De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Zedelijkheids-Apostelen.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 2).

‘Zoodat... als U een goed woordje voor me wou doen, meneer, och meneer-lief - U kunt toch alles - als U 't wilt - - meneer Vermeulen zei óók dat hij er niet tegen had me terug te nemen. - Meneer Vermeulen heeft me altijd een goed hart toegedragen’ - -

't Oue menschje, met het ouelijke capotehoedje op, de ouwerwetsche rood-zwarte shawl over de even rood-zwarte japon, snikte 't zachtjes uit.

Zij, de weduwe Gerbrandts, de ex-directrice van het Gesticht: ‘Zoekt het Verlorene’, die er, met behulp van haar overigens waarlijk niet bijzonder hoog salaris, steeds burgerlijk-netjes had uitgezien, naar heur stand bescheidenfatsoenlijk gekleed, was, sinds haar niet alleen die jaarlijksche toelage, maar ook meteen de vrije kost en inwoning waren ontvallen, steeds meer geraakt aan lager wal. Wonend op een klein achterkamertje, bij menschen in

[p. 54]

huis, die het verhuurden met ontbijt, en recht tot zelf koken op een petroleum-toestel, scharrelde ze van den eenen dag op den anderen voort, zoekend steeds in alle advertenties naar een of andere voor haar nog passende betrekking, stuitend steeds dan, als ze zich aanmeldde, op haar reeds gevorderden leeftijd, en haar slecht getuigenis bovendien door haar uit haar vorige positie zoo smadelijk ontslagen zijn. Alle schuld had men, niet zoozeer om dominee Wijck, als wel om het door hem gescheurde godsdienstvernis van Haagsche vroomheid over te polijsten, geworpen op háár, de verantwoordelijke leidster van alles, die, inplaats van te zorgen dat de aan haar toevertrouwde jonge zielen niet werden besmet, die voortdurend in aanraking had gebracht met een zinnelijke, begeerige natuur als die van dominee Wijck, die, zijnerzijds, daardoor was bezweken voor de hem dagelijks aangeboden op zijn weg geworpen verzoeking.

Aldus, heel handig, had de met het pleidooi belaste advocaat, de opvolger van Vermeulen, die diens praktijk had overgenomen, sinds deze geheel in de politiek was gegaan, de zaak voorgesteld. Tevergeefs had dominee Wijck zelf, eerlijk en berouwhebbend, geprotesteerd tegen dit aldus de schuld werpen van zijn schouders op die der oude gebogen vrouw in de getuigenbank. 't Lag in de bedoeling van het Bestuur van het Huis, en van freule de Wevere, en in die van de Rechters-óók, beïnvloed door het christelijk ministerie, om den dominee, den drager van 't Haagsche christelijkheidsbeginsel, dat door hem tot een schandaal voor andersdenkenden was geworden, te sparen ten koste van de onbekende, voor niemand van beteekenis zijnde weduwe Gerbrandts, van wie het daardoor zoo gemakkelijk viel een zondebok te maken. - Gestreng had men haar ondervraagd, haar in de war gebracht door kruisverhooren, totdat zij, verschrikt, en in de war, alles onderteekende wat van haar werd verlangd, bang daarenboven iets onder eede te bevestigen, dat verzwarend zou klinken voor den nog steeds haar moederlijk meelijden opwekkenden dominee, dien zij niet extra wilde aanklagen óók nog, waar hij-zelf ruiterlijk schuld bekende; daardoor echter twijfelachtig in haar antwoorden, zich zelve den schijn gevend dientengevolge als had zij werkelijk geen geheel zuiver geweten. - In haar confrontatie met de getuige freule de Wevere, wierp die haar heur een ‘ontrouwedienstmaagd-des-Heeren-zijn-geweest’ brutaal voor de voeten. De geïmponeerde weduwe wist zich niet te verdedigen, zweeg erop met betraande oogen, vroeg ten slotte, in hare naïveteit, meenend dat het haar helpen zou om genade te erlangen en haar baantje terug te krijgen, der freule om vergiffenis, in tegenwoordigheid van den ondervragenden recher. 't Gevolg was dat zoowel de advocaatverdediger als de aanklager-openbaar-miniterie háár beide de hoofdschuld toewezen, haar openlijk, bij de behandeling der zaak, verweten de zeer-weinig-betrouwbare rol door haar gespeeld in het aan haar zorgen toevertrouwde Gesticht, waardoor alleen, - door hare nalatigheid natuurlijk - zulke handelingen mogelijk waren geworden. Zijzelve had die nalatigheid immers onder vier oogen erkend. En, toen ze, hoogelijk verbaasd, daartegen wilde protesteeren, werd haar haar vergiffenis-vragerij aan freule de Wevere voorgelezen, door haar-zelve onderteekend - als een vaststaand feit. De weduwe, met de onnaspeurlijke wegen des Gerechts en deszelfs eigenaardige verhooren geheel onbekend, begreep er niets van, boog het hoofd, liet al de verwijten verder stom over zich heengaan; eerst toen het vonnis vas uitgesproken, en des avonds in de couranten stond, eerst toen haar broer haar heftig toevoegde, dat zij zijn naam bijna ‘onteerd’ had, eerst toen werd het haar eenigszins duidelijk, dat onder de ‘verzachtende omstandigheden’, door de rechters bij hun vonnis tot eenige jaren tuchthuisstraf aangenomen, óók behoorde de verzoeking waarin dominee Wijck dagelijks was gebracht door de onverantwoordelijke wijze waarop hem in het Gesticht ‘Zoekt het Verlorene’, daartoe de gelegenheid was geboden tengevolge van de volslagen nalatigheid en oppervlakkigheid der ex-directrice ervan, reden waarom het Bestuur deze dan ook onmiddellijk had ontslagen.

Arme juffrouw Gerbrandts bleef ervan, stom, dat zooiets nu ‘allemaal in de krant' stond’, van háár, van háár, de tot hiertoe onbesprokene, eerzame weduwe Gerbrandts.

Haar broer, toen zijn eerste toorn wat was bedaard, moest het haar tweemaal achtereen vóórlezen. Want hare eigen oogen, achter haar brilleglazen, stroomden over, telkens opnieuw!

‘Hoe was het mogelijk! Gods ter wereld mogelijk! Neen, neen, immers. Dat zou zij zelve erkend hebben, wat daar stond! Gelogen. Gelogen.’ -

Haar broer haalde de schouders op. ‘Je bent toch vóór geweest,’ - legde hij uit, gewichtig. ‘Bij dien rechter, die je later met freule de Wevere samen heeft verhoord. En ze hebben je voorgelezen wat je toen hebt gezegd. En je hebt het zelf onderteekend.’

‘Ja, wat moest ik dan anders doen, toen de meneer dat me bestelde, die dat papier afraffelde, en zei dat ik daaronder m'n naam nou moest zetten’? - vroeg zijn zuster naïef.

[p. 55]

‘'k Was er toch al zoo confuus van, van die heeren, en van de freule, en ik begreep er niets van, van wat die meneer ineens vóórlas.’ -

‘Wat je zelf hebt erkend, las hij vóór’, - - leeraarde de broer. ‘Je eigen verhoor.’ -

't Dwarrelde dooreen in de eenvoudige hersenen der burgervrouw, die, voor 't eerst van haar leven, was in aanraking gekomen, op dien ochtend van 't verhoor, ‘met het Gerecht’, die, bij dat bloote denkbeeld reeds, geheel en al van streek was geraakt, en die door het barsche, partijdige ondervragen van den rechter zoo in de war was geworden, dat hij haar alles liet antwoorden wat hijzelf haar in den mond gaf.

Ze had haar naam gezet. - Dat stond vast. En op dat oogenblik had ze geenszins vermoed, dat die argelooze daad haar zou kosten later haar reputatie ‘in de krant,’ door dit vonnis met verzachtende omstandigheden, die háár in een slecht daglicht stelden.

Den volgenden dag was ze naar Mr. Vermeulen gegaan.

‘Of daar nou niets aan te doen viel?’ - had ze jammerend gevraagd.

Hij, vergeefs, had haar trachten aan 't verstand te brengen dat de zaak nu uit was, bepááld uit, dat dominee Wijk, schuldbewust en berouwhebbend, in zijn vonnis berustte, en dat er dus geen tweede behandeling van 't gebeurde zou plaats hebben. Toen hij zag dat ze hem niet begreep, had hij haar ten slotte afgescheept met mooie praatjes:

‘Hij zou een goed woordje voor haar doen - trachten haar in haar betrekking teruggeplaatst te zien te krijgen. Hij was immers bestuurslid van 't Gesticht. Als ze berouw blééf toonen aan de freule, dat was eigenlijk veel verstandiger van haar, dan die tegen zich innemen door opnieuw lawaai te gaan schoppen over een haar zoogenaamd afgedwongen getuigenis. Heusch, ze moest veel liever zijn raad volgen, gedwee zijn, tegen de freule in de eerste plaats, en dan ook tegen al de andere heeren van 't Bestuur. Dan namen ze haar misschien wel weer terug, als hij, mr. Vermeulen, een goed woordje voor haar deed.’

- Gepaaid met die belofte, die hij trouwens op dat oogenblik méénde, was ze naar huis gegaan, van daar naar haar broer, op wiens aanraden ze den machtigen Ex-Excellentie, óók immers een Bestuurslid, thans om zijn voorspraak kwam vragen.

Maar, de Excellentie-in-ruste, hoog tegen ‘mindere menschen’ - als hij die niet nóódig had voor zijn belangen, was hij altijd hoog, - stond op, en koeltjes: ‘U moet op mij niet rekenen’ - zei hij, door zijn opstaan haar als de deur wijzend: ‘Ik zeg U eerlijk dat ik m'n stem al heb vergeven aan Uw opvolger, een man van grooten verreikenden invloed, die beter de tucht zal voeren dan een vrouwenhand dat kan’. -

Juffrouw Gerbrandts ontstelde zóó dat ze blééf zitten, den wenk niet begreep. -

‘M'n opvolger’ - herhaalde ze dof - - ‘m'n opvolger - - o God - o God -’

Ze wou gaan snikken opnieuw. -

Maar de Ex-Excellentie, ruw bijna, pakte haar bij den arm:

‘Geen scènes als je blieft’ - - zei hij, en schoof haar naar den gang: ‘Aan mij zijn die niet besteed.’ -

Toen, in een van zijn plotseling goedhartige opwellingen meenend goed te maken, haalde hij zijn portemonnaie uit, zocht, edelmoedig, een tientje! ‘Goeden dag’ mompelde hij - en stak de hand uit. - -

De weduwe liet het goud, toen ze het voelde, vallen. Zóó ver was het dus met haar gekomen dat ze werd aangezien voor een bedelares, eene die men afscheepte met een aalmoes, zij, die in hare echtelijke dagen ‘mevrouw’ had geheeten, zoogoed als thans nog hare schoonzuster zich zoo noemde! - -

Zij antwoordde geen hooghartige weigering. Zij zei niets beschamends voor de Excellentie. Zij liet alleen maar, als iets dat van zelf sprak, het beleedigende tientje vallen, wankelde naar de deur, met een dof gevoel dat nu alles uit was - alles.

Eduma de Witt zijnerzijds raapte 't versmaad-geworden goudstukje weer op, borg 't weg. Hij was ook altijd dadelijk zoo royaal dacht hij met eigengerechtige zelfvoldoening. Wat wist hij eigenlijk van dat mensch af, al zag ze er wat versjofeld uit. 't Zou wel eigen schuld zijn. - In elk geval, kon hij 't helpen dat die meneer Halm, en die Ida van Hechteren samen, van louter ‘reinheid’, een kindje hadden in de wereld geschopt, reden waarom ze nu ten spoedigste hadden moeten trouwen, en aan een betrekking hadden moeten worden geholpen. Ieder is zijn eigen 't naast nietwaar.? Ida van Hechteren was nu eenmaal een intieme vriendin van zijn kleindochter Joosje. En meneer Halm was nog in de verte geparenteerd aan zijn tegenwoordige vrouw. Maar, in elk geval, de Van Hechterens behoorden tot een familie die ontzien moest worden, die, speciaal in juristenkringen, veel leden bezat. Die te believen was dus vóór alles zaak, nu hij zat met dat onplezierige geschiedenisje van Paul in de gevangenis.

Een breede spot-glimlach grijnsde even om zijn koud-wreed gesloten mond, bij de herinnering aan dat tooneel, dat zich hier in deze zelfde kamer had afgespeeld, toen mevrouw Van Hechteren hem, buiten zichzelve van

[p. 56]

ontzetting, had om raad gevraagd wàt ze moest doen, wànt, want dat Ida -...

Ze kon niet uit hare woorden komen, jammerde tegen mevrouw Eduma de Witt, die mèt haar was binnengekomen:

‘Zeg jij 't maar - Jij weet het van me - O God - O God’ - -

‘Ida heeft zichzelve vergeten met meneer Halm’ - had mevrouw Eduma de Witt de tweede toen gezegd, op een toon zóó gestreng als ware zij aangewezen om 't laatste oordeel uit te spreken straks. De jaren namelijk hadden haar opgesmukte huichel-vroomheid doen overslaan ten slotte in een zelf-aanbiddende eigengerechtigheid van zich, om haar braven levenswandel, nu wezenlijk ter goeder trouw een Gods-uitverkorene gelooven.

(Wordt vervolgd.)