De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 31).

Tante zou wel willen toestemmen - om mij, - omdat zij mij graag aan Evert wil koppelen. Maar, aan den anderen kant, heeft ze zichtbaar de vrees daardoor, - door die erkenning van de meerdere gezelligheid aan den huwelijken staat eigen, - te zullen vernederen zichzelve, de ongetrouwd-geblevene. - -

‘Och, ik weet niet’ - - zegt ze daarom, ineens een beetje zuurdoend. - ‘Als U nu daar tevreden bent, waarom zoudt U dan gaan veranderen van kamer!’ - -

Evert kijkt bedrukt-onnoozel-uit-het-veld geslagen, omdat tante hem zoo zichtbaar niet wil begrijpen, weet niet wat dáárop te zeggen. -

Ik krijg ineens een ondeugenden lust hem erom uit te lachen, proest het dientengevolge uit, over mijn boterham met gesneden gerookte tong, tante's onveranderlijk Zondagsch twaalf-uur-gerecht. -

‘Waarom lach je?’ - - vraagt tante, bits, toch reeds uit haar humeur om 't voorval met de gedienstige. - -

‘Ik weet niet - tante - zoo maar’. - -

‘Je moest wat méér levens-ernst hebben’ - zegt tante streng. - - ‘De tegenwoordige jonge meisjes lachen om alles’. - -

Evert eet zwijgend zijn broodje. Ik voel dat hij doorziet, hoe ik mij met hem heb geamuseerd.

God, waarom ben ik nu zoo? Waarom is er altijd iets aan dezen, den trouwsten, den besten, den meest-belangeloozen mijner vrienden, dat mij irriteert, prikkelt tot onwil jegens hem? -

Kan hij het dan helpen dat hij klein is, en niet knap van uiterlijk? Wegen zijn vele innerlijke eigenschappen van geest en hoofd en hart niet ruimschoots daartegen op? - -

Neen, neen, dat is 't 'm ook geenszins! Ik ben overtuigd dat ik heel goed op een zoogenaamd leelijken man zal kunnen verliefd geraken. Ik vind zelfs het gewone damesgenre van wat men noemt ‘mooie mannen’ altijd beslist antipathiek.

Ach neen, 't is enkel dat eene, dat met geen woorden te omschrijven is, dat ik hem nu eenmaal niet liefheb. De beroering van zijn handdruk laat mij koud. Ik weet dat ik zou rillen als hij mij zou zoenen. Om van de rest niet te spreken....

En, ineens, terwijl we daar met ons drieën zitten aan tante's keurig-gedekte koffie-tafel, met het wit damast, en het wat ouderwetsch aandoend koffie-servies, en de schaaltjes met

[p. 502]

gesneden tong en rookvleesch, en het krentebrood op een broodplank, en 't Haagsch ontbijt in 't midden in den brood-bak, en, tusschen Evert en mij in, een op ouderwetsche manier gladgestreken boter-vlootje, ineens denk ik mij een andere huiskamer straks, en Evert en ik alleen daarin, tegenover elkaar op dezelfde wijze, met moderner meubels dan hier, heelemaal naar mijn smaak, want ik weet dat Evert mij in alles vrij zal laten, en met lichter kleuren van behang en van gordijnen om ons heen, zooals ik 't graag heb, en met geen platgestreken botervlootje meer, maar de frissche, lekkere, op ijs koel gehouden hôtel-bolletjes van 't buitenland, en met een Engelsch-gemutst, zwart-gekleed dienstmeisje om ons te bedienen.... O ja, 't zou wèl prettig, wel genotvol zijn, zoo'n comfort elken dag! Evert kan het zoo goed betalen, en... wil het zoo graag betalen - voor mij!

Ze zeggen immers allemaal, de heele familie de Brienne, met somber eigengerechtig hoofdschudden, dat ik een luxe-kindje ben, - nemen mij 't kwalijk dat ik, zijnde van hun ras, daarmede óók heb geërfd hun rijkelui's behoeften, hun rijkelui's neigingen, hun rijkelui's smaken, waarin ik ben opgevoed jaren en jaren lang. - -

't Bloed van mijn moeder, van mijn jong-gestorven, in weelde grootgebrachte moeder vloeit daarenboven óók in mij, heeft zich in mij vermengd met dat van de aristocratische de Briennes, waarin, - hun naam zegt het - een druppel fransch hugenoten-bloed vloeit....

Als ik een luxe-kindje ben, kan ik het dan helpen? Is het mijn schuld zoo misschien de erfenis van 't fransche, lichtzinnige, vlugstroomende bloed rijkelijker is geworden in mijn aderen, dan dat van het trager-stroomende hollandsche? - -

O, geen finantieele zorgen, en altijd overvloed en gemak om je heen, van alles wat je maar wenscht, en 't wit damast, en 't oud-porselein, en de zilveren vorken en lepels, en de onberispelijke bediening, alles in één woord van de zoete dagen van weleer, van het te vroeg verloren ouderlijk huis.... dat alles opnieuw terug te hebben voorgoed, - wàt heerlijk zou 't zijn, wàt heerlijk!....

Maar... maar... Evert en ik zullen elkaar niets te zeggen hebben, ik althans niet aan hem! Zwijgend als nu zullen we tegen elkaar over zitten, hij, de ver van mijn zieleleven afstaande, eng zijn-eigen-weg-afgebakend-hebbende geloovige, en werker voor ‘de goede zaak’, ik het met mijn illusies en levensplannen en vage droomen vervulde wezen, ‘niet als de anderen’, dat ik nu eenmaal ben.

O! 't zal innig vervelend zijn, op den duur, zulk samenleven! Hij zal me irriteeren, als nu, zonder het te kunnen helpen, door zijn gezicht, zijn figuur, zijn kleeding, zijn woorden, door alles in een woord.

En ik zal hem dankbaar moeten zijn toch, - omdat hij me immers alles gaf! - -

Misschien echter zal ik er aan wennen van lieverlede! Anderen trouwen óók wel zonder hooge liefde.

Evert is de beste, eerlijkste, oprechtste vriend, die er bestaat. En ik acht hem; ik acht hem zoo heel waarachtig. - -

Maar dan....

O God, dan wordt het avond. En dan zie ik de intimiteit van een slaapkamer, waarin we beiden zullen verdwijnen. - -

Dáár ook zullen het lichte, teere, witte meubeltjes zijn, naar mijn smaak, met véél verguld, en met zachtblauwe kussens, en met een élégante toilettafel, met mijn eigen mooie oude zilver-artikelen erop gearrangeerd. - -

En 't plafond geschilderd, met fijne-broze blauwe nuances van vreemdsoortige bloemen en tropische vogels - -

Maar de rest! Wat dan komt! - -

God - o God! - - Verbeeldt je! - - Dat nooit - - nooit - - nooit! - -

Ik kan niet - - Ik kàn me niet verkoopen. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

‘Je bent weer veel te dun gekleed’ - valt tante uit, die me ineens ziet huiveren van een zenuwrilling. -

Ik schrik ervan op; uit mijn geestelijke afwezigheid weer teruggeroepen in de werkelijkheid om me heen, van 't koude proza van m'n ongewisse toekomst, van meisje zonder geld, dat hier slechts tijdelijk toeft in een zonder-zorgen-weelde-omgeving, waaraan ze zóó zeer behoefte heeft, omdat ze er in opgroeide. Tegelijk bevestigt Evert, bezorgd kijkend naar m'n blouse, die aan den hals een doorzichtig tulle inzetstuk heeft, waardoor mijn huid heengluurt:

‘Nietwaar, freule, dat vind ik ook. Met ons ongestadig hollandsch weer moest Kate werkelijk méér rekening houden, dan ze doet. En dan, dat ze nooit overschoenen draagt!’ -

Want Evert, practische hollander, heeft geen oog voor élégantie, zoodra die in strijd raakt met ‘de zorg voor je gezondheid’. Evert is de prozaïsch-volmaakte echtgenoot, die zijn vrouw eigenhandig in olifant-achtigmakende bouffantes en shawls zal wikkelen, en hare voeten zal verlompen met klotsblokken van overschoenen, onbekommerd om hare verleelijking daardoor, als 't maar ‘gezond’ is.

Het prikkelt me dat hij over me spreekt op een toon alsof ik een beetje zijn eigendom ben. Tenminste, zoo voel ik het, in m'n onrechtvaardigheid tegenover hem, en ik snij zijn verdere goedgemeende bemerkingen dus af met een ongenadig:

‘Wat heb jij nu voor verstand daarvan! -

[p. 503]

Ik bemoei mij immers ook niet met jou kleeren!’ - -

‘Ik wou dat je het deedt’ - - antwoordt Evert binnensmonds. ‘Ik zou 't heusch in dankbaarheid van je aannemen’. - -

- - ‘Merci hoor! Ik heb wel wat anders te doen’ - weer ik af. - -

‘Jullie moeten me niet kwalijk nemen dat ik wat haast maak’ - komt tante er tusschen - ‘Ik moet naar de Zondagsschool - - en eerst nog alles afwasschen en opruimen.’ - - Geagiteerd staat ze al overeind, grijpt naar heur groote, donkere huis-overschort. - -

‘Zal ik U helpen - tante’? - -

Ik bied het aan zonder animo, 't weigerend antwoord al vóóruit wetend. Tante behoort immers tot de huisvrouwen, die alles altijd ‘liever zelve doen’, dientengevolge, óók als zij gasten hebben, nooit rustig zitten, maar steeds heen en weer dribbelen, en een geest van ongezelligheid en onrust daardoor om zich heen verspreiden, terwijl hare dienstboden - als logisch gevolg hiervan - dientengevolge steeds even onhandig en schutterig en in zelfvertrouwen tekortkomend blijven.

Ook nu komt de reeds vooraf door mij geweten terugwijzing:

‘Neen, dank je kind, dat doe ik liever allemaal zelf; - houdt jij maar zoolang meneer van der Voort gezelschap in den salon. Dan gaan we straks allemaal samen weg.’ - -

Want Evert, plichtmatig, discreet, wil reeds nu afscheid nemen. Maar tante's uitnoodiging, tot dit tête à tête nog even met mij, lokt hem tot blijven. - -

't Kan mij niet schelen! Ik ga hem vóór naar den kouden salon, en vlei me huiverig op de ouderwetsche sofa. - -

‘Heusch Kate’ - begint Evert weer - een boek nemend van de salon-tafel, waarop, op ouderwetsche manier, enkele pracht- en plaat-werken liggen verspreid, - ‘de Kinderen der Zee,’ van Beets, heeft hij in de hand. - - - ‘Heusch Kate - je moet je warmer kleeden - 't is niet verstandig’ - -

‘Toe, laten we mijn kleeding nu maar laten rusten - - 't is meteen goedkoop in elk geval - als je niet veel ondergoed draagt’, - probeer ik af te leiden door te schertsen. - Hij is toch goed en hartelijk; daar gaat niets van af. Wezenlijk, ik voel dat ik hem oprecht waardeer in dat opzicht. -

Hij houdt, onhandig, ‘de Kinderen der Zee’ steeds vast, terwijl hij, zonder te zien, op de platen erin gedachtenloos turend, ineens vraagt:

‘Zeg, Kate, je zei daareven, net toen je tante binnenkwam, dat je - - dat je - - van hier weggaat - - binnenkort. - - Is het indiscreet te vragen wáárheen? - - Wat je van plan bent?’ - -

- - ‘Neen, heelemaal niet. - Ik ga mijn goed geluk probeeren als auteur. - Je weet dat ik een beetje succes heb gehad - dat ik vast werk kan krijgen als journaliste. - - Dus, ik ga me établisseeren. - -’

‘O Kate!’ - -

't Komt als een uitroep van pijn over zijn lippen! - Ik zie dat hij de beslissende vraag op de lippen neemt. - - En ik wil haar niet hooren - - ik wil niet - - ik wil hem niet als vriend verliezen. - -

‘Wat is daaraan nu voor bijzonders! - - Ik kan toch niet hier blijven bij tante, dat spreekt immers vanzelf’ - begin ik zenuwachtig dóór te ratelen, als om hem het spreken te beletten. - ‘De heele familie ergert zich aan mijn boeken, maar vindt meteen toch dat ik m'n eigen brood moet verdienen. Hoe ik dat doe kan haar niet schelen, als ik maar niet ten hunnen laste kom. Desnoods als publieke vrouw - - - als ik dat maar niet doe in den Haag, maar natuurlijk ergens ver-weg, in Nice, of Monte Carlo, of liever nog in Zuid-Amerika. En dan, dat spreekt vanzelf, onder een anderen naam.’ - -

‘Kate!’

Er klinkt weer dezelfde toon van ingehouden pijn uit zijn stem.! Ik voel hoe elk mijner bittere harde woorden indruischt tegen zijn opvatting van de familie-tradities, tegen zijn vast geloof, tegen zijn eenzijdige hollandsche begrippen van zulke dingen niet hardop mogen uitspreken als je een ongetrouwde vrouw bent. - - - -

En toch heeft hij me lief; ondanks 't groote verschil tusschen onze karakters wil hij me als voor mij-zelve redden met zijn groote dragende, trouwe man-liefde! - - Kon ik die maar beantwoorden! - - Kon ik 't maar! - - -

En ik ga vóórt, - in mijn angst dat hij méér zal zeggen, - hem opzettelijk pijn te doen door mijn uitvallen: ‘Waarom zou ik niet dien kant uitgaan - - - zoo goed als mijn nichtjes! - - Of weet je dat soms niet, dat ik twee nichtjes heb gehad, freules van Heefde van de Waal - van m'n moeders kant nichtjes, - die allebei liefjes zijn geweest van onzen geëerbiedigden Koning, wijlen Willem nommer zooveel!? - - Zie je, ze verkeerden namelijk ineens, net als ik, in de benarde omstandigheden van een rijk meisje zonder geld. - En ze hadden niets geleerd. En ze waren veel te voornaam om iets te gaan uitvoeren na den dood van mijn zóógenaamd rijken neef van Heefde, die hen niets achterliet. En toen heeft hun broer, - kamerheer en vertrouwde van voormelden Willem zóóveel, - hun versjacherd aan zijn hoogen meester en vriend. En je begrijpt wat een eer dat was voor de heele

[p. 504]

familie, - - zoolang de vorstelijke beschermer leefde! - Als je 't liefje bent van een vorst, en tot de hofkringen behoort, dàn kan je immers leven als een publieke vrouw, en toch blijf je dan gedistingueerd, en aristocratìsch, en in je stand! - Maar daarna is de ‘schande’ gekomen! Want de vorstelijke beschermer is de weg van alle vleesch gegaan! En daarmee was de heerlijkheid ineens uit! Gespaard hadden m'n nichtjes niet. Dus, toen zijn ze naar Monte Carlo getogen, als demi-mondaines van beroep. Nu, en je begrijpt, toen waren ze ineens voor de heele familie ‘verlorenen’, ‘gevallenen’ geworden! M'n oom is een harer nog eens tegengekomen dáár; en hij, oom Willy, was er heel gechoqueerd van dat ze hem toen durfde groeten! Stel je voor, zulke schepsels! - Maar ik vind het met dat al toch heel discreet van hen, dat ze zoo ver weg zijn gegaan, niet hier in den Haag zijn gebleven. - - Dat konden ze alleen maar zich permitteeren toen ze aan 't hof-zelf een - laat ons maar zeggen - ‘zeer bevoorrechte’ positie innamen. Toen strekten ze der familie tot een wàre voornaamheid immers - - - in 't zelfde beroep.’ - -

Hij heeft al een paar maal gepoogd mij in de rede te vallen. - Nu, bijkans driftig, legt hij mij de hand op den mond:

‘Zwijg toch - - je weet zelf niet wat je zegt in je bitterheid’ - keurt hij streng af. ‘Zulke léélijke woorden moesten niet over je lippen komen! - - “Lief je”’ - -

‘“Maîtresse” - had ik moeten zeggen, dat klinkt höffähiger’ - val ik uit, boos, en toch onder den indruk van zijn beslist optreden. - Zóó mag ik hem; als hij zoo flink doet, zoo kordaat beveelt! - -

Maar tante heeft de deur van den salon geopend, gezien hoe dicht hij bij mij was een oogenblik - - ziet óók ons beider opwinding. -

Hare oogen vragen, - - blij-hopend. - -

Ik sta op:

‘Ik ga me klaarmaken’ - zeg ik, haar verlegen voorbij loopend. -

Als ik weer binnen kom zit tante, haar hoed reeds op, in haar Zondagsschool-schrift te lezen, en bladert Evert, nog steeds staande, zonder te zien, in ‘de Kinderen der Zee.’ -

Ik begrijp hoe tante hem heeft gepolst, en hoe zij vernam van hem, dat het beslissende woord nog steeds niet is gevallen. Haar gezicht heeft dientenvolge thans een onwelwillende, teleurgestelde uitdrukking:

‘Wat heb je altijd lang werk!’ - knort zij, in een onredelijke behoefte mij iets onaangenaams te zeggen, omdat hare toekomstplannen met mij door mij niet begunstigd worden. ‘Komaan - - 't is hoog tijd.’ - -

- Op de stoep neemt Evert van ons afscheid, ziet mij daarbij, als om vergeving vragend, aan:

‘Houdt je maar goed - tot ziens’ - zegt hij met een bijzonder krachtigen handdruk. - -

‘Een flinke man - iemand uit één stuk!’ - oogt tante hem, lofzingend, achterna - -

‘Ja, ik mag hem óók graag’ - beaam ik, uit een zoo volle overtuiging, dat tante weer hoop krijgt, zachtzinniger gestemd daardoor, druk begint te praten over 't dienstmeisje, - dat ze wel niet zal kunnen houden - - met den besten wil ter wereld niet - - 't is zoo'n onnadenkend, ondankbaar schepsel! - -

Ik laat de heele litanie, die ik uit mijn hoofd ken, tengevolge van de vele dito voorgangsters, geduldig over mij heen gaan, mijn gedachten ver weg.

Boven ons schijnt de zon flauwtjes heen door de grijze stalen winterlucht. - De Vijverberg ligt statig aristocratisch, met zijn tot banale bluffende kantoor-weelde vervlakkende huizen, waartusschen de overblijfselen van de deftige grootheid onzer voorouders nog slechts schaars te zien zijn. - 't Zondag-publiek beweegt zich, ietwat gebogen om den fellen wind, naar hollandschen aard, onélégant over den breeden, te leegen weg. Een paar auto's, die ons voorbij tuffen, een enkel eigen rijtuig, hier en daar, kunnen niet goed-maken den melancholischen indruk van vervallen grootheidsdagen, welken Vijverberg en Voorhout, waarover we nu ons voorthaasten, wekken.

En ik denk ineens aan God - de God die over dit gekke, kleine, armzalige dingetje, dat aarde heet, regeert, en over Wien tante straks op de Zondagsschool heel precies zal gaan vertellen, aan de haar niet-begrijpende kinderen, hoè Hij is, en wàt Hij wil, en wàt Hij niet wil, en hoe Hij zal oordeelen, en vèroordeelen, en hoe Hij zal regeeren. Enz. Enz. - -

En ik vraag mij af, of die God, als Hij werkelijk bestaat, niet moet schaterlachen van bitteren spot om het zóógenaamd ‘den Heere dienen’, dat overal op aarde geschiedt - - - in Zijn naam! - -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.