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

De Tentoonstelling ‘De Vrouw’
1813-1913.

Aan een van de stations op de lijn Arnhem-Amsterdam waren ze ingestapt: twee blozend-frissche buitenmeisjes, opgetogen over 't vooruitzicht een paar weken in Amsterdam te zullen doorbrengen. En terwijl de trein hen steeds nader bracht tot het met ongeduld verbeide doel stonden de monden geen oogenblik stil,

[p. 182]

deden ze niets dan elkander vertellen van al het mooie, onbekende dat hun wachtte aan d'oevers van Amstel en Y.

‘O, zeg; en Jet heeft geschreven dat we morgen al dadelijk naar de E.N.T.O.S. gaan; dol hè?’

‘Nou en of.’

‘Weet je dat de schouwburgen ook allemaal weer spelen?’

‘Zalig! zeg; 'k zal zien dat we ook nog eens een tochtje naar Marken maken kunnen.’ Zoo ging het voort; steeds nieuwe heerlijkheden werden op 't tapijt gebracht; en toen eindelijk vroeg het blondje met iets van aarzeling in haar stem: ‘Enne.... moeten we niet ook naar de tentoonstelling ‘de Vrouw’?

‘Ja, dat moeten we zeker’ luidde 't antwoord, voor 't eerst gedurende de geheele reis zonder enthousiasme gegeven, ‘zie je 't is te gek om er niet heen te gaan; maar 't zal wel erg geleerd wezen.’

‘Ja hè, saai!’

De meisjes praatten door over andere dingen, maar mijn gedachten bleven bij 't zoo juist gehoorde. Geleerd en saai! Voor mijn oog verrees 't witte gebouwen-complex aan den Amsteldijk, de keurige tuin met zijn sierlijke bloemperken, 't oude lommerrijke geboomte, het Indische huis met de heerlijkkoele voorgalerij.

Geleerd en saai; en plotseling zag ik voor me een bekend figuur uit onze Nederlandsche vrouwenbeweging; hoorde ik haar waarschuwende woorden, gesproken op een der voorbereidingsvergaderingen: ‘Zoo'n tentoonstelling zal heel wat vooroordeelen uit den weg moeten ruimen. Laten we zorgen dat we als overwinnaars uit den strijd te voorschijn treden.’....

Vier maanden zijn er sinds de opening der tentoonstelling verloopen, en ik geloof wel dat in dien tijd de zege kwam aan de kant van haar, die ondanks felle bestrijdingen, vooropgezette tegenwerking nu en dan, haar best deden het eenmaal genomen initiatief zoo goed mogelijk in daden om te zetten...

O, ik weet het wel, te veel nog vindt men vrouwen die de op niets gebaseerde opinie van mijn beide buitenmeisjes deelen: geleerd en saai. Daarnaast echter staat een breede schare, bereid om dankbaar te erkennen dat hetgeen aan den Amsteldijk bijeen werd gebracht haar een schat van studiemateriaal heeft opgeleverd; en veel, dat tot dusver onbekend nog bleef, voor haar heeft onthuld...

O zeker, ook deze tentoonstelling vertoont leemten. Vèél wat men er gaarne vinden zou ontbreekt; maar waarom ons blind te staren op datgene wat toevallig niet aanwezig is? Laten we liever, zij 't dan ook in vogelvlucht, een blik werpen op wat in de verschillende afdeelingen, dank zij den arbeid van een dertigtal sub-commissies, te aanschouwen wordt gegeven.

Als we den drempel overschreden hebben en in de breede oprijlaan staan dienen we eerst wel even onze schreden naar links te richten. Dáár toch ligt het oude Meerhuizen, de kern als 't ware van 't geheel, de typisch-Oud-Hollandsche buitenplaats waaromheen zich de historische afdeeling en feitelijk heel de rest der tentoonstelling groepeert.

Stemmingsvol dat eenvoudige huis met den prachtigen, ouden tuin; en stemmingsvol ook het aardige grachtje waarlangs een stuk of wat Oud-Hollandsche winkels met geestige puntgeveltjes zijn geplaatst.

Is 't eigenlijk wel noodig dat ik U in het huis zelf rondgeleid? Ik geloof het niet. Ook zij, die schelden en mopperen omdat ‘de Vrouw’ niet behoort tot die categorie tentoonstellingen waar de vermakelijkheden hoofdzaak zijn, terwijl de expositie zelf als quantité négligable te beschouwen is, geven toe dat ‘Meerhuizen’ met zijn ouderwetsche meubelen, zijn typische kraamkamer waar 'n gemoedelijke oude baker bij 't aan en uitkleeden van haar wassen poppen een schat van ongevraagde wijsheid ten beste geeft, een alleraardigst stukje verleden in het heden terugbrengt....

Dus niet de huisdeur binnen gaan waar nog steeds het rose kraamkloppertje den bezoekers kond moet doen dat er een dochtertje geboren werd; en ook maar niet stilstaan bij het maîtressenschooltje en bij den naaiwinkel. Dat alles valt trouwens ook zonder nadere voorlichting den bezoeker wel als iets eigenaardigs op. Wel wil ik U even meetronen naar het gebouwtje, waar verschillende afdeelingen een denkbeeld geven van den werkkring der vrouw omstreeks 1813.

Toen de tentoonstelling geopend werd zette de presidente, Dr. Mia Boissevain, in haar rede o.a. uiteen dat het onderscheid tusschen de huidige vrouw en haar over-grootmoeder niet zoo geweldig is als velen meenen. De waarheid dezer woorden wordt op het terrein 1813 overtuigend gedemonstreerd. Statistieken, prenten en wat dies meer zij, leeren ons dat ook reeds honderd jaar geleden de vrouw uit het volk haar brood trachtte te verdienen

[p. 183]

als arbeidster in verschillende fabrieken en werkplaatsen, dat haar meer gegoede zuster ook toen reeds haar sporen op het gebied der ziekenverpleging had verdiend, en dat ze, waar het armenzorg gold, den man ‘een goede hulpe’ was.

Wat de criminaliteit betreft blijkt uit het geëxposeerde, dat de vorm, waarin de misdadigheid zich in over-grootmoederstijd onder de vrouwen vertoonde, betrekkelijk weinig verschilt van de wijze waarop ze heden ten dage onder 't zwakke geslacht voorkomt, al dient gezegd te worden dat, in het algemeen, de criminaliteit der vrouw, vergeleken met die van den man, sedert 1813 afgenomen is.

Één van de aantrekkelijkste afdeelingen op het historisch terrein is wel die waar de prestaties onzer ‘vóórmoeders’ op 't gebied van kunsten wetenschap weergegeven worden.

Kunst in die dagen beteekende dilettantisme en beperkte zich, naar uit het geëxposeerde blijkt, hoofdzakelijk tot het vervaardigen van alle mogelijke en onmogelijke (in onze oogen althans) handwerken. Er werd genaaid en gestikt, gefestonneerd en gebreid, alsof het leven ervan afhing. De schilderkunst wordt vertegenwoordigd door ‘lieve bloem- en fruitstukjes’. Hoe minder we ervan zeggen, hoe beier. Als ergens een vooruitgang te constateeren valt is 't wel op dit gebied. Kijk even naar die prutsige, talentlooze verfknoeierij, en ga dan mee de brug over, die 't verleden van het heden scheidt, om U in de afdeeling ‘Beeldende Kunst’ te vermeien in het werk onzer tegenwoordige Hollandsche schilderessen en beeldhouwsters.

En zoo zijn we dan meteen gekomen op het terrein 1913, waar alles spreekt van den arbeid der hedendaagsche vrouw. Op elk gebied heeft zij haar sporen verdiend; op héél de moderne samenleving wist zij haar stempel te drukken.

Ondoenlijk is 't in dit kort bestek alles wat bijeengebracht werd de revue te laten passeeren; en toch, wie de tentoonstelling bestudeerd heeft en spiedend en speurend de zalen rondwandelde, zal moeten erkennen dat juist de, laten we zeggen, ondergeschikte inzendingen, de hoekjes en gaatjes waar men bij den eersten rondgang achteloos voorbij loopt, soms ‘wonderbaarlijke onthullingen’ kunnen doen.

Eén voorbeeld slechts De afdeeling ‘hygiëne’ heeft 'n bescheiden hoekje afgestaan aan de vereeniging tegen de kwakzalverij. 't Groote publiek loopt er langs, ziet 'n paar vitrines, wat krantenuitknipsels en vindt het niet de moeite waard dáár ook al bij stil te staan. Maar wie gewend is dieper in te gaan op wat zijn blik toevallig ontmoet, kan in datzelfde kleine hoekje 'n schat van wijsheid en ervaring opdoen. Hij ziet er, dat wekelijks honderden en honderden guldens door 't kwak zalversgilde aan advertenties worden besteed; en waar die heeren zóóveel geld voor reclame kunnen uitgeven, daar spreekt het vanzelf dat ze die bedragen tien- en twintigvoudig uit de zakken der goê-gemeenten weten te kloppen. Men kan zich overtuigen van de reëele waarde van een Volta-kruis, zwart op wit de bestanddeelen van Abdij-siroop, Pinkpillen en andere ‘geneeskundige’ producten nagaan; en als men dat alles heeft gedaan, vervolgt men zijn weg, glimlachend over de domheid der groote massa, maar toch ook een heel klein beetje beschaamd; want willen we volmaakt eerlijk wezen, dan dienen we ons zelf te bekennen dat we 'n enkele, 'n dood, dood enkele keer, toch óók wel eens zoo'n universeel geneesmiddel in huis hebben gehaald....

Maar we zouden niet te veel in bijzonderheden afdalen en vlug als in een kaleidoscoop de hoofd-afdeelingen van deze tentoonstelling de revue laten passeeren.

Kom mee dus naar de entréehal met de bekende wandschilderingen van mejuffrouw Drupsteen en mevrouw Midderigh - Bokhorst. Even nauwkeurig kijken? Onmogelijk, we doen als de lezers van Baedeker wanneer ze een ‘flying visit’ brengen aan het een of ander land. Alleen de driestarren kunnen we 'n oogenblik van onzen zeer beperkten tijd schenken. De rest; en dat is héél wat, dient voor een volgende visite bewaard te blijven. Vandaar ook dat we ons niet verdiepen kunnen in de prachtig uitgevoerde statistieken en graphieken; heerlijke leidraad voor ieder, die in het wezen dezer tentoonstelling zich eenigszins verdiepen wil. Maatschappelijk werk: dáár zullen wij een oogenblik vertoeven. Wat er bijeen gebracht werd in deruime, flinke zaal? Al die arbeid, welke tracht het individu gelukkiger te maken, hetzij door het opwekken van eigen krachten, hetzij door het aanbrengen van invloeden van buiten. Wanneer we ons dat principe voor oogen houden begrijpen we vanzelf, dat de vereenigingen, die zich ten doel stellen op de een of andere wijze voor het zedelijk heil van anderen te waken, hiermede in de allereerste plaats vertegenwoordigd

[p. 184]

dienden te zijn. Vandaar dat we naast inzendingen van de Heldringgestichten, van doorgangshuizen en inrichtingen voor ongehuwde moeders, kennis maken met den arbeid van die vereenigingen, welke bestrijding van den drankdemon in haar vaandel schreven. En dan ook vinden we vertegenwoordigd al die bonden, genootschappen en vereenigingen wier doel het is te zorgen voor het kind der arbeidende klasse, onverschillig of die zorg zich uitstrekt tot het materieele dan wel tot het ideële.

We zien voorts wat de hedendaagsche vrouw alleen, of wel in samenwerking met den man, op het gebied van armenzorg presteert. Stelt ge er belang in te weten hoe de woning van een arbeidersgezin wèl en hoe ze niet ingericht dient te zijn? Wilt ge bijzonderheden weten aangaande kleeding en voeding van die klasse onzer maatschappij welke wij gewoon zijn den werkmansstand te noemen? Ga naar maatschappelijk werk: ge vindt er wat ge zoekt.

En wanneer we ons dan verdiept hebben in het vele dat tot stand kwam, in het vele ook dat anders, beter dient te worden, komen we, onzen weg vervolgend, in... de kiesrechtzaal. Is 't willekeur dat de kiesrechtafdeeling ligt tusschen maatschappelijk werk en huisindustrie? Ik weet het niet; maar bijna zou ik aannemen dat zij, die de inzendingen groepeerden door de plaats dezer afdeeling alleen reeds den bezoekers er aan wilden herinneren dat de Nederlandsche vrouw nog steeds één groote factor om te komen tot volle ontwikkeling van hare persoonlijkheid, mist.

Vereeniging, bond en mannenbond voor vrouwenkiesrecht werken in dit hoekje van het tentoonstellingsterrein eendrachtig samen, om de hedendaagsche vrouw, voor zoover zij niet reeds behoort tot de meer dan 20000 aangeslotenen, er van te overtuigen dat ze terwille van zichzelf en van de maatschappij beide niet langer rechteloos blijven mag, dat het tijdstip is aangebroken, waarop de regeeringsverantwoordelijkheid ook door haar dient te worden aanvaard en gedragen....

Ik sprak daar juist over de afdeeling huisindustrie. Kent ge 't Zorgenstraatje met zijn armeluiswoninkjes waar de dagelijksche omgeving van erwtenleesters, garnalenpelsters, tabakstripsters, groentenschoonmaaksters, naaisters en mattenvlechtsters zoo zorgvuldig mogelijk werd gecopieerd; en waar men toch zoo ver nog blijven moest beneden de werkelijkheid, omdat het nu eenmaal onmogelijk is de zorgen en moeilijkheden van het arbeidersgezin tastbaar den oningewijde voor oogen te voeren?

Wèl zitten ze in heur eigen armoe-omgeving; maar de kamer blijft schoon. Géén dronken echtgenoot komt hier de stilte verstoren, géén zieke kinderen nemen een deel van den voor 't werk zoo hoog noodigen tijd in beslag...

Als allen, die in de afgeloopen maanden die vrouwen in hun arbeid hebben gadegeslagen, en met een gezicht van niet kùnnen, niet dùrven begrijpen soms, hebben geluisterd naar wat hun werd verteld omtrent het schamele loon, resultaat van sloopend nachtwerk, van overmatig langen arbeidstijd meestal, als al die tentoonstellingsbezoekers eens lucht wilden geven aan de verontwaardiging en 't mededoogen dat hen moet hebben bezield, zou dan de huisindustrie niet spoedidiger tot het verleden behooren dan thans waarschijnlijk 't geval zal zijn....

En nu dienen we toch even stil te staan bij de afdeeling Onderwijs met het museum voor ouders en opvoeders als pièce de résistanee, en verder met al die rubrieken welke ons een beeld kunnen geven van wat er voor de opvoeding onzer hedendaagsche meisjes wordt gedaan....

Bij de ziekenverpleging moet ik U even wijzen op de heerlijk frissche patiëntenkamers, op den zegenrijken arbeid der wijkverpleegster, zoo uitstekend hier gedemonstreerd, op de zuigelingenverzorging en de hulp voor krankzinnigen; en als we dat dan allemaal hebben gezien roep U dan 't verkleind model van de zaal uit het oude Buitengasthuis op 't historisch terrein voor den geest, en erken dankbaar dat een eeuw tijds voor de zieke menschheid, evengoed als voor de gezonde, wonderen heeft gewrocht....

En dan.... ja, er rest nog zooveel. De afdeeling koloniën met hare inzendingen uit Oost en West; het Indische Huis, de kamers voor alleenstaande vrouwen; 't Huis 1913, bij welks overdadig rijke meubileering over 't hoofd werd gezien dat, wilde men den weg openen tot vergelijkingen, de levensstandaard der bewoners tenminste eenigszins verband diende te houden met die van hen, voor wie Meerhuizen werd ingericht.

Het stemmingsvolle zaaltje van de toegepaste Kunst lacht me tegen; en over de afdeeling Kleeding zou nog wel 't een en ander te vertellen zijn om heel de rest maar niet

[p. 185]

te noemen, edoch.... ik heb het U al dadelijk in den aanvang gezegd, volledig is dit overzichtje allerminst. Zonder vooropgezette bedoeling heb ik uit het vele dat geboden wordt een greep gedaan, in de hoop dat mijn moment-opname U lezers en lezeressen van ‘de Hollandsche Lelie’ zal opwekken om gedurende deze laatste maand van haar bestaan, de kennismaking met ‘de Vrouw’ aan te knoopen of te hernieuwen.

HELENE v. MEEKREN.