De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

I.
Aan de Redactie van de Hollandsche Lelie.

Geachte Redactie,

In Uwe correspondentie met ‘Liberté’ in de Lelie van 19 Februari j.l. leest men t.a.p.: ‘Wreedheid is geen verstands- maar een gevoelsquaestie. En de meeste menschen hebben dat niet (en zullen 't ook nooit krijgen): gevoel.’

Het komt mij voor dat U hier wat onbillijk zijt tegenover de menschen in het algemeen en zeker tegenover de millioenen en millioenen, die nimmer eenig dier zullen kwellen nog minder dooden, omdat het in strijd is met hunne overtuigingen van religieusen aard.

't Is waar, dat zijn geen Christenen, doch ‘slechts’ Boeddhisten, die in de oogen der eersten immers zooveel lager staan dat zij de zaligheid niet kunnen beërven? -

Als een moraalleer dienen moet, om de kiemen van het goede in den mensch aanwezig, tot ontwikkeling en gezonden groei te brengen, dan is Jezus hier te kort geschoten.

Nergens spoort hij den mensch aan zijn liefde verder uit te strekken dan tot den naaste. De vertaler koos hier misschien een minder gelukkig woord, doch al breiden wij de beteekenis daarvan uit, om in den geest van Jezus te blijven, toch vallen de dieren buiten den kring dien hij voor ons medegevoel aangaf.

Dat de mensch feitelijk ook een dier is, kan nu hier onbesproken blijven, daar dit geheel lag buiten den gedachtensfeer van den Nazareener dier dagen. Nergens is eene grens aan te geven tusschen mensch, dier en plant, alles gaat geleidelijk en voor den mensch onwaarneembaar in elkander over. Naturae non facit saltus. -

De ongevoeligheid en wreedheid jegens de dieren is een verschijnsel dat zich vooral voordoet bij de belijders van monotheïstische godediensten, die den mensch plaatsen ver boven de hem omringende natuur en niet willen aannemen dat hij daarvan inderdaad niets is dan een weinig beteekenende schakel in de oneindige keten der verschijnselen.

De belijders eener pantheïstische religie daarentegen voelen zich meer één en inniger verbonden met de natuur en zoo leerde Gotama dan ook: ‘Ieder schepsel schuwt pijn en vliedt den dood,

[p. 555]

aan ieder schepsel is zijn leven lief. Zoo erken U zelf in ieder wezen: doodt en kwel het niet.’ -

Een Christen gruwt van zulk een erkenning.

Naar mijne meening moet de oorzaak der wreedheid jegens de dieren dan ook grootendeels gezocht worden in een tekortkoming der Christelijke moraalleer en het is ook juist bij de meest steile geloovigen dat men de grootste - op zijn zachtst uitgedrukt - onverschilligheid voor de dieren aantreft.

Maar de natuur is sterker dan de leer en, trots eeuwen van verwaarloozing, bleef toch de kiem in leven en groeit, zij het dan ook zeer langzaam, tegen de verdrukking in.

Zie slechts naar die vriendelijke bordjes waarop te lezen staat: ‘Behandel de dieren met zachtheid’. Een aansporing tot het goede, maar tevens een aanklacht tegen de Christenen.

Hoe meer de verwaten, zich beschaafd noemende Westerling tot erkenning komt dat nog altijd veel wijsheid, vooral op moreel gebied, te vinden is in het Oosten, hoe meer zijn barbaarsche zeden zullen verzachten en worden van edeler allooi.

Met dankzegging voor de verleende plaatsruimte,

Hoogachtend

FRATERNITÉ.

Noot redactrice.
Ik ben het geheel en al eens met den geachten inzender. De door hem geciteerde woorden uit mijn corr: aan Liberté sloegen terug op diens brief, en beschouwden de quaestie dus in verband met het door hem, Liberté, geschrevene, als zou de wreedheid een gevolg zijn enkel van domheid. Fraternité echter behandelt de zaak in breederen, volkomen juisten zin. Speciaal ook datgene, wat hij zegt aangaande de wreedheid van steil-geloovigen, (die vinden dat een dier geen ziel heeft) heb ik van kind-af geconstateerd wáár te zijn. Het heeft van kind-af mijn ergernis en verontwaardiging gewekt, dat zóógenaamd zeer-geloovige menschen, uit den kring waarin ik opgroeide, volslagen doof blijven voor elk beroep op hunne medewerking in zake dierenbescherming. En dat gemakshalve ‘ziekelijk’ noemen!
ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

II.
Aan den Heer H. Visser, te 's-Gravenhage.

Geachte Heer.

Nog eenmaal wil ik U antwoorden, en wel dit:

Natuurlijk spraakt gij niet over de minderwaardigheid der vrouw, maar daar waar in ons land het kiesrecht nog een gunst is en geen recht, en gij de vrouw op grond van haar ongelijksoortigheid van dien gunst wilt uitsluiten, is het toch zoo klaar als glas, dat gij de vrouw een dergelijke gunst niet waard vindt. Niemand zal toch willen gelooven, dat ge bedoeldet, dat de vrouw te goed voor het kiesbiljet is.

En dan Uw argument, als zou de dienstplicht iets te maken hebben met het kiesrecht.

Hebben alle mannen, die in dienst zijn, kiesrecht? Neen immers. En dan daarbij, nog afgezien van het feit, dat iedere goed geaarde vrouw evenals de man een afschuw heeft van oorlogje spelen; zoudt ge werkelijk meenen, dat in tijd van oorlog de vrouw den lande minder diensten bewijst dan den man?

Denkt U maar eens aan onze verpleegsters en aan de vrouwen en zusters die thuis blijven en vanuit de verte zorgen voor de strijdenden.

Alweer zeg ik U, dat ge de vrouw niet kent als vrouw.

Is het niet veel erger, neder te zitten en te wachten dan actief te zijn. En wie dwingt ons tot dat passieve? 't Is alweer de man immers?

Als de vrouwen eens iets te zeggen hadden over de inrichting der kazernes, waarbij zij toch ook belang hebben, omdat hare zonen erheen moeten, zou dan niet veel verbeterd en bezuinigd kunnen worden?

Neen, mijnheer Visser, van dat ‘schreeuwende onrecht’ voelen wij vrouwen niets.

't Is de vraag, als van de vrouwen eens een verplichte diensttijd geëischt werd of zij die ook zoo zuchtende en mopperende zouden volbrengen.

Maar daarvoor is zij te veel vrouw, te veel gewoon zich op te offeren.

De vrouw mag, met gevaar voor haar eigen leven, nieuwe levens geven, maar als het geldt de belangen dier wezens, hare zonen en dochters, te behartigen, heeft zij niets te vertellen, de ouderlijke macht berust bij den vader en bij dezen alleen!

Vindt U dit geen ‘schreeuwend onrecht’, mijnheer Visser?

Is dit niet veel erger dan dat verplichte soldaatje spelen, waarvan toch ook de vrouw het nadeel ondervindt?

Als de man z.g. een maand moet ‘op’komen, wie geeft dan de vrouw huishoudgeld?

Er wordt wel eenige vergoeding gegeven, maar toch lang niet voldoende en 't is alweer de vrouw op wie de grootste zorg neerkomt.

Ik zal verder niet meer over deze zaak met U debatteeren. Niet, omdat er niets meer te verdedigen is, maar omdat het een geschrijf in 't oneindige zou zijn.

‘Onbekend maakt onbemind’ en ik zou alle ‘anti's’ willen toeroepen: ‘Probeer het eens met ons. Beleedig niet langer uwe moeders, vrouwen en dochters, door wel van haren arbeid de vruchten te plukken maar haar haar loon te onthouden.’

B. KORTENBROEK.

Breda, 19 Februari 1913.