De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Poëzie.

Aangezien ik heden in een poëtische stemming ben, hebben we niet eindelijk, eindelijk zomer, eindelijk zonneschijn en bloemenweelde en zomervreugde, zal de lezer mij begrijpen dat ik haak met 'n soort heimwee naar de lieflijke vergetelheids-stemming, die dichters bij de gratie Gods in ons kunnen opwekken.

Ik neem de ‘Perles de la Poësie française’ ter hand, bijgewerkt tot op onzen tijd. Vandaar dat ze onder anderen reeds bevatten dat verrukkelijke gedicht van Madame Rostand:

Et comme chaque jour je t'aime davantage;
Aujourd'hui plus qu'hier et bien moins que demain,
Qu' importeront alors les rides du visage?
Mon amour se fera plus grave el plus serein.
Songe que tous les jours des souvenirs s'entassent;
Mes souvenirs à moi seront aussi les tiens;
Ces communs souvenirs toujours plus nous enlacent;
Et sans cesse en tre nous tissent d'autres liens.
C'est vrai, nous serons vieux, très vieux, faiblis par l'âge,
Mais plus fort, chaque jour, je serrerai ta main;
Car vois-tu, chaque jour, je t'aime davantage,
Aujourd'hui plus qu'hier, et bien moins que demain.

Nietwaar, deze weemoedig-schoone trouwbezinging herinnert u aan onze Hélène Swarth, de liefde-dichteres bij uitnemendheid, evenals er tusschen háár en Hélène Vacaresco een overeenkomst is in dit gevoelige:

Il passa: j'aurais dû sans doute

Ne point paraître en son chemin;

Mais ma maison est sur la route

Et j'avais de fleurs dans la main.

Il parla: j'aurais dû peut-être

Ne point m'enivrer de sa voix;

Mais l'aube emplissait ma fenêtre,

Il faisait avril dans les bois.

Il m'aime: j'aurais dû sans doute

N'avoir pas l'amour aussi prompt;

Mais, hêlas! quand le coeur écoute,

C'est toujours le coeur qui répond.

Il partit: je devrais peut-être

Ne plus l'attendre et le vouloir;

Mais demain l'avril va paraître

Et sans lui le ciel sera noir.

Trouwens, waar het liefde geldt, heeft niet èlke vrouw dezelfde gevoelens, dezelfde teedere begeerten, dezelfde berusting in haar zich de geofferde weten? Wie onzer onder de vrouwen, onder de dichteressen, zou een versje kunnen maken, dat zóó wreed zegt de dingen als Heine's:

Ich sah sie lachen, sah sie lacheln,

Ich sah sie ganz zu Grunde gehn;

Ich hor't ihr Weinen und ihr Rocheln,

Und habe ruhig zugesehn.

Leidtragend folgt ich ihren Säigen,

Uud bis zum Kirchhof ging ich mit;

Hernach, ich will es nicht verbergen,

Speist' ich zu Mittag mit App'tit,

Neen, niet alsof ik beweren wil, dat wijvrouwen niet even wreed, even gedachtenloos, even egoïst kunnen zijn in zulke dingen als de mannen. Integendeel, misschien, op onze manier, nog duizend maal méér! Alleen, op onze manier. Die is 'n zoo andere dan die van den man! Zeker, wij-ook kunnen die ons lief heeft gehad ten doode kwellen, spelen met zijn hart, maar... zóó'n cynisch-wáár gedichtje erop maken, dat kunnen wij niet! Dáárvoor moet je een man, een Heine zijn.

Van madame Mathieu de Noailles haal ik aan Les regrets:

‘Allez, je veux rester seule avec les tombeaux:
- Les morts sont sous la terré, et le matin est beau.’

Van Rostand-zelf ontmoeten we, natuurlijk, den onvermijdelijken Chantecler, waarmede hij, behoudens enkele mooie gedeelten, zijn roem niet heeft vermeerderd, integendeel, door de te vele reclame ervoor, aanmerkelijk schade heeft gedaan. - Ik voor mij geef hem zijn heele Chantecler, de Hymne au Soleil incluis, cadeau voor zijn onvergelijkelijken Cyrano de Bergerac, met de balcon-scène, met de weemoedige

[p. 89]

klacht van den man die nooit liefde ontving, noch van zijn moeder, noch van wie ook, die, dank zij Roxane's béétje egoïste genegenheid, door haar zoo heel gelukkig is geweest, dat hij getuigen kan: ‘Grace à toi une robe a passé dans ma vie.’

Van den onlangs overleden Jean Moréas, met den on uitspreekbaren Griekschen naam: Papadiamantopoulos, geeft Lacomblé de Nocturne geschreven naar aanleiding van Heine's: ‘Wisst ihr warum der Sarg wohl so gross und schwer mag sein.’ - En dat Lucie Delarue-Marrus, Madame Gustave Mesureur, en andere nieuwe sterren van dien aard niet ontbreken in een zóó volledige bloemlezing als deze spreekt vanzelf, maar tot mijn verwondering zocht ik tevergeefs, neven dien van wijlen haar man, naar den naam van de op het gebied van poëzie zeker niet minder dan madame Rostand verdienstelijke madame Catulle Mendès.

Intusschen, gelijk ik in den aanhef van dit artikel begon te zeggen, mijn oog dwaalt niet door deze bladzijden met het zoekend oog van den criticus maar met den liefdevollen blik van een die, in een stemmings-moment, behoefte heeft aan de oude wèlbeproefde vrienden die de arme, door het aardsche gedoe bezoedelde ziel heendragen op hun dichter-vleugelen naar hooger reiner sfeeren, waar je niet meer ziet al het slijk, en al den modder van hier beneden, en je leed wordt tot niet meer de knellende schrijnende pijn van het altijd wáárom-vragende menschenkind, maar tot de vage weemoeds-stemming van den door opium in slaapgewiegden levenslijder!

Daar is b.v. de Vase brisé van Sully Prudhomme, en, wat mij nog zooveel liever is van hem, dat andere

Ah! si vous saviez comme on pleure

De vivre seul, et sans foyers,

Quelquefois devant ma demeure

Vous passeriez.

Daar is Louisa Siéfert's Pourquoi?:

Pour la première fois, quittant votre air morose,
Vous m'avez, hier soir, donné le bras. Tandis
Que j'allais près de vous ainsi, comme jadis,
J'ai senti contre moi palpiter quelque chose.

Mon visage soudain est devenu tout rose;
Vous m'avez demandé ce que j'avais, je dis
N'importe quoi.... Mon Dieu! c'était mon paradis,
Dont la porte s'ouvrait quand je la croyais close.

J'écoutais, j'écoutais (hélas! le saviez-vous?)
Votre coeur, sous ma main, qui battait à grands coups,
Et je vous regardais, disant: Il ressuscite!

Mais l'effroi s'abattit alors sur moi, plus vite
Qu'une pierre qui tombe en un lac... Oh! pourquoi
Ton coeur bat-il si fort, s'il ne bat pas pour moi?

- En, bovenal, daar zijn die onvergelijkelijke regels van de Musset:

Mais vous n'en saurez rien. Je viens, sans rien en dire,
M'asseoir sous votre lampe et causer avec vous;
Votre voix, je l'entends; votre air, je le respire;
Et vous pouvez douter, deviner et sourire,
Vos yeux ne verront pas de quoi m'être moins doux.

J'aime, et je sais répondre avec indifférence;
J'aime, et rien ne le dit; j'aime, et seul je le sais,
Et mon secret m'est cher, et chère ma souffrance:
Et j'ai fait le serment d'aimer sans espérance,
Mais non pas sans bonheur; - je vous vois, c'est assez.

O poëzie, goddelijke troost voor 'n arm gefolterd menschenhart, wáárom is uw maker bijna altijd zoo weinig in overeenstemming met het beeld, dat wij ons scheppen van hem of haar door wat zijn of haar dichterziel ons gaf? - Waarom moeten op geld beluste uitgevers en peuterige brieven-snuffelaars komen, die heel uw armzalige, dikwijls kleinzielige menschelijkheid voor ons blootleggen met 'n ontleedmes, om geld door u te verdienen - en en passant - daardoor uw heerlijke gave voor ons te bezoedelen? Waarom was het b.v. noodig, dat de Musset's huishoudster ons hem liet zien in al zijn intieme onaantrekkelijkheid van lastig-geworden zieke, in kamerjapon; waarom brengen de tijdschriften ons het beeld dier fransche dichteres die zoo eenvoudig-mooi op den over haar komenden ouderdom kan dichten, als dat eener gemaniereerde demi-mondaine-achtige coquette française, flirtend niet met haar eigen man, maar met 'n opgetakelden belachelijken Jean Coquelin? En waarom heeft Sully Prudhomme zelf ons nog na zijn dood ontgoocheld door zijn nalatenschap van ijdelheid, van willen voortleven in een ‘académie’ te zijner eere? Waarom ook wordt ons de geheimzinnig-teere verhouding van Heine tot zijn ‘Mouche’ zóó lang en zóó breedvoerig uitgesponnen tot én haar beeld en het zijne is verminkt en ontsierd van de te vele en te ontheiligende aanrakingen? - Waarom!? Waarom!?

Vóór mij ligt het boek van een vriend, die geen poëzie kan lezen, - en hij hééft haar lief - zonder èlk vers met aanteekeningen en muggezifterijen van anderen te berandschriften. Dat ligt in de hedendaagsche menschelijke natuur! Onberedeneerd genieten kunnen wij niet meer.

Wij snuffelen zóó lang tot wij-zelf, met eigen hand, het mooie waas hebben beduimeld en verontreinigd.

Ik voor mij ben er dankbaar voor, dat déze verzameling althans zich bepaalt tot een héél kort zakelijk levensberichtje van

[p. 90]

elken schrijver of of schrijfster zonder eenige op- of aanmerkingen. - Toevallig dezer dagen Jan ten Brink's bloemlezing van hollandsche dichters doorbladerend, trof mij zijn pedante noot bij Borger's Rijn: ‘Hoewel ik den lof, dit gedicht toegezwaaid, overdreven vind, neem ik het toch op’. - Waartoe dient zulk betweterig zichzelf stellen tusschen de bladzijden? Borgers's Rijn is reeds prozaïsch genoeg geworden overigens, dank zij den welwillenden brievenverzamelaar, dien het gelukte ons aan te toonen, uit een particuliere correspondentie tusschen dichter en uitgever, hoe de man, die zoo levensmoede dichtte van zijn: ‘geen stap wenschen terug te treden’, ondertusschen erg zakelijk sjacherde over den prijs voor zijn ‘Rijntje.’

Laat de dooden rusten. Dááraan is nu eenmaal niets te doen, dat de levenden besproken worden door hun tijdgenooten.

Laat ons de dooden tenminste respecteeren -, zoo weinig mogelijk omwroeten in hun verleden, en in de aanleidingen die hen bezielden bij hun gedichten. Laat ons dankbaar zijn voor wat ze ons gaven, zonder de personen als zoodanig te willen betasten en bevoelen en ontleden! Ik voor mij behoor tot hen die persoon en werk niet gehéél kunnen scheiden, allerminst waar het poëzie geldt, geweld uit de ziel. - Ik ben het eens met den overleden Gustaf af Geyerstam, dat een goed schrijver óók behoort te zijn een goed mensch. Hoeveel te meer dan nog een goed dichter! - Ik weet wel, dat het tegendeel het geval is. Maar... laat me tenminste de illusie! En dan.... er zijn toch óók uitzonderingen. Een Coppée, een Tennyson, een Longfellow, een Gezelle. - En het woord: ‘alles begrijpen is alles vergeven’ geldt daarenboven in dit opzicht óók voor zoo velen, zooals bepaaldelijk in het geval Heine. Alleen, ik bid u, koele prozamenschen, Droogstoppel-critici, die niet navoelen kunt poëzie, ontrafel gij niet, - met uw beenige meedoogenlooze vingeren, - dichterlevens en dichtergeheimenissen, die gij niet kunt beseffen! Poëzie is het goddelijkste in de kunst; het béétje mooie wat ons verheft boven ons-eigen-ik, wat ons troost in ons lijden.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.