De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

[p. 839]

Ter bespreking toegezonden.

Uit Het Zeedorp door J. Eigenhuis.
(Uitgever Valkhoff & Co., Amersfoort.)

‘Het Zeedorp’ - dat is Scheveningen, Scheveningen, waar ik sinds enkele jaren woon, en waarvaan ik de schaduw- en de licht-zijden beiden dientengevolge in de gelegenheid ben geweest gade te slaan van nabij. Eigenhuis woont er ook, onderwijzer aan een der scholen - dat onderwijzerschap kan men trouwens dadelijk uit zijn boek merken - en hij heeft het noodig gevonden zijn kennis van de Scheveningers te accentueeren door zijn verhalen te schrijven in het echt Scheveningsch, dientengevolge voor een niet daarmee bekend mensch onverstaanbaar dialect. Jammer, jammer! Immers, deze door vele hedendaagsche realisten in de mode gebrachte fout tegen allen goeden smaak doet mij altijd denken aan een schilder, die b.v., oude, vuile stadsgedeelten schilderend, 't noodig zou vinden het onooglijke daarvan in de werkelijkheid op het doek te verwezenlijken door het te bekladden met spatten drek en modder, en erger. Zeker, ik geef toe dat, juist omdat hij dit niet doet - althans tot nog toe niet, want wie weet tot welke dwaasheden we nog komen zullen ook op dit gebied - zijn schilder-voorstelling nooit weergeeft de viesheid en vuilheid en onooglijkheid van zoo'n stadsgezicht zooals 't is. Als ge de oude, vuile straatjes van Napels, van San Remo, van Menton, van Caïro, ziet op doek, dan doen ze ‘schilderachtig’ aan, nietwaar, met hun bont kleuren-mengelmoes, hun eigenaardige kleederdrachten en interessante volkstypen. Maar, o wee, als ge de werkelijkheid van dat alles kent. Die weerzinwekkende, in afzichtelijke lompen gehulde, tandelooze bedelaars hebben niets gemeen met de ‘typen’ van den schilder, zoo weinig als hunne donkere, angstwekkend-smerige gaten van woningen iets gemeen hebben met het uitlokkend-geheimzinnige-aparte van een schilderij, waarop deze zijn afgebeeld. - Waarschijnlijk heeft een besef van dit gebrek aan overeenkomst met de werkelijkheid der dingen er den hedendaagschen auteur, van onder het volk spelende geschiedenissen, toe gebracht, om zijn volks-personen in te voeren niet de beschaafde taal van den beschaafden mensch sprekend, maar zijn eigen ruwe of leelijke of onverstaanbare verbastering daarvan. Intusschen, om een boek voor den lezer genietbaar te maken is voor alles noodig een dosis goeden smaak in de keuze van hetgeen men hem voorzet. En die goede smaak ontbreekt geheel, wanneer men van hem vergt dat hij zijn hersens zal gaan inspannen om woorden en zinswendingen te ontcijferen alleen in een klein gedeelte van ons vaderland, onder de platte visschersbevolking, gebruikelijk, en daarenboven meestal zoo ruw en onsmakelijk, dat zij afstooten, en een bepaalden walg opwekken.

Ja, een walg.

Ik begrijp heusch niet waarom Eigenhuis, die menig sympathiek, van zin voor realisme in den goeden zin getuigend verhaal heeft geleverd, ditmaal 't noodig vond in dezen schetsenbundel te vervallen in een verzameling van gore détails, die nu en dan je het boek doen wegwerpen met een soort afkeer. Dat Scheveningen vuil is, in hooge mate, en ruw in hooge mate, 't is zoo, en 't is maar goed ook dat hij dit eens onomwonden heeft gezegd, van een bevolking waaraan, ondanks hare groote doleer-vroomheid, nog ontzettend veel valt te verbeteren en te polijsten. Maar dit is geen reden om alle mogelijke smerige, lichamelijke verrichtingen gepaard aan ziekte of dronkenschap steeds opnieuw in den breede uit te meten, en die in kleuren en geuren te beschrijven tot je er wee van wrordt. Heusch, dit genre is afgezaagd daarenboven ook, en, m.i. het talent van een Eigenhuis, - die 't zoo goed kàn - geheel en al onwaardig.

Daar heb je 't stuk verhaal, dat heet, evenals den titel van 't geheel: Uit het Zeedorp. Een en al vieze narigheden. Een vader die onsmakelijk-ziekelijk is, een jongetje dat naar zee wil, en dat ellendig, onbruikbaar, terugkomt, armoede en ellende alles, en dat alles beschreven met zulke den lezer niets sparende, onverkwikkelijke détails, dat hij er van gruwt, en, als hij niet, zooals de ondergeteekende, leest omdat het zijn werk is, zich zal haasten iets minder weerzinwekkends uit zijn boekenkast op te delven.

Waartoe dan toch dit soort literatuur? Verbeeldt dat nu ‘schoonheid’, ‘kunst’, of iets dergelijks fraais, waarover artisten 't zoo graag hebben? Neen imers. Want wat Eigenhuis hier weergeeft, dat kan iedereen hem nadoen, die zich de moeite geeft een visschersgezin gade te slaan, 't vertrek van een kind naar zee, de terugkomst van de visschersvloot aan de haven bij te wonen.

[p. 840]

En, wie dan den moed heeft in zijn notitieboekje al de vloeken en al de kijvende scheldwoorden op te teekenen, waarin de Scheveningers zoo bijzonder ver zijn, die is in staat duizend dergelijke schetsjes ten papiere te brengen, als dat onbeteekenende geleuter: Uit het Zeedorp. - 't Tweede langste verhaal, - dat niet in Scheveningen maar in Amsterdam of een andere groote stad speelt - is eigenlijk een kinderachtig tendenz-vertellingetje, dat heel geschikt zou zijn voor een arbeiders-blad met socialistische strekkingen. Immers, we krijgen daarin te hooren van den miskenden werkman, die, nu hij ouder wordt, wordt ontslagen door een hem ‘pestenden’ baas, die al het mogelijke doet om zich en zijn gezin nochtans te onderhouden, en die stuit op allerlei tegenwerking totdat, eind goed, al goed, een democratischgezinde onderwijzer hem aan een mooie betrekking, aan een nieuw opgerichte ambachtsschool, helpt, niet alvorens echter zijn bloed-armoedig kindje is doodgegaan. Tusschen twee haakjes, de scène na den dood van het ventje, de sterfkamer vol menschen, de ‘interessantigheid’ van 't droevige geval, is uitstekend door den schrijver weergegeven:

Juffrouw Meiman (de moeder) zat tusschen haar vader en moeder in, dicht hij het raam. Het waren twee oudjes van een hofje, de vrouw rimpelig in het gezicht als een verfrommeld stuk papier, de slappe lippen voortdurend om de tandelooze kaken. De man zag, met gevouwen handen en het groote kale hoofd stijf recht op, eerbiedig voor zich, bij elke uitbarsting van tranen van zijn dochter even op zij ziende, om er de anderen opmerkzaam op te maken, en dan even het hoofd te schudden. (blz. 136).

Waarom kan de auteur zich nu niet bepalen tot dit soort van wezenlijk realisme, een dat getuigt van opmerken in den goeden zin, van waarnemen de innerlijke eigenaardigheden van dergelijke menschen, die inderdaad, juist zooals hier wordt aangeduid, zoo'n tranen-uitbarsting beschouwen als iets buitengewoon- ‘gevoeligs’ - iets dat er dientengevolge bijbehoort?! Waarom moet hij zich telkens te buiten gaan aan het photographeeren met de pen van allerlei vieze bijzonderheden, zooals b.v. het eten van de familie Meiman, dat zoo ‘realistisch’ wordt gedétailleerd, dat ge den auteur met zijn eigen boek om de ooren zoudt willen slaan?

't Einde, 't zoo maar mir nichts dir nichts die goede betrekking krijgen, is kinderachtig ‘bedacht’. Trouwens, geen dezer verhaaltjes munt uit door een ook maar eenigszins oorspronkelijke vinding. Want ‘Versmachten,’ dat thans volgt, is eveneens uiterst onhandig in elkaar gezet, zoodat ge reeds vanaf de eerste bladzijden kunt begrijpen hoe 't moet afloopen, namelijk op een smokkelpartijtje, waarvan de goedgeloovige, ijdele vrouw 't slachtoffer wordt. Ook in dit verhaal komen aardige, goed van 't leven afgeziene gedeelten voor, in de beschrijving namelijk van het gecoquetteer der dorpschoone, - maar dat is zoowat alles wat men ervan kan zeggen, terwijl 't laatste stukje: ‘Dwingt ze om in te gaan’ een terugstuitende ruwheid ademt, die, zoo zij van 't leven moge zijn afgezien, de vraag wettigt alweder: waartoe zulke onverkwikkelijke, voor niemand ook maar eenigszins aantrekkelijke toestanden aldus tot in de kleinste en vuilste bijzonderheden uiteenpluizen? Men krijgt even medelijden met den armen geschopten jongen, die aldus wordt gedwongen ‘in te gaan’, in de openbare school namelijk, omdat anders zijn vader gevangenisstraf oploopt. Maar men voelt tegelijk dadelijk weer al dit medelijden vergaan, door het onsympathieke en lummel-achtige van het kind, helaas trouwens een zeer wáár beeld van den Scheveningschen straatjongen, dewelke inderdaad uitmunt door zijn onhebbelijkheid en straatslijperij om geniepig kattekwaad uit te voeren. Want, ‘durf’ zit niet in 'n Scheveninger. Maar te méér geniepigheid. Waarlijk, vanwege de onbeduidendheid van het boek op zichzelf beschouwd, zou ik er zeker geen artikel aan wijden. Dat ik er zoo uitvoerig bij stilsta, ligt in de eerste plaats aan het ontwijfelbaar talent van Eigenhuis, een talent door mij steeds hooggeroemd, en dat zich ook ditmaal, ondanks 't oppervlakkige en ervan afmaken van deze weinig-beteekenende schetsjes, telkens openbaart in sommige beschrijvingen van toestanden, of van personen. M.i. heeft de auteur een verkeerd terrein gekozen, toen hij, in plaats van, zooals hij gewoonlijk doet, één geheel brokje menschenleven te ontvezelen, zich liet verleiden losse kijkjes te geven in verschillende toestanden. Daardoor zijn deze vertellingen, zonder inhoud, aan elkaar geregen met een al te groven draad, teleurstellend van onbeduidendheid. Zij blijven aan de uiterlijke oppervlakte, bepalen zich tot het weergeven van wat gevloek en gekijf en gejeremieer en ziektegedoe, in plaats van door te dringen tot de kern, ons te laten zien de ziel van den Scheveninger, de gecompliceerde, gesloten, stugge,

[p. 841]

zich in een zeer bekrompen soort van uiterlijke vroomheid gerustgevoelende ziel dezer stijfdoleerende visschersbevolking, van wie het bekend is dat stelen en dronken-zijn er tot de geliefste zondags-uitspanningen bij uitstek behooren, 't geen niet wegneemt dat zij bijna zonder uitzondering, mannen zoowel als vrouwen, zich des Zondags-ochtends verzamelt bij den strengst orthodoxen dominee, en des Zondags-namiddags en 's avonds het vermijdt, in starre zelf-rechtvaardigheid, voorbij het Kurhaus te wandelen, als zijnde dit ‘de plaats der zonde’.

Toch, en dit is de tweede reden waarom ik dit boek van Eigenhuis eene meerdere aandacht schonk, toch heeft ook-hij blijkbaar oog gehad voor het onsympathieke, ruwe, weinig-wezenlijk godsdienstige, dat zich verbergt achter het uitgestreken uiterlijk van den Scheveninger. Althans, hij heeft hunne ruwheid, hun weerzinwekkende vuilheid, hun dronkenschap, zóó telkens uitgemaald, en in zóó schrille kleuren, dat hij geen bijzonder prettig beeld geeft van hetgeen Scheveningen in den grond biedt, niet in 't nieuwe dorp, maar in het oude, dáár waar eigenlijk is zijn harteklop, 't middelpunt van 't dorpsleven. Des-te-meer jammer, dat, door die zucht om in dialect te schrijven, wel heel weinigen zullen worden opgewekt eens kennis te maken met den Scheveninger van een andere zijde beschouwd dan zooals men hem ziet aan 't strand, op een bankje zijn pijpje rookend, genre Israëls, of, in de tram, helder aangedaan, 't kind, met den steeds onberispelijk-witten doek om, op de schoot van moeder, of op den arm van vader. Zulke ‘lieve’ schilderijtjes zijn óók op Scheveningen te maken. Zij-echter behooren tot het Bad-dorp. 't Zeedorp daarentegen is datgene wat Eigenhuis onder de pen heeft genomen, en van welks doen en laten maar o, zoo weinigen - Hagenaars, zoowel als andere stedelingen - ook maar eenig flauw vermoeden hebben.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.