De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Letterkundig Overzicht.

Lélie. (fumeuse d'Opium).
door Willy.

Willy's boeken zijn geen lectuur voor iedereen; alles behalve! Er staat heel veel in, dat beter ongeschreven ware gebleven. Goed en kwaad bestaat niet meer voor hem. Hij behandelt alles, tot de ergste ondeugden en de meest weerzinwekkende neigingen, met een soort joviale luchthartigheid, waarin Fransche causeurs van zijn slag trouwens meester zijn bij uitnemendheid.

Want, dat moet men den Franschman laten, hij bezit een takt van over dubbelzinnige détails heenglijden, een luchte wijze van de meest-onnoembare dingen aanvatten, waardoor datzelfde, wat in een andere taal stuitend, vies, grof, pijnlijk wordt, bij hem er dóór kan, als iets dat je als het ware niet ernstig neemt, waarover je met je gedachten ongemerkt heenglijdt, om die te laten stilstaan alleen bij het wezenlijk-mooie in zulk soort van oppervlakkige causerieën: 't schitterende van den gemakkelijken, levendigen stijl, de handige manier van 't op zichzelf onbeteekenend onderwerp verwerken tot iets dat pakt, interesseert, onderhoudt.

Uit dat oogpunt beschouwd is Lélie een even actueel, als literair-goed-geschreven pennevrucht. Het fransche blad Excelsior gaat zoo ver, van het - met voorbijgaan van de minder welvoegelijke détails er in, die in deze bij uitstek ‘welvoegelijke’ courant immers héélemaal niet op hunne plaats zouden zijn, - te noemen: ‘Le livre du jour.’ In elk geval behandelt het inderdaad een onderwerp van den dag: 't opiumschuiven in die claudestine gelegenheden bij particulieren aan huis, waarin de Fransche high-life tegenwoordig zoekt een nieuwe afleiding voor zijn zenuw-verslapping, van van alles blasé-zijn. En, heel handig is daaraan vastgelijmd een niet minder actueel onderwerp, dat der aviatiek, welk laatste gegeven den handigen auteur gelegenheid geeft een van leven en geest tintelende, spannende beschrijving in te lasschen, van een opstijging te Betheny. Men moet een Willy zijn, om, van de bedwelmende, tegennatuurlijke, weerzinwekkende atmospheer van een opium-schuiverij zoo gemakkelijk terecht te komen met zijn lezers in de oneindige ruimten

[p. 793]

der lucht, nog niet bezwangerd door menschenadem, en waar het zelfs den meest verdorven sterveling, dunkt mij, vrijer en blijer om het hart zal worden, dan op onze sombere, van kleinzieligheden overstelpte aarde! Met diezelfde gemakkelijkheid, - die het geheim is waardoor 't boek lezenswaardig wordt, - stapt de auteur ook heen over Lélie's gedrag als jong-meisje als ware haar op 't kantje-af er hare ‘onschuld’ bij in te schieten, door hare ziekelijke zucht naar excentriciteit, eigenlijk niets van beteekenis, omdat zij die immers goed-maakt door hare bravoure, van met den aviateur Le Hallier zich te wagen in den vermetelen wedstrijd, bereid neven en met hem te sterven, daardoor in zijne oogen uitwisschend de vlek, die zij-zelve had geworpen op haar meisjesleven.

Lélie - het avontuur-zelf is op waarheid gegrond, - drie jaar geleden heeft men het schandaal in Parijs met groote moeite weten te effaceeren en de heldin ervan, behoorlijk uitgehuwlijkt, naar elders gezonden, - is een Amerikaansch-Fransche millionaire, zonder ander toezicht dan een egoïsten, op haar verzotten millionair-oom, en diens weduwe-zuster. Een Parijsche vriendin, in het teekenen van wier type Willy een persoonlijke wraak koelde aan een bekende dame uit de Parijsche literaire-wereld, chaperonneert haar naar alle plaatsen, waarheen hare onkuische nieuwsgierigheid haar trekt, en waar ze geenszins thuishoort. Zoo komt ze ook in handen van Rapallin, den ex-ambtenaar uit Tonkin, die voor zich en eenige louche vrienden een geheim opium-kabinet heeft ingericht. En daar wordt de intrigue tegen haar gesmeed, die het, door middel van de opium-bedwelming, heeft gericht op hare millioenen, door haar tot een huwelijk te noodzaken. Haar eigen kranigheid eenerzijds, die deze uiterste consequentie moedig terugwijst, ondanks 't gebeurde, de tijdige hulp anderzijds van een paar over haar wakende vrienden, van beter allooi, redden haar, brengen haar - voor goed van 't opiumschuiven genezen, - neven den heimelijk-beminden, door haar roekeloos gedrag van haar afkeerig geworden René Le Hallier, in zijn monoplan, om, na een gevaarvollen tocht, neer te dalen als zijne volkomen vergiffenis-ontvangen hebbende toekomstige vrouw. - Men ziet het, op zich zelf beschouwd is 't intriguetje banaal genoeg, al geeft dat werkelijkheid-schandaaltje, waarop het zich baseert, er een zekere attractie aan, een zekere soort van actualiteit, ten minste voor ingewijden, in Parijsche schandalen doorkneede lezers.

Het is echter niet zoozeer de inhoud op zichzelf, maar veeleer de piquante stijl, de levendige schildering van Parijsche toestanden en zeden, waardoor Willy's roman zijn eigenlijke beteekenis heeft. Met 'n paar pennestreken teekent hij, kort en raak, den uit de slechtste elementen van wat 'n kolonie oplevert samengestelde opium-vriendenkring van Rapallin, met bijtende scherpte geeselt hij het helaas in Parijs veelvuldig voorkomende type van de baronesse de Bize, 'n ‘fatsoenlijke’ vrouw van de wereld, maar van wie erger dingen zijn te vertellen, dan van de meest beruchte publieke vrouw. En de onnoozele goedgeloovigheid van haar man, de geslepenheid van een Maduré, van wien niemand weet hoe en op welke wijze hij komt aan zijn ‘grand seigneur’-bestaan, dat alles behoort tot het bijwerk van den roman, dat eigenlijk van veel meer waarde is dan 't gegeven op zichzelf. En dan, aan 't slot, als een schitterend vuurwerk, een knaleffect, volgt de van het leven afgeziene beschrijving van de opstijging te Betheny, met haar hopen en angsten, haar levens-gevaar en haar spanning:

‘Hoeveel minuten zijn verloopen? Ach God de linker-vleugel van den monoplan beweegt zich - beweegt zich... Instinctmatig krampt Lélie zich vast, sluit de oogen...

Maar neen! - 't Evenwicht is nu hersteld. 't Ding met de vleugels heeft zijn kalme regelmatige beweging hervat.

.... Lélie biedt weerstand aan haar begeerte te smeeken: René, laat ons dalen, ik lijd te veel,... Ze heeft een gevoel alsof onder hare dikke trico-handschoenen hare nagels los gaan. Tranen loopen, tot ijskegels wordend, uit hare oogen. Hare ooren suizen.

Neen. Lélie zal niet schreeuwen. Hare zenuwen zijn tot op het uiterste gespannen, een rilling van doods-angst gaat haar door 't hart. Maar zij vermant zich. Zij wil hem waardig zijn, tot in de hoogte, tot het einde......................

En het is vallen!

Onder hen opent de aarde zich om hen te begraven.

Nog enkele seconden, en de monoplan, die met een duizelingwekkende snelheid daalt, zal op den grond te pletter slaan.

Lélie, stom, ziet voor zich den afschuwelijken

[p. 794]

dood, - een wolk van stof, dan een verwarring van dooreengehoopte overblijfselen, een roodkleurig iets, in een hoop vuil van olie en bloed door elkaar, waarheen de menschen heenrennen als op de film van den cinematograaf.’

Nietwaar, er is iets heldhaftigs in deze wijze van zich een geliefden man heroveren, dat inderdaad goed maakt veel van een a te dubbelzinnig verleden! Willy heeft dat m.i. goed gevoeld. 't Is niet een bravourestuk, dat hij Lélie laat doen. Geenszins! Tot hiertoe heeft ze zich nooit, ook maar zooveel, om de aviatiek bekommerd. Maar, ze voelt instinctmatig, met het zuivere gevoel der ware vrouw in zulke opzichten, dat er maar één weg is om den man te herwinnen in wiens oogen zij zich zoo diep verlaagde, tijdens dat laatste belissende bezoek in het opium-kabinet van Rapallin, namelijk zich tot hem opheffen, door te kiezen zijn eigen levensdoel, te deelen zijn eigen levensgevaar, hem te bewijzen daarmee, dat hij haar liever is dan alles, dan haar jeugd, haar rijkdom, haar toekomst; dat het haar zoeter is naast en met hem te sterven, - door zijn hand als het ware, - dan te leven ver van hem.

Ik kon, uit plaats-gebrek, u slechts kleine brokstukken geven van dit laatste, bijlange na niet het minste hoofdstuk van Willy's nieuw-uitgekomen roman. Trouwens, waar het oorspronkelijk werk geldt van dezen echtonnavolgbaren Franschen stijl, geeft een vertaling altijd slechts heel onvolkomen de finesses weer. M.i. - zoo weinig als ik-zelve eigenlijk voel voor de aviatiek moet ik dit toch bekennen, - dwingt dit hoofdstuk als ondanks u-zelven een groote sympathie af voor de twee hoofdpersonen, voor den jongen lediglooper van beroep, die, in plaats van zich bezig te houden met 't gewone nietsdoen en luilekker-leven van Parijsche dandies, verkiest 't gevaarvolle, onafhankelijke, vrije bestaan van den zich aan een nieuwe wetenschap nog niet-verzadigd-hebbenden onderzoeker, en ook voor het door hare opvoeding en haar geld en haar omgeving als buiten haar schuld te-vroeg-bedorven jonge meisje, dat dientengevolge bijna ondergaat, maar dat nochtans, gelouterd door een oprechte liefde, tot iemand, beter dan zij zelve, zich terug-vindt, en den dood braveert om haar geluk te veroveren. Zeker, dit is de sentimenteele zijde van 't boek, en eene waaraan een zoo cynische roman-maker als Willy waarschijnlijk 't minst heeft gedacht. Sentimentaliteit is hem, den spotter met alles, zoo ver steeds, dat hij 't liefst alles geeselt, wat daarop maar eenigszins lijkt. Toch trof het mij juist daarom te meer dat hij, als zich zelf onbewust, dit tribuut heeft gebracht aan de louterende kracht eener sterke, oprechte vrouwenliefde. Zijn Claudine, met hare weerzinwekkende neigingen, zal wel altijd voor 't gewone gros der lezers zijn meesterstuk blijven bij uitnemendheid. Voor deze Claudine echter, en juist daarom is zij een onvergefelijke schepping, - bestaat geen enkele geldige reden zoo te zijn, ver van Parijs opgevoed, in een gewone landelijke omgeving, later in Parijs-wereld-leven binnengeleid door eene ouderwetsche zedige tante -, en toch, ondanks dat alles, van kind-af behept met de meest tegennatuurlijke neigingen! - Op piquante lectuur beluste lezers mogen haar levensloop, haar wederwaardigheden, haar excentriciteiten nog te meer lezenswaard vinden misschien omdat een Willy die vertelt in zijnen zoo oorspronkelijken, half cynischen, half insinueerenden, half spottenden toon, dat doet in den grond niets af aan het feit, dat eene Claudine geen enkele reden van excuus heeft aldus te zijn; geen andere, dan dat haar schepper Willy begreep met dit soort pornographie succes te zullen inoogsten! - Van zijne Lélie kan men 't bovenstaande géénszins zeggen. Zij is een natuurlijk gevolg van de Parijsche hedendaagsche overbeschaving, waar het de levenswijze geldt van de onafhankelijke millionaire, vroegtijdige prooi van allerlei op haar azende ‘belangstellenden’, mannen en vrouwen beiden! Háre ziel is niet reeds van hare geboorte af vervuild, zooals die eener Claudine. Daarom is zij in staat de vlek weer weg te wisschen, die zij lichtzinnig wierp op 't gewaad harer jonge-meisjes-reinheid. Haar opium-uitspatting is een incident, de perversheid van Claudine daarentegen is aangeboren.

- Alles saamgenomen, Willy heeft in dit zijn pas-uitgekomen boek heel handig verwerkt twee brandende ‘topics of the day’ ‘opium-verslaafdheid’ en ‘aviatiek’, en die twee onderwerpen geborduurd op dien steeds geliefd-blijvenden achtergrond van Parijschleven, zooals niemand beter dan hij dat leven in zijne détails kent. En hij heeft over dat geheel nog een piquant sausje gegoten, door een levende ‘femme de lettres’ te caricaturiseeren, en door, achter de fictie van Lélie's avontuur, te laten doorschemeren de herinnering aan

[p. 795]

iets dergelijks, dat waar is gebeurd, in 't Parijsche ‘on-dit’-bestaan.

Alweer 'n bewijs voor wat ik betoogde in menig artikel, dat heden ten dage 't realisme van 'n roman, die gelezen wordt, niets meer behoeft te maken te hebben met kunstzin en literaire begaafdheid - al kan men in dit geval geen van beiden ontzeggen aan een Willy! Nochtans, ook aan zijn romans zouden die eigenschappen-alleen geen lezers meer bezorgen, indien hij niet zorgde voor dat onmisbare sausje van actualiteit.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.