De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 21).
II.

Tante heeft 'n avondje....

Tante is een uitstekende huishoudster, en, ik geloof, ware zij bijtijds getrouwd, zij zou misschien hare eigenaardigheden afgelegd hebben. Nu is zij het type van de nergens rust vindende, altijd bezigheid (natuurlijk ‘christelijke’) zoekende oude vrijster, vervuld met allerlei vooroordeelen en preutsche opvattingen, en die hare onbevredigde rusteloosheid wreekt in de eerste plaats aan haar slachtoffer-dienstmeisje.

Hoevele van die slachtoffers heb ik niet reeds zien komen en gaan; ik zou het onmogelijk kunnen optellen. ‘Heele’ en ‘halve’ gedienstigen, ‘dagmeisjes’, ‘werkvrouwen’, enz., wisselen elkaar voortdurend af. Op dit moment hebben we een door freule de Wevere aanbevolen heel jong ding, dat zich verbaasd de oogen uitkijkt van het moois en deftigs om haar heen, en dat van al de standjes, die zij voortdurend krijgt, hoe langer hoe schutteriger en onhandiger wordt.

Zij brengt den keurig-gepoetsten koperen ketel binnen, zet hem op de theestoof, en krijgt terstond den uitbrander:

‘Die theestoof moet vandaag niet links staan maar rechts!’

Waarop zij zóó schrikt, dat zij den met kokend water gevulden ketel bijna over zich heen laat vallen, hetgeen een nieuwe uitbarsting tengevolge heeft:

‘Je wordt hoe langer hoe onhandiger. Ik zal 't wel zelf doen.’

Door deze tante's liefhebberij van alles zelf willen doen vliegt zij tot op het laatste oogenblik toe heen en weer, hier stof afnemend, daar een schotel met koekjes neerzettend, ginds een fauteuil aanschuivend voor ‘den’ gast bij uitnemendheid, den onuitstaanbaren dominee met de uitpuilende oogen en de brilleglazen en het huichelachtig gezicht, die in den Haag op dit oogenblik de groote hoofdrol speelt van extra ‘christelijkheid’.

Haar eenvoudige zwarte zijden japon, met de ouderwetsch-gezette juweelen broche, heur gladgestreken haar, en haar absoluut gebrek aan chic, dat alles geven haar iets typisch hollandsch-oude-dame-achtigs, maar waarin men toch tegelijkertijd onmiddellijk herkent de vrouw van geboorte en distinctie.

Midden in de kamer staat de ronde mahoniehouten tafel, bedekt met een fluweelen tafelkleed; in een hoek bij 't raam prijkt tante's schrijftafeltje, waarop een verzameling van photo's van aangebeden dominees en zendelingen, en daartusschen in, natuurlijk, het portret van de onvermijdelijke vriendin. In een anderen hoek staat een mooie secretaire. Alle meubelen zijn gezellig-deftig-ouderwetsch, erfstukken meestal, zonder een zweem van pogen met den tijd mee te gaan, stijf-gerangschikt, toch cachet-gevend.

Ik-zelve heb de beste japon aangetrokken, die ik bezit, een blauwe serge rok met een blauwe zijden blouse, want ik ben immers arm. En daarom komt het er ook niet op aan hoe ik er uitzie. Ik ben immers toch eenmaal het zwarte schaap, èn omdat ik een vader had, die geen geld naliet of het oppotte zooals mijn ooms en tantes, èn omdat ik niet ‘christelijk’ genoeg ben. En vooral, niet ‘nederig’ genoeg in mijn armoede.

Tante is diens ondanks heel goed voor mij, nu ik toevallig enkele dagen bij haar logeer.

[p. 363]

Maar ik voel toch voortdurend mijn minderwaardigheid van arm nichtje.

't Eerst komt freule de Wevere binnen. Freule de Savornin Lohman heeft deze ‘christin’ reeds afdoend beschreven in haren roman ‘Zedelijkheids-apostelen’. Zij is rood en verhit, want zij heeft weer zoo juist een conferentie achter den rug - vertelt zij - met den commissaris van politie over een ‘schandelijke geschiedenis’.

Daar ik die, als ‘jong meisje’, niet hooren mag wordt deze geschiedenis, quasi-fluisterend, aan Tante toevertrouwd op de gewone geheimzinnige, zich er in den grond aan verlekkerende manier. ‘Verbeeldt je, lieve Christine, die bekende kapperszaak, je weet wél. Nu, die heeft een achter-uitgang waar de heeren binnenkomen, en rendez-vous hebben met die slechte schepsels. De politie zal er werk van maken; dat heeft de commissaris mij stellig beloofd. Alleen, 't is een bezwaar dat meneer Isterdeel, die toch een anti-revolutionair kamerlid is, er óók schijnt te komen. Je begrijpt, 't gaat niet tegenover de Eduma's en de Vermeulens en onze eigen familie, om dien te verraden.’

‘Meneer Isterdeel, wàt zeg je!’ - roept Tante luid, in eerlijke verontwaardiging. Maar freule de Wevere wijst naar mij, en begint opnieuw te fluisteren. - - -

Meneer en mevrouw Ster Veltman! Mevrouw, geboren freule van Waveringen, is ‘de’ vriendin. Ik geloof wel wezenlijk dat meneer een eerlijke ‘steunpilaar van de kerk’ is, bekrompen partijman, maar in elk geval oprecht. Maar o zijn vrouw Helene! Van al de ooms en tantes, om van mijn eigen vader en moeder niet eens te spreken, weet ik hoe zij, als jong-meisje, dochter van een vuilpoetsigen weduwnaar-vader, coquetteerde en flirtte, en 't hoofd op hol bracht ten slotte van mijn neef, den tegenwoordigen hofdignitaris, toen nog maar 'n povere maar knappe luitenant, van der Hooph. In stilte was zij met hem geëngageerd, had hem, daar zij-zelve schatrijk is, haar jawoord tot een huwelijk gegeven. Totdat ze opeens den rijken, een invloedrijken positie innemenden meneer Ster Veltman ontmoette, en hèm nam, die haar in den Haag een deftig leven kon verschaffen, van in christelijke kringen toon-aangevende aristocrate, beschermster spelend van allerlei liefdadige inrichtingen, en haar heerschzucht daardoor ruimschoots botvierend. Een ‘bekeering’ was natuurlijk noodzakelijk, omdat meneer Ster Veltman een onvervalschte anti-revolutionair is. Maar dat was geen bezwaar voor de tot hiertoe zoo wereldsch mogelijk levende, in haar provinciestad veel besprokene freule. Ze werd ineens een dweepzieke christin. En ze brak haar woord aan neef van der Hooph, van wien zij toen immers weinig vermoedde dat zijn knap uiterlijk hem zou maken tot den adjudant en later tot den gunsteling van onzen nu overleden koning en diens weduwe.. Had ze dat vóóruit geweten! Op haar valsch gezicht ligt altijd de ontevreden uitdrukking van eene, die niet vond wat ze zocht, die daarom te méér intrigueert, als om zich-zelve te bedwelmen in vergeten. Tante is vanaf beider jonge-meisjes-tijd haar nederige slavin geweest, die zich, al kwam zij daardoor bijna in opspraak met den vuilpoetsigen vader, toch niet liet afhouden van dagelijksche bezoeken bij haar, en die nog steeds, nu beiden in den Haag wonen, haar blindelings gehoorzaamt, en bang is voor haar, - tot ergernis der geheele familie de Brienne Steinberg, voor wie deze vriendschap steeds een doorn was en is in het oog! Maar tante, heel vroeg weeze geworden, deed en liet wat zij verkoos, zonder dat iemand haar dat kon beletten.

Meneer Ster Veltman, die altijd min of meer in hoogere sfeeren leeft, weet bij de begroeting nauwlijks wie ik ben. Mevrouw des te beter. Zij kijkt mij met hare valsche oogen scherp aan, zegt dan, quasi-lief, als zij ziet dat ik Ibsens' ‘Gespenster’ vóór mij heb liggen:

‘Kind, lees je zulke gevaarlijke lectuur? Je moest liever Gods Woord onderzoeken.’

‘Ik lees liever Ibsen’ - zeg ik strak.

't Valsche gezicht wordt nog valscher. Ik ben overtuigd dat zij mij tot mijn straf achter mijn rug om een poets gaat bakken tegen tante, die nooit van Ibsen heeft gehoord, zich er toe bepaalt mij verwijtend-vragend aan te zien:

‘Is dat zoo'n nieuwerwetsch slecht boek?’ - vraagt zij dan, onzeker.

Mevrouw Ster Veltman, met haar half kortgeknipt haar en valsche oogen onsympathieker dan ooit, ofschoon zij voor mannen-oogen knap schijnt te zijn, antwoordt meewarig:

‘Zulke lectuur brengt Gods' kinderen op een dwaalspoor.’ En dan, stekelig: ‘Maar je nichtje Kate is immers zoo verlicht, dus...’

Ik voel dat ik voor tante heb afgedaan voor vanavond. Ik geef 't mensch, de vriendin, geen antwoord meer. Dat is zij mij niet waard.

En nu komen ook de andere gasten: oom en tante Egbert en Johanna de Brienne Steinberg, en oom en tante Adriaan en Maria de Brienne Steinberg, 't eerste echtpaar gedistingueerd-koud-diplomatisch, zooals dat past voor een minister van de rechterzijde, 't andere, wat tante Maria aangaat, vulgair en lomp, en, wat oom betreft, nietig en onderdanig en jaloersch van zijn beroemden broer. Hij heeft

[p. 364]

een hooge rechterlijke betrekking, maar wat beteekent dat neven den ver-reikenden, gevreesden politieken invloed van zijn handigen minister-broer, die daarenboven een vrouw heeft, die hem in elk opzicht weet te helpen en te steunen, terwijl tante Maria, die niet is getrouwd door oom, maar 't hèm hééft gedaan, telkens hare burgerlijke afkomst en opvattingen verraadt.

Tante Johanna heeft een paars zijden japon aan, en had roodachtig haar oorspronkelijk, maar dat geel werd door 't gebruik van looden kammen. Ze spreekt geaffecteerd om hare afkomst uit het Noorden niet te verraden, 't geen oom Egbert trouwens óók doet. En ze vertelt op haren kouden verstandstoon, hoe mijn nichtje Mary, hare tweede dochter, weer heelemaal haar stem kwijt is van zenuwen, en hoe m'n oudste neef, haar zoon, gedurig sukkelt Dat alles bespreekt ze als gold het vreemde kinderen inplaats van hare eigene. Dat is immers ook het geheim van haar jong blijven, dat ze zich niets van't leed der wereld diep aantrekt.

Tante Maria overschreeuwt haar: ‘Ik zou onze Frances zoo graag meegebracht hebben’, pocht ze. ‘Maar die is geen avond thuis. Ze is letterlijk dezen winter la reine, overal.’

Niemand antwoordt. Frances is zoo uitgesproken misdeeld-leelijk, hare pogingen een man op te doen mislukken zoo onophoudelijk, en tante Maria doet zóó dwaas in het voortdurend uitgillen van dergelijke bespottelijkheden, dat we eigenlijk allemaal een beetje meelijden hebben met oom Adriaan, die zich zichtbaar geneert voor den onzin van zijn vrouw. En die toch te bang is om iets te zeggen dat haar tot zwijgen zou brengen, laat staan tegenspreken.

‘Dominee zal toch wel komen?’ oppert tante, angstig naar de klok kijkend. ‘Hij heeft het zóó beloofd.’

‘Maar hij heeft het zóó druk in 's Heeren Wijngaard’ - zegt mevrouw Ster Veltman zalvend. ‘Men kan daarom nooit vast op hem rekenen.’

Maar dominee Hulst Heelman weet te goed wáár de lekkere beetjes zijn te vinden, en waar hij wordt aangebeden, om in een kring als dezen weg te blijven. Er wordt gescheld, en 't eerst komt hij-zelf binnen, in zijn burgerlijke gebrekkigheid van manieren, dan daarna pas zijn vrouw, met haar peervormig hoofd en uitgestreken gezicht van nederige, dankbare wederhelft van een ‘dienaar Gods.’

De uitpuilende oogen achter de brilleglazen kijken speurend rond, of het aanwezige gezelschap ook loont de eer van Dominee's bezoek.

Maar hij is meer dan voldaan. De beroemde minister de Brienne Steinberg, diens broer, die dan toch óók een jonkheer is in elk geval, en óók een ouderling daarenboven van de Ned. Herv. Kerk, en dan de rijke, zoovéél gevende meneer Ster Veltman! Met zulke grootheden is hij tevreden. Walgelijk-nederig-kruiperig buigt hij voor deze ‘mannen met twee namen,’ eer hij hun de hand durft schudden. Dan eerst krijgt tante hare beurt, met een genadig-vriendelijk: ‘Hoe maakt U het lieve freule de Brienne’? Freule de Wevere maakt zich hierop dadelijk van hem meester om hem luide fluisterend de kapper-zonde-geschiedenis te vertellen, die haar geheel vervult met onreine voldoening. Wat mij aangaat, ik word aan hem en aan zijn vrouw met haar peer-gezicht voorgesteld door tante, zoo terloops, zooals je dat doet met een arme bloedverwante, die niet in tel is. En ik krijg van den burgerman dan ook een terloopschen groet, die zooveel uitdrukt als: ‘O jawel, ik begrijp het, je bent de dochter van den eenigen der de Briennes Steinberg, die geen geld bij mekaar hoopte, noch knoeide in politieke christelijkheid. Dus.... je bent de moeite van mijn belangstelling niet waard.’

Tante Johanna en mevrouw Ster Veltman zitten op de met rood trijp overtrokken ouderwetsche canapé, door tante bij de tafel geschoven. De dierbare hemelladder mag zich in den gemakkelijksten fauteuil warmen bij de kachel. Tante Maria en tante Christine en freule de Wevere en de dominees-echtgenoote zitten in fauteuils, ik moet mij met een gewonen stoel vergenoegen, en de twee ooms en meneer Ster Veltman hebben eveneens gemakkelijke zetels, en beginnen onder elkaar den Leider af te kammen, - op wien ze allemaal jaloersch zijn, en dien ze toch niet kunnen den rug toedraaien openlijk, ondat ze hem nóódig hebben.

‘Hij wordt met dat al mooi doof’ - zegt oom Egbert met Schadenfreude.

‘En als je bedenkt dat hij alles te danken heeft aan Groen van Prinsteren - en dat hij nu leeft als 'n groote meneer, dien de knecht de brieven binnen brengt op een zilveren blaadje, bespottelijk in één woord’, komt oom Adriaan zuur uit den hoek. Hij heeft als jong rechtelijk ambtenaar zich laten trouwen door de geheel onbemiddelde tante Maria, in het provincie-stadje waar hij toen woonde, en dientengevolge moet hij alléén leven van zijn eigen fortuin en verdiensten, en is continueel jaloersch van al de Haagsche grootheden, waarmede hij door zijn stand en positie verkeert, maar die rijker zijn dan hij.

‘Men moet toch erkennen dat hij groote gaven bezit,’ erkent meneer Ster Veltman eerlijk, met zijn droge, vervelende stem. ‘Er

[p. 365]

is waarheid in dat de mantel van Groen van Prinsteren op hem is gevallen.’

- Dominee Hulst Heelman, die van allerlei gaven afhaalt van de dochters van den Leider, ofschoon hij in zijn hart niet op diens hand is, houdt het voor 't voorzichtigst te zwijgen, kijkt daarom diepzinnig vóór zich. Als de freule de Wevere hem dwingt zijn meening te zeggen, door de vraag: ‘Wat zegt U ervan Dominee?’ dan geeft hij het ontwijkend antwoord:

‘'s Heeren wegen zijn niet de onze. Wat Hij doet is wel gedaan.’

Al de dames zijn verrukt van zoo'n godsdienstig gezegde, kijken hem bewonderend aan als een soort heilige. Ondertusschen propt hij zich vol met wijn en gebakjes, en vooral wijn.

Intusschen is deze inmenging van freule de Wevere slechts een voorbijgaande. Zij en al de dames zijn nog steeds vol onreine belangstelling in de kappers-gelegenheid met achter-uitgang. Mevrouw Ster Veltman wil zuur-jaloersch weten of er werkelijk mooie meisjes onder waren, onder die zóógenaamde juffrouwen van den coiffeur in quaestie.

Freule de Wevere antwoordt hierop natuurlijk dadelijk dat ze allemaal leelijk zijn. Tante Johanna, verstandig, glimlacht, begrijpt de mannen. Tante Maria ergert er zich bovenal aan dat ‘zulke schepsels’ de oorzaak zijn dat ‘meisjes van goeden huize niet trouwen.’ Hare oogen schieten vuur van ergernis, omdat zij blijkbaar denkt aan hare Frances daarbij.

Van mij neemt niemand notitie. Alleen de twee gehuwde tantes hebben zich verwaardigd genadiglijk, uit de hoogte, aan mij te vragen hoe het mij gaat, en wat ik voortaan denk te doen. 't Geen zooveel beteekent als: ‘Je zult toch ons niet ten laste vallen!’

Ik geef het vage antwoord dat ik 't nog niet weet. Ik weet het wèl. Maar ik heb geen lust het hun te zeggen. Ze zullen 't gauw genoeg hooren.

Mevrouw Ster Veltman insinueert hierop: ‘Ik vind altijd dat 'n meisje moet aanpakken wàt ze maar kan, al is het ook nog zoo nederig naar de wereld.’

Ik zou haar kunnen schoppen. Zij woont in een magnifique villa, houdt eigen rijtuig, kan zich elke luxe veroorloven.

Maar 't peer-gezicht beaamt bewonderend: ‘Ja, mijn man zegt òòk altijd aan al de vele jonge meisjes, die bij hem komen om raad: Nederig blijven voor God. Elken weg, die ons gewezen wordt, volgen, hoe bescheiden ook!’

- Het is bekend dat dominée Huist Heelman merkwaardig graag jonge meisjes, en deze liefst alleen, bij zich op zijn studeerkamer ontvangt om haar van raad te dienen. Eens is hij zelfs daardoor in opspraak geraakt, maar werd vrijgesproken door den rechter. Maar 't peer-gezicht vindt alles wat haar hemelladder doet even natuurlijk en eerbiedwekkend. Zij kijkt mij dus bij hare woorden met een zekere bedoeling aan, als om mij uit te noodigen òòk den raad van haar echtgenoot te komen inwinnen.

Ik doe of ik 't niet zie; ik verveel me vreeselijk.

(Wordt vervolgd.)