De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 24).

- ‘Dolly is mijn nichtje.... -

Hoè zij precies dat is, weet ik niet. Als men 't nauwkeurig onderzoekt zijn namelijk alle Nederlanders min of meer familie van elkaar, want er valt in ons kleine landje altijd wel een gemeenschappelijken neef in den zooveelsten graad, of een achternicht, of een aangetrouwden oom of tante op te rakelen, die een brug vormt tot ‘nog met elkaar verwant zijn, om die reden’. Het is daarbij vermakelijk na te gaan, hoe angstvallig zij, die een tree hooger op den maatschappelijken ladder staan, dengenen, waarop zij als zoodanig neerzien, trachten naar beneden te duwen met de verzekering, dat het hun voorgeworpen gemeenschappelijk familielid ‘eigenlijk heelemaal niet is in hun familie’, terwijl omgekeerd de minst bevoorrechten op maatschappelijk gebied zich met het tot de voornaamheid toegang-verleenende familielid in quaestie versieren, als met een daardoor op hen-zelf-afstralende eer, van óók tot dit of dat deftige geslacht behooren.

Wat ons betreft, Dolly en ik hebben een overgrootvader of zoo iets gemeen. Dolly heet óók de Brienne, als ik, maar het Steinbergtoevoegsel komt haar niet toe, en óók 't kroontje ontbreekt aan haar naam. Reden genoeg voor mijn christelijk-aristocratische familie om hooghartig en bekrompen vol te houden, dat ‘die de Briennes heelemaal niets met ons te maken hebben.’

Dolly is daardoor in een geheel anderen kring opgevoed dan wij allemaal, is noch orthodox, noch hoffähig, en leidt een eenigszins afgezonderd, maar persoonlijk heel vrij bestaan, van zelfstandig haar eigen gedachtenleven leidend, door een ouden vader in geen enkel opzicht in haar doen en laten belemmerd meisje. Haar moeder is vroeg gestorven, haar vader, veel met zijn boeken en wetenschappelijke studies bezig, heeft zich nooit ernstig met haar innerlijk leven bemoeid. Hij is er mee tevreden dat zij het naar het uitwendige goed en gemakkelijk heeft, dat er, als zij ongetrouwd mocht achterblijven bij zijn dood, finantieel genoeg voor haar overschiet om op denzelfden voet als nu te kunnen blijven voortleven. Dat dit voor háár niet voldoende is, in haar vrouw-bestaan, dat zij in stilte smacht en hunkert naar het groote Onbekende, dat begrijpt hij niet. Voor hem is zij een vriendelijke gelijkmatig-gehumeurde dochter, zoo iets als een geschikte gezelschap-juffrouw óók zou kunnen zijn; want, haar zieleleven is hem vreemd. Hij zou misschien, ja hoogstwaarschijnlijk, schrikken als hij wist hoe het in dat zieleleven uitziet. Hoevele menschen, die elkaar liefhebben, gaan aldus, onwetend van elkaars innerlijk, het grootste deel van den levensweg neven elkaar dag aan dag! Bij den weemoed van die gedachte voel ik, die zoo jong reeds heel alleen sta, mij altijd eenigszins getroost.

Wij twaalf-uren in de ouderwetsch-gemeubelde eetkamer, die er nog net zoo uitziet als bij 't leven van Dolly's zoo lang reeds gestorvene moeder. Geen nieuw meubelstuk is aangeschaft. Dolly gebruikt haar moeders schrijftafeltje, haar moeders werktafeltje, zit in den ouderwetschen stoel, die eens door haar moeder werd ingenomen. Niet uit piëteit, maar uit onverschilligheid doet zij dat. Als zij 't gewild had, zou zij 't heele huis hebben kunnen moderniseeren; haar vader zou er zijn toestemming wel toe gegeven hebben. Maar, Dolly beweegt zich tusschen al deze doode dingen uit het verleden met de van haar-zelve onbegrepen lusteloosheid van iemand, die zelve 't leven nog vóór zich heeft, ervan hoopt iets anders, iets nieuws, iets moois - waardoor hare energie eerst dan zal ontwaken tot doen.

‘Neef’ - zooals ik meneer de Brienne, die daaraan zéér hecht, juist omdat mijn ooms hem negeeren als familielid, natuurlijk steeds noem - komt uit zijn studeerkamer met een courant in zijn hand, vraagt, zoodra ik hem heb gegroet, aan Dolly, of zij 't Kamerverslag heeft gelezen. -

‘Ja’ - zegt Dolly, die plichtmatig zorgt op de hoogte te zijn van wat haar vader interesseert. - ‘Ik weet al wat U bedoelt; U ergert zich aan den godsdienstigen speech van minister van der Helst.’ - -

Neef de Brienne, overigens een bedaarde, ouderwetsche meneer, slaat met zijn vuist op de tafel van kwaadheid. - ‘Knoeiers, huichelaars!’ - zegt hij heftig.

Dan licht hij mij in:

‘Die van der Helst, kind, moet je weten, - die door jouw oom Egbert wordt in bescherming genomen, omdat ze voor 't Kabinet geen ànderen minister konden vinden met zooveel geld als voor buitenlandsche zaken noodig is, - dien heb ik nog heel goed aan de academie gekend, en 't is volkomen wáár wat de socialisten van hem gezegd hebben, namelijk dat hij net even weinig orthodox is, hij, noch wie ook van zijn familie, als b.v. ik-zelf 't ben. De van der Helsten

[p. 408]

en orthodox! Je hadt zijn grootvader moeten kennen, en zijn mooie, levenslustige, wereldsche moeder! Zij heeft altijd takt gehad van in de wereld een voorname rol te spelen. Haar zoon moest daartoe gezantschaps-attaché worden! En toen, toen hij door zijn huwelijk nog buitengewoon veel fortuin erbij had gekregen, toen geliefde het hem zich te laten gebruiken tot orthodox minister van buitenlandsche zaken. Omdat je oom Egbert en zijn kliek niemand anders bij de hand hadden voor dat bijzonder veel fortuin-eischende baantje geschikt.’

Beleefdheidshalve doe ik of 't mij heel erg interesseert, ofschoon ik 't feit al méér heb gehoord.

‘Oom Egbert zegt dat ieders particuliere leven buiten de Kamer moet blijven’ - herhaal ik spottend diens handige theorie in dat opzicht. - ‘Hij noemt het “fransche zeden” als je zoo iets durft te zeggen over een minister, als die socialist deed, die het verleden van meneer van der Helst aantastte.’

Neef de Brienne haalt minachtend de schouders op. ‘Welzeker, dat is 't gemakkelijkst’ - antwoordt hij, nijdig. ‘Op die manier kan je de heele week de kat in 't donker knijpen - als de ergste godloochenaar, - wanneer je maar zorgt dat je in 't openbaar, in de Kamer, in 't partij-verband blijft en de anti-revolutionnaire beginselen belijdt. - Groote God wat een leugenboel!’

‘Maar papa’ - - komt Dolly wat verlegen tusschenbeiden, ‘'t is toch de oom van Kate’ -

‘Ik denk er net zoo over als U,’ - stel ik den ouden man, die wat verschrikt naar mij kijkt, ineens zich herinnert mijn verwantschap met oom Egbert, gerust. - ‘Oom Egbert doet zelf in zeker opzicht precies zoo, als U daareven zei. Als je hem in particuliere gesprekken hoort praten over den Leider, dan hoor je heel wat anders dan in de Kamer. Dààr durft hij niet, en gaat, schijnbaar, openlijk mede met dienzelfden man over wien hij een zoo scherp oordeel weet te vellen achter diens rug - zoodra het partijbelang er niet mede is gemoeid.’ -

Maar neef de Brienne is door Dolly's opmerking eraan herinnerd, dat ik-ook eene de Brienne Steinberg ben, eene van dat door hem gehaat geslacht, dat hem verloochent. En waarmede 't verleden, doorgebracht in eenzelfde provinciestad, en de band van het bloed misschien óók, hem toch als het ware nog steeds bindt.

Hij begint mij daarom bijzonderheden te vragen naar dezen oom, en naar die tante, en genen neef. En, terwijl ik hem inlicht, valt het mij op, hoe stil en afgetrokken Dolly er neven zit - als eene die met haar gedachten ver-weg is - ver-weg.

Zoodra neef is weggegaan, en zij en ik alleen zijn, sla ik de armen om haar hals, en vraag zacht:

‘Is er iets nieuws - Dolly?’

Zij knikt, zwijgend, laat zich dan neerglijden van haar stoel, vóór den ouderwetschen haard, kijkt stil in de vlam - - met een uitdrukking van stille verzaliging in hare droom-oogen -

‘Wie?’ - - vraag ik?

‘Ik heb schilderles bij hem. Met nog een paar anderen erbij. O, Kate, en hij is zóó ongelukkig - - -’

Dolly's liefden vallen bijna zonder uitzondering ongelukkige mannen toe, of tenminste, zij houdt hen daarvoor, totdat ze, op een gegeven moment, te laat, hare vergissing ontdekt, en zichzelve moet bekennen, dat ze idealiseerde een die dat niet verdiende. Reeds meer dan eenmaal heeft ze aldus gedweept met den een of anderen door haar in een te mooi licht gezienen man, dien zij in hare gedachten zóó maakte als ze hem wenschte te zijn. Dan, na enkele maanden van verrukking, kwam de ontgoocheling, de ontgoocheling van hare vergissing. Eens zelfs is het tot een engagement in stilte geraakt. ‘Hij’ was beneden haar, in beschaving, in opvoeding, in manieren, in alles. Dat vergeestelijkte zij tot ‘eenvoud’; het maakte hem voor haar des te begeerlijker, omdat de vrouwelijke behoefte zich te offeren in hare liefde bijzonder sterk in haar spreekt. Maar toen ze samen plannen maakten voor de toekomst, toen in al zijn wenschen zich openbaarde 't kleinzielig-bekrompene van den, door een huwelijk met een ‘dame,’ zich vereerd voelenden burgerjongen, toen werd het haar reeds van lieverlede te moede als een ontgoocheling. En toen, - met een soort afschuw heeft ze het mij later verteld, - toen zag ze hem eten! Hij had haar overgehaald hem in Amsterdam te ontmoeten; samen zouden ze gaan lunchen ergens. Neef was op reis. Ze was alleen thuis. Ze deed het. Ze zou immers toch later zijn vrouw worden, als haar vader terug was, en zij hem alles zou vertellen, en zijn vermoedelijken tegenstand zou weten te overwinnen. O dat eten! Dat smakken van z'n mond! Dat gulzig bestellen van lekkere porties! Dat zwaaien in de lucht met z'n vork, z'n mes! - En toen dat hooghartig-schreeuwerige tegen den kellner: ‘Betalen’, het hem z'n fooi toegooien, als 'n vernederenden aalmoes!

Op dat oogenblik voelde m'n arme Dolly dat die man, - die haar had aangetrokken door zijn uiterlijk, zonder dat ze 't zelf had begrepen - naar zijn innerlijk nooit iets anders zou worden dan 'n laag bij den grondschen ploert, - voor wien ze zich zou schamen. En nog dienzelfden avond bedankte ze hem,

[p. 409]

liet hem woedend achter, na een standje op straat tusschen hen beiden, zoodat de menschen bijna naar hen keken.

Zoo is Dolly altijd, altijd idealiseerend, zoekend, niet vindend, wachtend op iets héél moois, dat komen moet. -

Nu is het dus die schilder!

‘Wáàrom is hij ongelukkig?’ - wil ik van haar weten.

‘Hij is getrouwd. - Hij heeft een vrouw, die niet bij hem past - dat kan je aan alles merken. - En Kate - - zij is roomsch katholiek, hij niet - daarom zal zij nooit willen scheiden.’

‘Zijn jullie dan al zóó ver?’ - vraag ik wat verbaasd.

Zij schudt het hoofd - lacht zenuwachtig.

‘God neen - hij weet niet eens dat ik van hem houd - maar ik voel dat hij 't doet van mij - ik voèl het - - En dat van zijn vrouw heb ik van de anderen gehoord.’ - -

Zij is mooi, zooals zij daar voor 't haardvuur ligt, soepel en elegant, met bijna zwart haar, krullend om een mat-bleek gezicht.

‘Arme Dolly’ - zeg ik onwillekeurig.

Maar zij wil niet beklaagd worden. ‘Zeg liever dat ik rijk ben’ - antwoordt zij, bijna boos er om geworden. ‘Alle bezitten geeft immers óók leed. Dat kan niet anders. Maar het is toch zoo oneindig heerlijker dan niet-bezitten. Jij, die niets hebt, jij bent arm... ik niet.’

Ik voel dat er waarheid is in haar woorden - ze heeft gelijk - ik ben arm, wèl arm. -

Samen leunen we tegen elkaar aan.... in de gròote, somber-gemeubelde, onvriendelijke achterkamer. 't Valt geen van ons beiden in, om Dolly's eigen boudoir op te gaan zoeken. Want dáár is het even ongemoedelijk als hier. Haar muziek, haar schilderdoos, haar boeken, alles staat en ligt er door elkaar. Zij ruimt nooit op. Zij heeft er den tijd niet toe. Haar zieleleven is zoo bezig dat zij zich geen moeite geeft iets vrouwelijk-gezelligs aan haar eigen interieur te geven, er als het ware het merk op te drukken van haar eigen persoonlijkheid. Als onbewust ligt in die onverschilligheid uitgesproken haar overtuiging, dat ze hier slechts tijdelijk is geïnstalleerd, dat het eigenlijke leven, - dat waarin ze zich naar haar eigen smaak blijvend zal inrichten, - nog komen moet, na haar huwelijk. Wat kunnen haar nu, in haar zoekenden toestand, gordijnen, kleeden, kasten, bureautjes, al die levenlooze dingen schelen! Die laten haar koud! Al haar warmte straalt van binnen in uit haar, den Onbekenden tegemoet, op wien zij steeds wacht.

Zal het de schilder zijn, de getrouwde schilder?

Arme Dolly!

En toch is zij rijker dan ik. -

(Wordt vervolgd.)