De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 23).

Ziezoo, nu wordt de vrouwenquaestie behandeld - - van een ‘christelijk’ standpunt natuurlijk!

Dat er zoo iets bestaat als de natuurlijke, in heel de schepping zich botvierende, paringsbehoefte, iets waarmede dientengevolge - indien men eerlijk is - rekening moet worden gehouden, - in dezen aristocratischen kring van onoprechte huichelarij en quasi-fatsoen zal men zich wèl wachten zoo iets ook maar met een woord aan te duiden. Daarenboven, - zitten Tante en freule de Wevere er

[p. 374]

niet bij als twee ongehuwden, die nooit zoo iets als de natuur-wet in dit opzicht zouden willen toegeven, uit louter angst dat men haar zou verdenken van ‘niet te hebben kunnen trouwen’.

Dominee Hulst Heelman voert, op meesterachtigen toon, het opperste woord. Hij wil, genadiglijk, de ongehuwde vrouw toestaan een maatschappelijken werkkring, op christelijk gebied, en onder christelijke leiding van Broeders in den Heere, als Wijk-zusters, b.v. of Diaconessen, of, - hier krijgt freule de Wevere een zalvend-lief knikje - om zich te wijden aan het moeilijk en ondankbaar reddingswerk der ‘gevallenen’ in den poel der zonde. En voor de rest geeft hij óók welwillend toe dat ‘een beetje literatuur, een beetje kunst, van schilderen of muziek’, niet ongepaste bezigheid behoeft te zijn voor een christelijke jonkvrouw. Maar.... vooral binnen de grenzen - vooral binnen de grenzen -’.

Mevrouw Ster Veltman knikt hem goedkeurend toe, zegt dan, met een gift-blik naar mij:

‘Dat is 't 'm juist, dominee, de grenzen, dáárop komt het aan! Zoudt U b.v. Uw dochters toestaan Ibsens' Gespenster, een van zijn onzedelijkste drama's nog wel, te lezen?’

Dominee Hulst Heelman heeft Gespenster nóóit gelezen, - laat staan begrepen - daarvan ben ik zeker, maar hij heeft den gift-blik opgezogen, en weet dus wat hij antwoorden moet om in de gunst te blijven:

‘Nooit’, - zegt hij daarom plechtig. - ‘Nooit. Dat verhoede God’.

Ik kan tante's gasten in haar eigen huis niet beleedigen, daarom grijp ik naar m'n zakdoek, om 't niet uit te proesten, - en doe alsof ik mijn neus moet snuiten.

Oom Egbert komt er nu óók tusschen, om, op zijn hooghartig-afdoende manier van alles-alleen-meenen-te weten, te zeggen, dat die nieuwerwetsche prullaria niet haalt bij wat de klassieke literatuur beduidt, bij een Goethe, een Schiller. b.v.

Ik wil iets antwoorden over Heinrich Heine, maar er zijn dingen, die je te heilig zijn om er over te spreken met menschen, die er op smalen, zonder te willen begrijpen. Daaronder behooren voor mij de verzen van Heine. Ik weet immers al vooruit wat Oom Egbert's hatelijke opmerkingen daarover zijn zullen. Maar, als hij een oogenblik later Vondel te berde brengt, bij 't voortzetten van z'n smalende critiek op ‘die nieuwerwetsche denkbeelden’, dan kan ik toch niet laten hem voor de voeten te werpen:

‘Vondel heeft anders den moord op Van Oldebarneveldt, waarvan iedereen weet dat Prins Maurits hem op zijn geweten heeft, gegeeseld op 'n manier, die toch wel niet in den smaak zal vallen van Uw Oranjelievendheid. U kent het toch van hem:

Had hij Holland dan gedragen,
Onder 't hart,
Tot zijn afgeleefde dagen
Met veel smart. - -’

Oom Egbert kijkt even beleedigd. Hoe durf ik 't wagen 'n opinie te hebben tegen den zijnen in, - die van 't almachtig hoofd onzer familie! -

Dan, met een gestrengen blik, word ik door hem terechtgewezen: ‘'t Oordeel over zulke dingen is niet aan ons, maar aan God. Prins Maurits is de van God verordineerde redder van ons vaderland geweest; natuurlijk kleefden ook hem menschelijke zwakheden aan, zoo goed als aan iedereen, maar God, Oranje en Nederland behooren te zamen, dat is zeker’.

Eerbiedig algemeen stilzwijgen, nu 't almachtig invloedrijk familie-hoofd, - van wien al de de Brienne's en hunne vertakkingen de vette baantjes krijgen moeten, - heeft gesproken.

Ik wist het immers ook al vooruit dat de Schlagwörter van ‘Door God verordineerd’ en ‘God, Oranje en Nederland behooren te zamen’ zouden weerklinken. Oom Egbert, de calvinist-pur-sang, weet precies wat God heeft ‘verordineerd’, voorheen en thans, en hij imponeert er de Kamer door, als hij aan 't redevoeren slaat, met zijn phrasen van dien aard.

Mevrouw Hulst Heelman betreurt het intusschen blijkbaar, dat door deze afdwaling de welsprekendheid van haren hemelladder is tot zwijgen gebracht, en maakt gebruik van de stille zwijgende afkeuring, die op ieders gelaat ligt uitgedrukt over mijn onbeschaamdheid van iets ten nadeele van Prins Maurits durven zeggen, om op te merken:

‘Maar met dat al zijn wij afgeraakt van ons uitgangspunt: de hedendaagsche vrouw, - nietwaar, man?’

Dominee kijkt haar goedkeurend aan, omdat zij hem zoo respectvol helpt aan een nieuwe gelegenheid zijn redenaars-wijsheid te luchten.

‘Ja,’ beaamt hij, terwijl tante hem weer een nieuw glas wijn inschenkt, ‘inderdaad, de hedendaagsche vrouw, en vooral het hedendaagsche jonge meisje, en de ongehuwde vrouw, zij staan bloot aan velerlei, velerlei verlokkingen. Meer dan ooit gaat Satan om, zoekende wien hij kan verslinden. Daar is b.v. de mystiek, die haar verlokt, die gevaarlijk op de zinnen werkt, en deze meesleept’....

Bij 't woord zinnen slaat de quasi-vergeestelijkte freule de Wevere eerst hare oogen zedig neer, en dan aanstellerig hemelwaarts. Vervolgens zucht ze, en versmacht:

[p. 375]

‘En al de ijdelheden die heden ten dage medewerken om zulke schepsels op den slechten weg te helpen! Alles wat in mijn tijd duur was, en daardoor alleen in aanmerking kwam voor onzen stand, dat wordt nu goedkoop nagemaakt tegen spotprijzen. En die schepsels dirken er zich daardoor mee op als dames, met jabots en kapsels, en voiles, en weet ik wat, dat voor hen heelemaal geen pas geeft.’

‘Waarom niet? Zij zijn toch óók jong en mooi, zoo goed als andere vrouwen’, - wil ik van haar weten. In mij is namelijk de geest des wederstands gevaren, ondanks mijn oorspronkelijk voornemen mij buiten alles te houden. - Nu is het tante Johanna, die mij te woord staat:

‘Omdat God ieder onzer zijn of haar eigen plaats op aarde heeft aangewezen, waarop wij moeten blijven staan, zooals Hij 't nu eenmaal heeft gewild’ - zegt zij vast, als ware zij nooit van huis uit de levenlustige, begaafde, veel-uitgaande Johanna Wellaert geweest, de dochter van den gastvrijen liberalen professor, bij wien alle studenten aan huis kwamen, en wier engagement met den eerzuchtigen, drogen Jhr. Egbert de Brienne eigenlijk eenige verbazing bracht, omdat men van háár een andere, lichtzinniger keuze had verwacht. Maar de uitkomst heeft bewezen dat zij goed zag, dat zij juist de vrouw was voor een zoo handigen levensdraaier als mijn oom, voor wien zij zich van lieverlede ‘bekeerde’, zooals hij 't zelf óók deed, van een sleur-geloovige tot een vrome calviniste, wiens denkbeelden zij niet alleen napraat, maar ook uitwerkt met groote handigheid, terwijl zij tegelijkertijd haar eigen dochters verkwanselt aan de meest ongeloovige jongelui ter wereld, en ze laat uitgaan zooveel en waarheen ze maar willen, altijd op zoo'n manier echter, dat de buitenwereld er de dupe van blijft, oom Egbert niet aansprakelijk stelt voor wat zijn kinderen, zoogenaamd tegen zijn zin in, doen.

Tante Maria beaamt ten volle de uitspraak harer schoonzuster, ziet mij daarbij veelbeteekenend aan, als om nog eens nadrukkelijk mij te doen begrijpen, dat God mij tot armoede heeft ‘verordineerd’, en dat mijn plaats dus voortaan die is van het arme nederig-doende nichtje.

Met een vollen mond voegt ze mij nog toe: ‘Ik begrijp niet waar je al die zonderlinge denkbeelden vandaan haalt, die wij, de Briennes, geen van allen er op na houden.’

Bij dat ‘wij-de Briennes’ kan ik niet nalaten het vulgaire vollemaans-gezicht van Oom Adriaan's aangetrouwde, tot den zeer gewonen middenstand behoorende echtgenoote uit de hoogte aan te zien. 't Is voor haar, tante Maria, een gróóte voldoening dat ze tegenwoordig óók aan 't Hof komt, door Ooms rechterlijke-macht-positie. Maar dat heeft toch niets te beteekenen vergeleken bij de intimiteit waarin oom Egbert en tante Johanna zich mogen verheugen wat de koninklijke hofgunst betreft. Haar eigen familie bestaat niet meer voor tante Maria, als zijnde niet deftig genoeg; alleen de de Brienne's Stemberg, met wien ze zich vermaagschapte, beschouwt ze als de eer van den omgang met haar waardig, en ze heeft zich ook zoo met hen vereenzelvigd, in haren vulgairen hoogmoed, dat ze steeds spreekt, zooals nu, van: Wij, de de Brienne's.

‘Ik begrijp 't ook niet’ - antwoord ik op haar aanval - ‘of, liever gezegd, ik begrijp 't wèl, ik voel me namelijk heelemaal geen de Brienne, - ik voel me een eigen persoonlijkheid.’

Tante Maria begrijpt zoo'n gezegde niet in haargrofbesnaardheid. Oom Egbert heeft echter mijn uitval opgevangen, en wijst mij terecht:

‘Dat is juist de groote fout in je karakter, Kate, dat je niet begrijpt de macht van de familie-eenheid, daarvoor noch zin noch eerbied schijnt te voelen. Een geslacht is alleen dan sterk als het samenhoudt à tout prix’.

‘Wel mogelijk’ - zeg ik onverschillig - ‘maar als ik daarvoor mijn eigen persoonlijke, eerlijke meening moet prijsgeven, dan doe ik 't toch niet. U hebt het calvinistische spoor aangewezen, waarin de andere de Brienne's zich hebben te bewegen om vooruit te komen in de wereld, en aan ons is het nu U te volgen, nietwaar? Of we er eerlijk zoo over denken of niet als U, doet er niet toe.’

‘Kind, bedenk tegen wien je spreekt’ - roept Tante verschrikt. Oom Egbert, geërgerd, maar zich groothoudend, draait zich met een schouderophaling van mij af. Mevrouw Ster-Veltman kucht bedenkelijk, als om uit te drukken dat haar van mijn verdorvenheid niets meer verwondert. En 't peervormige dominees-vrouw-aangezicht straalt van blijden trots op hare dochters, terwijl zij het eenigszins pijnlijk stilzwijgen verbreekt door, liefdoenerig, met een nederigen, bewonderenden blik naar haar man geworpen, te zeggen:

‘Mijn meisjes hebben nooit een andere meening, gode zij dank, dan die van hun vader. Zij zijn er zóó van doordrongen, dat vader den rechten weg weet naar 't Vaderhuis Hierboven, al is die weg ook smal.’ -

't Geeft een algemeene opluchting, want al de tantes, en mevrouw Ster-Veltman en freule de Wevere eveneens, zijn bereid om de groote nederigheids-eigenschappen en de vrome deugden der beide dochteren Hulst Heelman, die met mijn nichtjes Frances en Mary op de

[p. 376]

cathechisatie gingen, genadiglijk te erkennen.

‘God heeft U wèl rijk gezegend met zulk een voorbeeldig familieleven’ - zegt freule de Wevere, en voegt er, den dominee aanbidderig-aankijkend, bij: ‘maar niet iedereen is ook het onschatbare voorrecht beschoren om in eigen man en vader 't beste voorbeeld te bezitten van den weg naar Boven.’ -

Onwillekeurig kijk ik naar het grauwig-opgeblazen gelaat van den dominee, die zoo precies weet te wijzen het ‘smalle pad’.... aan anderen. Vóór hem staat het zooveelste glas lekkere wijn. Hij rookt een fijne sigaar, want, omdat hij er is mag heden gerookt worden, en een lekker taartje, ik weet niet 't hoeveelste, ligt op zijn blauw-porcelein gebakschoteltje. Achter de ronde brilleglazen puilen de oogen uit, loerend en zoekend, met een quasi-nederige uitdrukking. - En ik denk aan de Farizeërs en de Schriftgeleerden, die Jezus Christus - naar wien deze man zich noemt - kruisigden, en die in diens tijd waren de toenmalige dominees en hemelladders.

Als 't gezelschap opbreekt, en ik met een opvallend koel afscheid door iedereen word op zij gezet, heeft tante een gefluister-afscheid apart met mevrouw Ster-Veltman, iets, waaraan onze heele familie trouwens zoo voortdurend gewoon is, dat niemand er veel notitie wan neemt. Wanneer dan eindelijk allen zijn vertrokken, komt tante stijfjes naar mij toe, en zegt, mij een klein pakje in vloeipapier gevend:

‘Dat heeft mevrouw Ster-Veltman expresselijk voor je meegebracht, van haar Kerstboom onlangs. - Zij had het zelve je willen geven, maar je liet je zoo vreemd uit over de Oranjes, - zei ze - dat ze niet wist of 't geschenk je aangenaam was. Ik moet zeggen, kind, ik legde geen eer met je in...’ - Gelukkig wordt hare strafpredicatie - ik houd van tante Christine, omdat zij tenminste eerlijk is - onderbroken door de binnenkomst van het dienstmeisje, dat, slaapdronken, vanavond langer dan anders moest blijven, om nog te helpen afwasschen en opbergen. Natuurlijk heeft zij zooveel verkeerd gedaan, in tante's oogen, en heeft deze thans zooveel met haar te beredderen, en maakt zij het zich zóó druk met 't angstig-zorgvuldig afwasschen van de kostbare ouderwetsche glazen, de lange lijzen, en de oud-blauw-gebakschoteltjes, dat ik alle gelegenheid heb ongemerkt naar mijn kamer te verdwijnen.

Ik maak het vloeipapiertje los, en aanschouw een vodderige buste van onze Koningin, uit een vijf en twintig-cents-bazaar. O ja, nu herinner ik 't me, hoe tante, toen ik pas bij haar was, Kerstfeest is gaan vieren bij de Ster-Veltmans, en hoe zij mij heeft verteld later van den prachtigen Boom en de de prachtige cadeaux aan de kinderen en de gasten, en hoe zij-zelve een beeldige gouden broche meebracht als háár geschenk. Ik was niet meegevraagd. 't Kon me ook niet schelen; ik heb dien avond doorgebracht in den vrede van alleen-zijn, zonder 't onophoudelijk onrustig gedoe van tante, en 't knorren op 't dienstmeisje. Met mijn boeken en mijn theeblaadje had ik 't op die manier oneindig gezelliger dan in de huichel-atmospheer van mevrouw Ster-Veltman's Kerstfeest-viering. Maar dit vijf en twintig-cents-geschenk achterna, deze aalmoes, doet mij het prul stuktrappen onder mijn voet.

Dan eerst bedenk ik wat tante zeggen zal, als zij 't gruis ziet, en ik ga een blikje en veger zoeken om het op te vegen.

Den volgenden dag, over de post, krijg ik een tekst-kaart: ‘Zalig zijh de nederigen van harte’. Zij is aan mij geadresseerd door de hand van mevrouw Ster Veltman. Tante vindt het ‘allerliefst’ van haar; net iets voor haar, om zoo ‘kiesch’ terecht te wijzen! - Zoodra tante de deur uit is, verscheur ik ook dit vod.

En dan, met een soort verruiming, ga ik naar mijn nichtje Dolly, want tante zal dezen dag, tot laat in den namiddag, in het Gesticht van freule de Wevere blijven helpen. Ik ben dus vrij.

(Wordt vervolgd.)