De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

[p. 470]

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 28).

Bleek, tenger, al wat spits van gezicht wordend, vroeg verwelkend bruidje, zit m'n nichtje Mary op de eereplaats, in de feestzaal van 't hôtel des Indes, waar oom Egbert en tante Johanna de bruilofts-partij geven. Nevens haar de bruidegom, vette pater goedleven, wien je zijn verleden van versjouwdheid nog zoo heel goed kan aanzien, al heeft hij er tegenwoordig 't cachet opgeplakt van ‘bekeering’ tot pur-sang orthodoxie. Hij straalt, want hij heeft haar immers al zoolang willen hebben, oom en tante stralen óók, want Mary doet een schitterende partij aan hem wat geld aangaat, en zij was bovendien haast-op-weg zenuwziek te worden uit een ongelukkige liefde; twee redenen dus om blij te zijn, dat ‘de Heer alles zoo goed heeft geleid’. En Mary-zelve trekt 't lieve gelegenheidsgezicht dat zij, als al de kinderen van de comedie-speelster, tante Johanna, van hare moeder heeft geleerd.

Zou zij 't werkelijk alles vergeten zijn?.. -

Ik zie ons weer zitten op 't jonge-meisjes-kamertje van Frances, m'n andere nichtje hier in den Haag. Frances maakte zich op dat oogenblik illusies van haar zooveelste sinds in rook vervlogen hoop op een huwelijk. Frances beeldt zich namelijk nu eenmaal altijd in dat ‘het’ nog wel eens gelukken zal. Want, voor Frances is 'n man niet anders en niet meer dan de noodzakelijkheid om haar ‘het’ te doen deelachtig worden. O, niet ‘het’ in den zin van dat geheimzinnige, onbekende, griezelige, aantrekkelijke, waarover alle jongemeisjes denken, en niet eene harer durft bekennen ronduit, dat zij er naar verlangt, maar ‘het’ in den practischen, alledaagschen zin van ‘het’ huwelijk. Getrouwd-zijn beteekent voor Frances niet: samenleven met 'n man, maar wel: 'n positie veroveren in den Haag, mevrouw-spelen, op eigen wieken drijven, inplaats van overvleugeld te worden door de breede, lompe moederwieken van tante Maria.

Maar Mary, mooi, fijn, aristocratisch meisje toen, Mary kijkt bij Frances gebluf zwijgend voor zich, met groote, dweepende, geheimzinnig-verlangende oogen.

Want, Mary heeft lief!

Wat doet het er toe dat zij zichzelve wat wijsmaakt van de deugden en heldenfeiten van haar ideaal! Doen wij dat niet allemaal, wijvrouwen! - Heeft ze het zich niet te goedertrouw wijsgemaakt, dat haar duitsche dominee, dien zij zich als halfgod uitverkoor, die leelijke roode streep over zijn voorhoofd heeft meegebracht uit den oorlog, als heel jong mensch, uit den krijg van '70? - Prachtig hé, zoo je eigen-ik te offeren voor je vaderland! Totdat hij zelf, onwetend van de sentimenteele bewondering, die in dit speciale opzicht zijn deel was, haar, op een dineetje, onnoozel-nuchter vertelde, dat die roode streep 't onpoëtische, doodgewone litteeken was van een val op een stoep. Geschaterd hebben we er allen natuurlijk om, achter Mary's rug! Wat deed het er voor haar toe? Zij heeft hem lief. Zij idealiseert hem tòch! Over z'n vermeende heldhaftigheid in den oorlog, - dien hij nooit meemaakte, - spreekt ze niet meer na dien tijd. Maar ze verzuimt geen enkele zijner preeken; ze geeft hoog op van zijn zorg voor de armen zijner gemeente, van zijn liefdadigheid, van zijn rijke geestes-gaven. En nooit heeft oom Egbert onder een zijner kinderen zoo'n vroom, kerksch, zich voor liefdewerken interesseerend dochtertje bezeten als mooie Mary van die dagen van zoet weleer....

‘Als ik trouw’ - - zegt Frances, dom-overtuigd dat de huzarenluitenant, dien zij een paar maal bij zijn tantes aan huis heeft ontmoet, haar stellig ten huwelijk vragen zal, enkel omdat hij een beetje opsloeg met haar, 't zich daartoe zoo gemakkelijk, zoo vulgair leenende, giegelige, druktemakerige uitgaanmeisje: ‘Als ik trouw, dan geef ik een gróóte, gróóte partij. Ik vind, dat hoort bij trouwen. Dat is toch de gelukkigste dag van je leven. En ik neem wit satijn, en veel bruidsmeisjes, in 't lichtgeel; herinneren jullie je wel, zooals toen Lize van den Hardenvelde de bruid was. - O, snoezig was dat! - - Wat jij, Kate....?’

Ik wil 't niet zeggen hoe arm ik ben - hoe arm - - hoe ik maar steeds wacht op 't ideaal, dat ik niet vond - - dat ik nog steeds zoek - nog steeds. Ik glimlach alleen, kijk ontwijkend naar Mary:

‘Vraag háár liever’ - zeg ik. -

‘O Mary!’ - Frances giegelt, met 'n breeden vertrokken mond! ‘Mary denkt natuurlijk aan hèm - aan ‘der herrlichste von allen.’ -

‘Beken 't maar, Mary, - we weten het toch wel - -

Mein Leopold - mein Leopold - du bist ein schöner Mann,
Wenn du mit mir spazieren gehst, dann guckt mich jeder an -

neuriet zij daarbij. - -

Mary kleurt van geluk. - Ze is zoo overtuigd van 't in orde komen van haar zielewensch. Dominee Möllermann komt heel veel bij oom en tante aan huis, ontbreekt op geen enkel intiem feestje, maakt haar zichtbaar het hof. Zij harerzijds is mooi, jong, gefortuneerd. Waarom zou zij niet gelooven in hem?

[p. 471]

Arme Mary.... - Nu zie ik ineens een ander tooneel voor me. Oom Egbert en tante Mary hun zilveren bruiloft vierend, en gelukwenschen ontvangend, omringd van hun gezin. En Mary daartusschen-in, zoo wit, zoo moe, zoo lijdend, niet eenmaal tot staan in staat. De slag was gevallen! Haar held, haar dominee, haar afgod, was 'n andere freule tegengekomen ineens, op zijn levenspad van berekening, eene nog mooier, en, vooral, veel rijker dan Mary. En die had hij, haast je, rep je, zijn hart en hand aangeboden. Waarom ook niet? Hij was immers vrij; hij had wèl wijselijk zich gewacht het beslìssende woord uit te spreken, alleen maar en-passant al het lekkere eten en drinken verorberd, dat tante Johanna hem hoopvol, - door z'n geflirt met Mary aangemoedigd - zoo rijkelijk voorzette. - Wat kwam het er voor hem op aan dat hij een meisjes-hoop had verflenst, een jonge illusie had vermoord! -

Frances, ook op de receptie van oom en tante aanwezig natuurlijk, stootte mij telkens aan:

“Bespottelijk hé, van Mary, 't zoo te laten merken! Iedereen ziet het haar aan, dat ze ziek is. En iedereen begrijpt wáárom”.

Want zij, Frances, is van de grof-besnaardheid harer eigene moeder. Zij kan de eene hoop vaarwel zeggen, en de andere weer opnemen, zonder dat iemand 't aan haar merkt wat ze heeft verloren. Na dien uitgaanwinter heeft haar huzaren-officier nooit meer naar haar omgekeken. Never mind! Nu flast ze weer op een ouden, dooven jonkheer, moeders en vaders papkindje, bij wien hare ouders en zij veel aan huis komen. Geen nood dat zij zenuwziek zal worden, als Mary.

Oom Egbert straalt in den glans van zijn dubbele beteekenis van zilveren bruidegom en van van God den volke gegeven Christen-partij-leider. “De” Leider bij uitnemendheid is er ook op deze receptie, want, de dagen van heden, waarin de brouille ontstond tusschen de twee er intusschen waar zij komen wilden gearriveerde eerzuchtigen, die dagen waren toen nog niet aangebroken. Toen was het nog samen streven naar 't zelfde doel van hooger op, van vooruit in de wereld, op de schouders van 't christelijk kiezersvee, naar de christelijke voornaamheid, met de christelijke vlag in top. - -

En tante Johanna, met die koudheid, die haar in alle levensomstandigheden zoo wèl te pas komt, doet alsof ze van de oorzaak van Mary's lijdenden toestand niets weet, zegt kalm-zelfverzekerd, aan wie 't maar hooren wil, hoe jammer het toch is dat haar tweede dochter nu juist op dezen feestdag zich zoo weinig wel voelt. “Bloed-armoede heeft de dokter gezegd; ze zal dezen zomer aan zee moeten.” -

En iedereen doet of ie 't gelooft.

En iedereen haalt er, achter den rug om van 't zilveren bruidspaar, de schouders om op; de meesten met Schadenfreude, een enkele met medelijden,.... omdat wéér 'n jong meisjeshart is gebroken door 't leven, 't wreede leven....

- - - - Nu is het de avond van die groote partij, die oom Egbert en tante Johanna gaven, toen m'n oudste nichtje Clotilde trouwde. Was Mary jaloersch? We hadden allemaal min of meer den indruk daarvan sinds het engagement van Clotilde. Mary, de mooiste van de twee, en de jongere, werd overvleugeld nu door de oudste. Zij had zich daarom van lieverlede weer gedwongen tot een terugkeer tot het uitgaan-leven. Om haar mond was een scherpe, vinnige trek gekomen; haar woorden klonken dikwijls ijverzuchtig, als misgunde ze Clotilde haar voorspoed. - En op dien avond - we hadden een liefhebberij-comedie gespeeld ter eere van 't bruidspaar - terwijl we in Clotilde's kamer bijeen waren om ons te verkleeden:

“Ik weet niet wat ik liever deed dan, als Clo, 'n man trouwen twee jaar jonger dan ik” - zei ze ineens, haar Marie-Antoinette-japon, die haar gedistingueerd type uitstekend kleedde, met welgevallen in den kast-spiegel monsterend.

Frances, die er, in een toilet uit dienzelfden tijd, onbeschrijfelijk leelijk en grof uitzag, keek mij veelbeteekenend aan, insinueerde toen hatelijk: “Nu, daarover heb jij niet te klagen, wat jou aanbidder aangaat”.... En toen, nieuwsgierig: “Zeg 's Mary, hij heeft geen oog van je af” - -

Mary haalde haar tengere schouders hooghartig op, half-minachtend, half gevleid:

“Dat weet ik óók wel”... zei ze triomfantelijk. Van hèm hangt 't niet af, maar van mij - - - of ik ja wil zeggen.’ - -

‘En?’ - - reikhalsde Frances naar de oplossing. ‘Doe je 't?’

- - Ineens huiverde Mary - - kwam misschien de herinnering aan haar verloren liefde voor haar geestes-oog:

‘Ik heb 't koud’ - zei ze - ‘in die dunne japon. - Kom, gaan jullie mee, ze wachten anders op ons’.

- - - Later in dienzelfden avond heb ik haar gezien, nadat ze heel druk had gedanst. Er was veel kleur op haar wangen; ze had champagne gedronken, veel champagne. En ze ging, aan den arm van haar vetten, versjouwden veel-ouderen aanbidder, den tuin, in hij haar heel dicht beroerend met zijn adem, zij, onwillekeurig, haar hoofd op zij houdend, als was dìe adem haar een ijvand, maar lachend toch, met 'n koelen ver-

[p. 472]

standsblik, die ontmoette een van tante Johanna, wìer oogen haar volgden:

‘Wat ziet Mary er van-avond goed uit’ - zei ‘de’ Leider, altijd open oog hebbend voor vrouwenschoon, ondanks z'n vele politieke besognes.

‘Nietwaar!’, beaamde tante. - ‘Ze is nu, goddank, haar zenuwzwakte heelemaal te boven. Ik ben er zoo dubbel dankbaar voor, nu ik den goeden steun in 't huishouden, dien ik aan Clo heb, voortaan zal moeten missen.’ -

‘O, maar ik vrees, dat U Mary óók niet lang thuis zult behouden’ - vischte de Leider. -

Tante Johanna sloeg zedig hare oogen neer, een trek van tevredenheid op haar koelberekenend gezicht. Dus, de Leider geloofde 't óók; andere menschen óók merkten het dus op, dat Marks zoo veel werk maakte van Mary! -

Toen ze uit den tuin terugkwamen, riep tante Johanna Mary bij zich. Ze zag er nog verhitter en verlegener uit dan toen ze erin verdween. En Marks had een uitdrukking op zijn gezicht, alsof hij overtuigd was van zijn zegepraal straks..... - - - - - - - - - - - - - - -

En nu zit ze hier naast hem, haar op 't stadhuis en in de kerk haar aangetrouwden man, Jan Marks, wiens naam ze in het engament heeft verengelscht tot James. Jan Marks, de vette, versjouwde koopman, die, openlijk, jarenlang, leefde met een maîtresse, en met drank, en die zich, toen hij eindelijk van beiden genoeg kreeg, is gaan ‘bekeeren’, Jan Marks, van de bekende firma Marks en Helmers, in Wijnen. 't Geen hem bijzonder gemakkelijk viel, dat zich bekeeren, omdat hij geld genoeg bezat om aan de Vrije Universiteit en aan de ‘Vaderlander’ en aan allerlei christelijke instellingen groote gaven te geven. Als je dat doet, dan wordt je dadelijk gekenmerkt, openlijk, voor 't gansche Nederland, als een christen, precies op dezelfde manier als je in ons christelijk kabinet een ridderorde verdient, wanneer je maar geeft aan 't een of ander daartoe door een christelijk minister aangegeven maatschappelijk werk, al gaat dat alles door een zeer twijfelachtig kanaal Denk maar aan de beruchte ridderordezaak van dr. Kuyper's ministerie, zaliger gedachtenis. Dus, m'n neef ‘James’ Marks is nu een ‘christen.’ En oom Egbert voelt zich dan ook daardoor volkomen verantwoord, aan dien versjouwden dikbuik te verkwanselen zijn tengere, bleeke dochter. In zulke handigheden, van de wereldsche belangen weten te verzoenen met ‘het kruis van Christus’, hebben beide, tante Johanna en hij, steeds uitgemunt. Daarom vinden alle wereldsche en ongeloovige Hagenaars hen ook precies even lief, als de kleine luyden en de domme kiezers uit ooms kiesdistrict hem zelf voor vroom aanzien. De kunst van slagen op deze aarde is nu eenmaal, te weten hoe je alle dingen moet schikken en plooien naar je eigen belang. En die kunst verstaan m'n oom en tante meesterlijk.

Nu rijst oom op, en houdt 'n toast. Hij spreekt op dezelfde zakelijk, droge, welgeordende manier waarop hij zijn speechen in de Kamer ook houdt. En alles hangt aan zijn lippen, niet zoozeer om zijn welsprekendheid, als wel, omdat hij hier in dezen onzen familiekring vertegenwoordigt het hoofd, de macht, die allen om die reden aanbidden, - omdat ze de brokken mogen oprapen, die voor hen afvallen, van zijn rijken levensdisch. -

Oom herinnert aandoenlijk aan 't huwelijk van zijn oudste dochter, dat nog zoo kort achter dezen dag ligt. En hoe zijn lieve Mary, en zijn hooggeschatte schoonzoon elkaar toen, door die feestdagen van veel samenzijn, hebben gevonden. En hij constateert hoe goed dat alles is geleid door ‘zijn’ trouwen Heer en God, en met hoeveel gerustheid hij Mary's hand legt in die van een man, die met haar zal betreden den smallen weg, die naar Boven leidt, naar 't Vaderhuis. - -

En ‘James’ kijkt Mary begeerig-verliefderig aan, en doet zijn best intusschen een vergeestelijkt gezicht te trekken, waarmee zijn zinnelijke oogen en zijn wellustige mond in strijd blijven. En Mary geeft aan haar smal gezichtje de gelegenheidsplooi van quasi gelukkige, ietwat verlegene bruid. En tante Johanna kan ook nu zelfs, hoe graag ze ook zou willen, geen gelegenheidstraan persen uit hare staal-grijze, koele oogen. - Clotilde is te weinig onder den indruk van de vaderlijke welsprekendheid, te veel eraan gewoon, van kind-af, aan phrasen, om méér te doen dan effen voor zich kijken, er zichtbaar naar verlangend dat ze weer kan gaan flirten met haar buurman, meneer Sjoerd Eduma de Witt. Dominee Hulst Heelman zit te suffen op de plechtige toespraak, die hij, zijnerzijds, zal gaan houden, is bang, dat hem 't gras voor de voeten zal worden weggemaaid door den ouden meneer Eduma de Witt, die nu opstaat, om ook te drinken op 't ‘door God te zamengevoerde bruidspaar’.

Mevrouw Ster-Veltman, die schuin tegen mij over zit, zegt liefdoenerig-genadig tegen mij:

‘Hoe aardig voor je, Kate, dat je hier bent - - zoo de eenigste onder al je andere nichtjes’. - -

‘Ik kan daar 't “aardige” niet van inzien’ - zeg ik onvriendelijk - - ‘want ik zit er, omdat mijn beide ouders dood zijn.’ - -

Zij kijkt haar buurman, een collega-Kamerlid van oom, die mij nimmer ontmoette, afkeurend aan, als om uit te drukken met hare valsche oogen:

Nu kan je eens hooren, wat een nest dat is!

[p. 473]

Ik voel wel dat ik inderdaad onvriendelijk ben. - En ik voel óòk, hoe ik een traan moet wegslikken, omdat ik denk aan m'n gestorven vader - die hier had behóóren te zitten in mijn plaats.

(Wordt vervolgd.)