De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ter bespreking toegezonden.
I.
Verhoudingen van Man en Vrouw, door B. Veth.
Schrijver van ‘Het Leven in Nederlandsch-Indië’. Uitgever Prakke, Nijmegen.

De schrijver van ‘Het Leven in Nederlandsch-Indië’ heeft met dat, indertijd óók door mij besproken bock, niet bepaald lauweren behaald in Insulinde, waar hem zijn cynische en veelal eenzijdige opmerkingen vrij kwalijk zijn genomen, evenzeer trouwens als in ons vaderland-zelf.

In hoeverre het daarom een aanbeveling is van zijn thans verschenen werk, dat hij het der wereld inzendt met die herinnering op het titelblad aan zijn vroegere begane literaire zonden staat te bezien.

De meeste menschen lezen namelijk zoo ontzettend partijdig. Zoodra iemand, om 't een of andere denkbeeld door hem in druk verkondigd, bij hen niet deugt, wordt al het andere wat hij verder beweert óók meedoogenloos afgekeurd. Liever-gezegd, de meeste lezers zijn dan niet meer in staat, schijnt het, een volgend denkbeeld, door hem geuit, te beschouwen of te beoordeelen op nuchtere, zakelijke wijze, afgescheiden van zijn vroegere pennevrucht. Wat hij eens vroeger heeft gezegd, al heeft het ook niets te maken met wat hij nù zegt, dat wordt door zulke partijdigen tegen hem aangevoerd tot in het oneindige, ja het is heel dikwijls zelfs voor dezulken een reden dat men niet eens meer wil kennis nemen van zijn volgende theorieën, die ongelezen verwerpt ‘omdat 't immers door dien meneer geschreven is, die toen en toen dat schreef’. Dus, ik twijfel er niet aan, dat heel velen, bij wien de heer Veth 't eenmaal voorgoed heeft verkorven door zijn aanvallen op Ned.-Indië, daarin een reden zullen vinden om zijn nieuwe boek òf ongeopend ter zijde te leggen òf het per-sé af te keuren. Ik persoonlijk heb het gelezen, niet omdat het mij zooveel nieuws vertelde, dan wel omdat ik het curieus vind nà te gaan hoezeer de tegenwoordige lectuur en en de tegenwoordige menschen zich richten steeds meer, en steeds onomwondener, op dat ééne waarom ten slotte in den grond alles in de natuur draait: de verhouding der geslachten tot elkaar. De tijd is voorbij, waarin de vrouwenbeweging zich ervan afmaakte, van die alles beheerschende quaestie van de verhouding tusschen man en vrouw, door te doen alsof die quaestie eigenlijk alleen maar bestond voor de enkelen, de zóógenaamde uitzonderingen, en alsof de meerderheid, de vergeestelijkten, de kunstzinnigen, daarboven, boven dat vleeschelijke, ware verheven. Heden ten dage erkent elk niet door misdeeldheid of jaloezie opzettelijk verblind, en daardoor onoprecht-geworden menschenkind, man en vrouw beide, dat ten slotte, welke ook de richting zij waarin men de vrouw ontwikkelde en rechten geve, en hoezeer men haar ook met den man gelijk moge

[p. 106]

stellen in maatschappelijken zin, zij met dat al toch blijft naar heur innerlijk wezen vrouw, vrouw die wordt begéérd, en die zelve heimelijk óók begeert, en met wier eigenschappen van dien aard men dientengevolge vóór en boven alles heeft rekening te houden, wil men over haar, en den invloed dien zij uitoefent, een ook maar eenigszins juist oordeel vellen. 't Natuurlijk gevolg dezer meer eerlijke erkentenis van daadzaken, welke vroeger werden verzwegen als gold het voor ons een schande, is dat heden ten dage alles bij den naam wordt genoemd, tot het allerintiemste toe, waarover tot voor zéér weinige jaren de geheimzinnige sluier lag van ‘het fatsoen'. Karin Michaëlis, met haar ‘Gevaarlijke leeftijd’, heeft in dat opzicht eigenlijk meer beloofd, door haar reclametitel, dan de vrij-oppervlakkige inhoud van haar romannetje gaf. Toch is, dank zij haar, die titel een soort gevleugeld woord geworden, waarmede thans openlijk worden aangeduid toestanden, die men vóór dien tijd niet zou hebben durven insinueeren zelfs van te bestaan. Dit heeft zijn kwade zijde zoowel als zijn goede. De kwade zijde is, gelijk vanzelf spreekt, dat heel wat onreine nieuwsgierigheid wordt gewekt, dat heel wat onsmakelijke geestigheden worden verkocht; de goede zijde daarentegen zit 'm in het dankbaar te waardeeren feit, dat er nu door velen éérlijk rekening wordt gehouden met intieme daadzaken, welke immers nu eenmaal zoo zijn, waar zij vroeger diezelfde daadzaken niet durfden onder de oogen zien, er zich bijna voor schaamden. De bekende fransche auteur Willy, van wien men moet erkennen dat hij op het punt vrouw, bij al zijn cynisme over haar, toch heel wat menschenkennis dikwijls toont, zegt ergens (ik geloof in Maugis en ménage), bij monde van dezen Maugis: ‘De vrouwen zijn drie dagen van de maand ontoerekenbaar, en de overigen gek’. Deze laatste uitval is een van die boutades, waarin Willy uitmunt, en die men niet ernstig behoeft te nemen, maar het eerste gedeelte van dit zinnetje bevat in veel opzichten onomstootelijke waarheid, en eene die het in het belang is der vrouwzelve onder de oogen te zien, in plaats van er mee verstoppertje te spelen, als gold het een angstvallig te ontkennen schande. Wat de natuur zoo gewild heeft strekt ons m.i. nooit tot schande; wij kunnen het niet helpen, dat zij ons zóó maakte, en niet zus, en m.i. zou er daarom heel veel teleurstelling, ziekte, pijn, misverstand, boosheid, wat niet al, kunnen worden voorkomen, indien de vrouw, inplaats van over deze dingen angstvallig heen te glijden, ze flinkweg onder de oogen zag, en eerlijk besprak met hare omgeving. Vraag het den zenuw-artsen maar eens, hoe voorzichtig zij, juist op dat punt, vele hunner damespatiënten, voornamelijk de ongetrouwden, moeten aanpakken, haar wat moeten op de mouw spelden, waar immers de genezing zooveel spoediger en vollediger zou zijn, wilde de patiënte eerlijk erkennen, dat haar lichaamstoestand op dat speciale punt van vrouwelijk gestel bepaaldelijk verband houdt met hare kwalen, van nerveusen en zielsaard.

Nu, men kan het den heer B. Veth niet verwijten, dat hij, zijnerzijds, poogde over zijn veelomvattend onderwerp een doekje te breiden van: dit durf ik niet zeggen, en dat wil ik niet te duidelijk aanduiden. Maar m.i. maakt hij zich, bij 't vele ware en eerlijke dat hij hier en daar zegt, toch schuldig aan diezelfde twee groote fouten, waarin eigenlijk allen vervallen die over ‘de vrouw’ schrijven, hij generaliseert, èn hij beschouwt haar eenzijdig van zijn bekrompen standpunt van haar zien. In een soort inleiding vertelt hij, dat men, om zulk een onderwerp als dit te bespreken, vòòr alles moet gelééfd hebben, in elken zin gelééfd. Dat geef ik hem gaarne toe. Maar, met dat al voelt men uit zijn geheele geschrift, dat hij blijft ronddraaien in een eng kringetje van vrouwen-omgeving, en dat hij niet in staat is zich los te maken van zijn eigen man-zijn, als hij tracht haar na te voelen. 't Sterkst komt dat uit waar hij 't heeft over 't moederschap, waarvan zijn triviale, beleedigende, platte voorstelling zoo hemelsbreed verschilt van de ideale moederrol, door Zola toebedeeld aan de vrouw, in zijn Fécondité. Men moge vinden dat deze laatste daarin wat te veel idealiseert, m.i. is hij diens ondanks veel dichter bij de natuur-waarheid dan Veth, die van het moeder-worden niets anders maakt dan het leelijke, het pijn-lijden, in één woord, de onvermijdelijke schaduwzijden ervan. - De diepere oorzaak van dit verschil van opvatting zit 'm daarin, dat Zola in de vrouw niet ziet de ‘ik-heid’ van een Ibsen, maar de algemeenheid, tot vruchtdragen, tot telen vóórbestemd, die, onverschillig of dit haar persoonlijk bevalt of niet, als zóódanig heeft mede te arbeiden aan het groote scheppingswerk. B. Veth daarentegen

[p. 107]

is geheel en al een ‘moderne’, wat aangaat zijn zienswijze van de rechten der vrouw. Voor hem is zij een individueel iemand, eene die hij gelijk stelt met den man, wat aangaat hare aanspraken op levensgenot, op vrijheid, op liefde of schoonheid, of op wat ook. Van daar dat hij haar beurtelings beklaagt en verdedigt, en met groote onpartijdigheid erkent het zeer vele dat haar lot beklagenswaardiger maakt dan dat van den man, óók zelfs onder voorspoedige omstandigheden, - enkel dóór haar vrouw zijn. Waar hij het heeft over de rol die gevallen meisjes en publieke vrouwen spelen komt deze onpartijdigheid sterk uit, omdat hij, noch overdreven sentimenteel doet, noch cynisch, uit de hoogte, veroordeelt. In het tweede gedeelte dezer beschouwing wensch ik zijne eigene woorden in deze verschillende opzichten onder de oogen van de lezers van dit blad te brengen. Veel wat hij zegt lijkt mij namelijk wèl der moeite waard het aldus te bespreken - gelijk ik hierboven reeds zeide, misschien minder omdat hij zulke nieuwe dingen vertelt, dan wel omdat hij ze onomwonden en éérlijk zegt. Over 't algemeen namelijk zijn wij vrouwen in de laatste jaren op dit speciale punt veel openhartiger geworden dan de mannen 't zijn. De laatsten schrijven wel over ons, o, bladzijden en brochures vol, maar zij zwijgen meestal over zichzelf ten onzen opzichte. B. Veth maakt er wat dit betreft geen geheim van, hoe de vrouw, het meisje, reeds van heel jongs-af, een rol speelt in het mannen-leven, en dat op zeer verschillende wijzen, al naar gelang hij ouder, en daardoor minder onschuldig wordt. 't Trof mij, hoe veel van wat hij vertelt omtrent zijn jongens-gevoelens, ten opzichte van het vriendinnetje uit dien tijd, geheel overeenkomt met watik-zelvesteeds heb opgemerkt dat het bakvischje beteekent in het leven van den aankomenden jongen. Zij namelijk is dan reeds naar hare zelf-innerlijkheid volwassen, ondanks haar nauwlijks vijftien of zestien jaren; zij berekent daardoor reeds, weet reeds voor zich-zelve, dat haar toekomst straks niet die zal zijn van trouwen met dezen zelfden knaap met wien zij nu zorgeloos vrijt, maar van zoeken ‘de goede partij’, die haar rijk zal maken, en eer en aanzien moet bezorgen in de wereld.

Hij echter zijnerzijds is nog naïef genoeg huwelijksplannen te maken in vollen ernst, te rekenen met de nog verre dagen waarin zijn aangebeden heimelijk verloofde van thans, zal zijn 't wettig vrouwtje van zijn thuis dat hij nog moet scheppen. Totdat de werkelijkheid hem ontgoochelt, hem zijn eerste gróóte erkentenis brengt van wat de vrouw wáárd is, in algeméénen zin, van hare valschheid en oppervlakkigheid, - als zij -, achttien of twintig geworden, opgegroeid meisje, - hem die dan nog maar 'n werker is voor de toekomst, 'n student, 'n kantoorklerk, 'n adelborst, 'n onderofficier, 'n in één woord nog niet tot trouwen finantieel geschikt iemand, verrast met de koele mededeeling, dat zij dezen of dien, veel ouder dan haren tegenwoordigen minnaar van de kalverjaren, heeft geaccepteerd als toekomstigen echtgenoot; omdat het immers van-zelf-spreekt dat zij niet kan wachten op hem, dien zij haar backfisch-jaren wijdde, - ‘'n goeie-partij,’ moet doen immers.

Ik zeg niet dat àlle meisjes zoo berekenend zijn op dien jongen leeftijd. Ik ken er, die wel degelijk gewacht hebben. Evengoed als ik jongens ken, die 't meisje, dat op zijn beloften eerlijk wachtte, dat gelóófde in zijne woorden van gymnasiast of burgerschool-leerling, laaghartig in den steek lieten later voor een gefortuneerder bruid, die hem ineens in den stijgbeugel hielp. Maar, 't feit in 't algeméén-genomen, is zooals B. Veth het beschrijft: de jongen is, op dien bakvisch-leeftijd, onschuldiger, goedgelooviger, idealer aangelegd dan het meisje, het kind bijna nog, dat dan met hem flirt, en dat, ondertusschen, reeds droomt van toekomstige blijvende veroveringen van geheel anderen aard. Gevolg: éérste groote désillusie bij hem. Bij haar, die nimmer de ware liefde vóór het huwelijk kende, komt het ontwaken eerst daarna, als de man, dien zij om bijredenen trouwde, haar niet voldoet, en zij, met ontwaakte zinnen dóór haar huwelijk, hem vergelijkt met andere mannen uit hare omgeving. In een vroegeren tijd werden zelfpijnigingen en zelfverwijten dan zwijgend afgespeeld; heden ten dage echter legt zoo'n zeer-jong-gehuwd vrouwtje zich minder discretie op, en gaat liever over, hoe eer hoe beter, tot een echtscheiding, om eerst dan, door de ervaring wijs geworden haar eigenlijke liefde-leven te beginnen, hetzij in een tweede huwelijk, hetzij daarbuiten, in een gescheiden-vrouw leven, met daaraan verbonden vrijheden van het hedendaagsch bestaan.

(Slot volgt.)