De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

Spirit(ual)isme.

Het Geheim van den Dood, 2 dln., door J.L.W.P. Matla en G.J. Zaalberg van Zelst.
(Vervolg en slot van No. 43.)

De schrijvers zijn echter volgens deze redeneering te werk gegaan. De formule van het gewicht is P = Mg. Is P = 1 gram dan wordt de formule ; dus in het algemeen de verhouding der gewichten van 2 lichamen



Men ziet de waarden D en d, de dichtheden zijn eenvoudig genegeerd. Dit was de tweede ketterij. De experimenteurs redeneerden nu argeloos als volgt: Zooveel als het gewicht van de verplaatste lucht bedraagt, zooveel bedraagt het gewicht van den in den kartonnen cylinder zich bevindenden krachtmensch. Daar was 36.70 kub. millimeter lucht verplaatst, dus







zoo zou men zeggen; maar neen, zij cijferen met een saltomortale:

p. m. gr. lucht = 36.70 × 9.81 = 360.12 m.g de derde ketterij! Men ziet bovendien dat zij de grootte van de zwaartekracht als factor in hunne berekeningen hebben ingelascht; dat zij mitsdien geen vermoeden hadden dat elke gewichtsbepaling in den grond der zaak slechts een vergelijking is met een norma van gewicht.

Eenmaal het gewicht van den krachtmensch bekend en zijne volume volgens opgaaf van geesten, was het berekenen van diens soortelijk gewicht maar een peulschilletje. Het werd aldus bevonden Daar 1 liter waterstof weegt 89.578 mgr. zoo is geeststof lichter dan waterstof, en daar deze 14.42 lichter is dan lucht, zoo is een geest 176.50 lichter dan lucht. Edoch deze rekening is foutief; daar 1 liter waterstof niet 89.578 m. gr. maar 8.9578 m. gr. weegt - dus het verschil van een plaatsing der komma. In ieder geval zou een krachtmensch met vervaarlijke snelheid de lucht in moeten vliegen; het doet dit niet; zijn specifiek gewicht met betrekking tot lucht is ten slotte toch 1. Wij zullen ten deze de schrijvers in hunne halsbrekende evoluties op het slappe koord der physika niet volgen, maar liever overgaan tot een nieuwe door hen in de natuurkunde ingevoerde grootheid, van welke zij uitdrukkelijk zeggen: ‘dat tot heden door de wetenschap tevergeefs is gezocht.’ Een groote factor n.l.: bij hunne berekeningen is de Massavolume. Wat is dat? Lichaams volume is gewoonweg de volume, die een lichaam inneemt; massavolume daarentegen is de volume van dat lichaam in bijzonderen toestand gedacht, n.l. zonder moleculaire afstanden tusschen deszelfs moleculen. Analoog met bijv. zeepschuim, dat aan zichzelf overgelaten tot zeepsop vervloeit, en belangrijk minder ruimte bestaat. Hoe wordt dit Massavolume bepaald? Zeer eenvoudig, door het lichaamsvolume te deelen door 9.812, het cijfer van de zwaartekracht. Dit wist de wetenschap niet. Zij zeggen blz. 53 III.



hetgeen in het algemeen neerkomt op: , dat natuurlijk onzin is. Wij hebben boven gezien M = VD. (V = volume) Hunne redeneering met dat water kan dus aldus gesteld worden: De 3^e term is al fout: maar de 4^e(door de schrijvers gebezigd) is nog fouter wegens het ontbreken van D. Nu het gebruik dat zij van hun V/G hebben gemaakt. De krachtmensch had in den kartonnen cylinder geplaatst; een waarde equivalent met water hierboven, dat is V/G. Om het gewicht van het wezen te bepalen rekenden zij zij werkten dus naar de vergelijking . Uitkomst P = V; zoo onzinnig mogelijk. Naar hunne rekenwijze moest, afgescheiden van het vorenstaande, de kracht menschstof wel een soort gew. hebben van 9.812, tusschen koper en zilver in. Tegen de invoering van een waarde M/G welken naam men daaraan ook geve, bestaat op zichzelf geen bezwaar, mits daarvan een rationeel gebruik worde gemaakt. Die waarde is af te leiden als volgt: . Meenen nu de schrijvers werkelijk die M/G gevonden te hebben, - hetgeen moet worden bewezen, daar geen sterfelijk oog die ooit aanschouwd heeft - dan behoorde 36.70m/m³ hierboven, niet vermenigvuldigd te worden met 9.812 maar met 9.812², gezwegen van het verwaarloozen van de waarde D. (dichtheid).

De vraag mag worden gesteld: tot welke consequenties voert de gebezigde methode? Gesteld daar waren in den kartonnen cylinder achter-

[p. 714]

eenvolgens geïntroduceerd geweest: 1 marmeren knikkertje; een gummibal, massief en hol; een stuk hout; een stukje ijs; een stuk ijzer; een bol kwik; allen veroorzakende een luchtverplaatsing van 36.70 m/m³, zouden zij niet allen wegen 360.12 m.g., dus een zelfde soortelijk gewicht hebben van 9.812? Onmogelijk? Het introduceeren dier voorwerpen is in het Spiritisme toch geen onmogelijkheid. Of is deze methode alleen aanwendbaar bij geesten? Zoo ja, dan heeft physica, die geene uitzonderingen kent, hier niets te maken.

Welbeschouwd wijzen de gevoerde redevoeringen en berekeningen niets anders uit dan de ongeschooldheid der schrijvers in zake physica en in zake rekenkunde.

Wij zijn bij deze ‘Massavolume’ een wijl blijven stilstaan; eerstens omdat daaromheen zoowat alle berekeningen der schrijvers draaien; zij is vrijwel de hoofdfactor van hun systeem, tweedens omdat zij meer dan iets anders den stempel van diepzinnige geleerdheid op het werk der schrijvers drukt, getuige het volgende Ingezonden stuk, dat we in de Haagsche Avondpost lazen:

‘...... wat de physica betreft - en die is hoofdzaak - ben ik onbevoegd tot oordeelen; de zakekundigen zullen in deze moeten voorlichten. Welnu, schrijver van dit artikel heeft zich op enkele punten door bevoegden laten voorlichten. En wat is hunne conclusie? Luistert lezers:

‘“Het gaat hier om zulke diepgaande en hoogst moeielijke natuurkundige vraagstukken (bijv. de bepaling van de massavolume, een geheel nieuw gezichtspunt in de physische wetenschap) dat het niet mogelijk is dadelijk tot een oordeel te komen. Daar waar de schrijvers maanden, ja jaren, om een enkel punt, over een enkele formule gedacht hebben, is het ons physici(?) niet mogelijk in één oogenblik de waarde hunner resultaten te schatten”’. ‘Ziet lezers, dat is een eerlijk antwoord.....’

In de inleiding van het 2^e deel, verschenen nadat het 1^e deel de tweede oplaag had beleefd, zeggen de schrijvers:

‘Uit alle kringen der maatschappij, niet het minst van Universiteits-menschen - om met één woord te spreken - ontvingen wij sympathiebetuigingen, aanvragen voor séances of proeven; maar het meest scheld- en spotbrieven’.

En nu de rest van het wetenschappelijk gedeelte van het werk. Dit bestaat uit wat de schrijvers noemen de ‘dynamistographie van de ziel’; het daarbij gebezigde complex van instrumenten, tot een experiment samenverbonden, heet ‘dynamistograaf’.

Wat zullen wij hiertoe zeggen? De schrijvers zijn niet geslaagd in het duidelijk uiteenzetten en verklaren van het toestel, noch wat daarmede is verricht en bereikt; grootendeels omdat geen schematische schetsen zijn bijgegeven van deszelfs onderdeelen. Een photographische opname van het geheel kan dit gebrek niet goedmaken; hoogstens geeft het getuigenis van het bestaan van het toestel; hoogstens kan het slechts een indruk teweeg brengen, hier van wetenschappelijkheid.

Evenwel dit is ons duidelijk geworden, met de dynamistograaf is niets bereikt. De schrijvers merken zelve op (blz. 96 II) dat de proeven steeds onder zeer ongunstige voorwaarden werden genomen, en dat om te slagen noodig was een droog constant klimaat in een Zuidelijk land. Dit past geheel in hun systeem, waar aan geesten bijzondere electrische eigenschappen, afkeer van water en vocht en koude, waar aan de aarde positieve en negatieve polariteit wordt toegeschreven. In donker en mistig Holland was geen plaats voor een dynamistograaf. Het klinkt bij zulke negatieve resultaten daarom wel overmoedig het bijschrift onder de photographische plaat van den dynamistograaf: ‘Met behulp van dit toestel is het n.l. mogelijk geworden dat de menschenziel in den tweeden levensvorm langs electrischen weg van gedachten kan wisselen met den mensch....’ Het is niet waar.

Trouwens het is ook niet in die dynamistographie van de ziel, dat het zwaartepunt ligt in der schrijvers wetenschappelijk werk; dit ligt in hun betoog over het gewicht en de massavolume en bijbehoorigheden van den overgrafschen mensch.

III.

De lezer zal hebben begrepen dat het hier besproken werk geen genade in onze oogen heeft kunnen vinden. Is het daarom waardeloos? Volstrekt niet, integendeel het heeft zelfs groote waarde, doch in anderen zin dan de schrijvers bedoeld hebben. Ons is geen geschrift bekend dat zoo duidelijk de waarde, de wezenlijkheid van het Spiristisme in het licht stelt. Door het gansche werk vallen der schrijvers meeningen en geloofsstellingen samen met de mededeelingen en boodschappen van de wezens van de overzijde. Als een fel gekleurde draad springt die gelijkzinnigheid, die bijna gelijkluidendheid telkens in het oog. Onmiskenbaar wijzen zij op een en denzelfden oorsprong.

Als volgelingen van Multatuli in Haeckel zijn de schrijvers onvriendelijk gestemd tegen al wat theoloog heet in het algemeen, en vijandig tegen den Roomschen priester in het bijzonder. Zij doen zich kennen als socialisten in den zin van anti-kapitalisten; zij zijn materialist en atheïst. Precies zoo de geesten. Hoor slechts.

21e. Séance. ‘Ik (het is een geest die spreekt) ik zal bewijzen, dat de wetenschap faalt en de theologen lafhartige bedriegers zijn.’

35e. Séance ‘Ik heb wat traantjes liggen na (!) mijn dood; wat heb ik lang verlangd jelui te kunnen zeggen, dat de katholieke priesters alles liegen....’

44e. Séance. ‘Zoodra ieder dier miskende ongelukkigen zich het recht toekent te nemen hetgeen zijn onbewuste moeder de aarde hem geschonken heeft, zal het leven zijn een lange, lange zoete droom....’

41e. Séance.... Er is geen God....

31^e. Séance. ‘God de Heer is de oppermachtige hoofdhoofdman der Israëliten, door Mozes aangesteld.’

60e. Séance. ‘De kracht is een zelfstandigheid, zij bestond, zij is, en zij zal eeuwig zijn.

61e. Séance. ‘De kracht is de kiem der wording.... om echter een verklaring van het

[p. 715]

ontstaan der aarde en andere planeten te geven, gaan wij (geesten) uit van kracht’.

Dat schrijvers en geesten van éénen bloede, althans zeer na aan elkander verwant zijn, blijkt uit de wederzijdsche gelijkheid van temperament en uit hunne gelijke kortaangebondenheid. Met kwalijk verholen woede vragen de schrijvers den recensent van De Nieuwe Courant, ‘wat er in dat geval met de ziel van z'n grootmoeder zou gebeuren’ (n.l. wanneer zij door een luchtperspomp tot vloeistof werd samengeperst). Op blz. 107 II snauwen zij den Roomschen priesters toe ‘Systematisch demoralizeert ge de massa's’. Verder: ‘Scheldt nog een beetje, Heeren theologen’... verder: ‘Aan U heeren theologen, spiritisten en theosophen de taak nu eens eindelijk het vaste domicilie van Uwen lieven Heer op te geven’. Spiritisten en theosophen wordt den mantel uitgeveegd. Theosophie beschouwen zij als ‘barokreligie’, als ‘verkapt Jesuïtisme’, Spiritisme noemen zij ‘een ezelsbrug naar het geloof’.

De geesten hunnerzijds zijn al even weinig zachtaardig, even weinig lankmoedig. Op blz 66 II vragen zij den theosophen ‘vriendelijk’ welke occulte wetenschap zij nu moeten beoefenen om planeetverhuizers te worden en waar toch dat devachan te vinden is.

5e. Séance. Uitslag is uitslag, leg nu niet langer te donderen om meer uitslag.

29e. Séance. ‘Gij slaapt; het geheele lichaam is in rust; maar er schijnt boven het domme menschenverstand een kracht in het lichaam gevaren te zijn.

27e. Séance. Ezels, wij zijn gasvormig.

50e. Séance ‘Het Roomsche geloof is rood lak; het protestantsche geloof is blauw lak; maar het is beide lak.

39^e. Séance. ‘Indien de functie van priester, die ik in mijn leven uitoefende, U niet aanstaat, zoo hebt ge zelf te kiezen mij een plaats aan Uw tafel te weigeren. Adieu, tot Zaterdag.

Doch het wetenschappelijk werk van de schrijvers komt hier eerst recht tot zijn recht. Wij hebben gezien dat het even zooveel waarde heeft als een wetenschappelijk bewijs dat 3 cirkels naast elkaar een vierkant, of dat 3 dobbelsteenen op elkaar een bal zouden vormen. Nochtans al hunne bevindingen en conclusies worden door de geesten onderschreven of bevestigd. Zij zijn het die aan eigen lijf gevoelen dat hun structuur gasvormig is, dat zij krimpen en uitzetten bij koude en warmte, dat zij in hoogere lagen zouden uiteenspatten; zij zien de geboorte van een geest, zij zien een krachtmensch sterven, en nemen dan de geur van koolwaterstof waar; zij vertellen dat zij zweven; uitdrukkelijk verklaren zij dat hun wezen stoffelijk is en.... celvormig! De schrijvers beschouwen de electriciteit zoowat als de alleenheerschende kracht in de andere wereld en in het organisme van den krachtmensch: hunne geheele dynamistographie van die ziel is op die stelling gebouwd; De geesten nemen die kracht waar, merken bovendien een Y kracht op die met die kracht het bewustzijn vormt; zij vertellen te leven in een electrischen dampkring. Kortom die geesten zien, ondervinden, bevestigen het onmogelijke dat 3 cirkels naast elkaar een vierkant en 3 dobbelsteenen op elkaar een bal vormen.

Lezer is er krachtiger bewijs denkbaar dat Spiritisme niets te maken heeft met die wereld over het graf, dat het nooit een tipje heeft opgelicht van den voorhang, waarachter die wereld begint; dat het Spiritisme met zijne beide beenen op dit ondermaansche staat en geen vleugelslag van den kleinsten vogel daarboven ooit zich vermocht te verheffen?

De onwetenschappelijkheid van der schrijvers wetenschap, zie, daarin ligt juist de groote waarde van het hierbedoelde werk. Deze - laten we zeggen de gelukkigste fout, met andere die door het werk wemelen, geven daaraan den stempel van waarachtigheid en.... geven veel te denken. Want met nadruk rijst de vraag, welke is toch de geheimzinnige draad, die der schrijvers wezens - zij fungeerden zelf als mediums - met de verschijnselen, die zij ondanks hen zelven te weer brachten, verbond; de draad die uitging van der schrijvers intellect naar de, ondanks henzelven verkregen intelligente mededeelingen en boodschappen. Tot die verschijnselen, behoort niet alleen de uitslag van den gekleurden druppel in den manometer (?) van den kartonnen cylinder, maar ook de merkwaardige uitkomsten verkregen bij de proeven aangaande het gehoor, het gezicht, het vermogen om gedachten te lezen van den krachtmensch. Geconstateerd werd dat deze in staat is te lezen in het pikdonker, te zien door hout heen, zich te dringen door hout en steen heen. Een medium schrijft op hetgeen een ander in een andere kamer op papier heeft gesteld; nog sterker, de eene schrijft wat de ander gedacht heeft. Welke is toch de donkere zijde van, welke is toch dat raadselvolle in des menschennatuur die wij hier aanschouwen? De grootste verdienste der schrijvers is - niet dat zij dit verklaard hebben, want hunne verklaring, de gewone spiritistische, is geen cent waard; maar dat zij op die onbegrijpelijke dingen den vinger gezet hebben. De eer kan hen niet onthouden worden, dat zij daaromtrent methodisch onderzoekingen verricht hebben en al betreuren wij, dat de genomen proeven niet concludent zijn, wij nemen gaarne de verontschuldiging aan, dat zij door beperkte middelen geen afgerond werk konden leveren, maar werk, dat dient voortgezet te worden.

De menschelijke natuur - wij laten anatomie en biologie er buiten - is bij lange na niet een afgeëxploreerd terrein; er is daar nog genoeg terra incognita over. Daar is bijv. de verplaatsing van zintuigen onder hypnose; daar is het helderzien; daar is het verrichten van dingen door slaapwandelaars, in wakenden toestand boven hun bereik. Wat is de kern van het mediumschap, waaraan is dit te herkennen; in welk verband staat het met het organisme of met het temperament, is het een ziekelijk verschijnsel? Wat is in den grond der zaak hypnose, suggestie enz. enz.? Zoodra'men deze zijde van de menschelijke natuur aanschouwt, werpen zich allerlei vragen op, die men niet oplost door er maar geesten bij te halen, dat is te goedkoop, te flauw; maar die diep nadenken eischen tot hunne be-

[p. 716]

antwoording. Bovenal is daarbij noodig een methode of systeem van onderzoek en koel, nuchtere critiek. Zoo kan een feitenmateriaal bijeen gebracht worden dat geordend, zoo niet een verklaring geeft dan toch den weg wijst naar eene verklaring, of wel de richting bepaalt voor nieuwe onderzoekingen. Wijst die weg op het bestaan van een zelfstandige ziel met zelfstandige vermogens dan is de eerste etappe van het onderzoek afgelegd; de 2e etappe begint met de vraag of de gevonden ziel ook los van het lichaam zou bestaan - wij stellen daarbij natuurlijk alle godsdienstige meeningen op dit punt terzijde. Is deze vraag met ja of neen beantwoord, dan zijn er nog tal van vragen die op hun beurt op antwoord wachten. Zoo maken de schrijvers er gewag van, dat dooden zijn gewogen voor en na hun dood; is dit ooit geschied? Als de mensch na zijn dood tot in eeuwigheid voortleeft; hoe staat het in dit opzicht met de ziel van een of ander dier? Men weet dat tusschen mensch en dier, wat hunne psychologische eigenschappen aangaat, geen qualitatief maar een gradueel quantitatief verschil bestaat. Van al deze en dergelijke vragen, geeft het Spiritisme zich hoegenaamd geen rekenschap; wij zien daar geen spoor van methodisch onderzoek; alles wat onverklaarbaar is, wordt er eenvoudig weg op rekening van geesten geschreven en zoo is het gekomen dat het Spiritisme dat zich zoo gaarne voordoet als een tempel van een bijzondere wetenschap, den aanblik vertoont van een kijktent van griezelige vermakelijkheden. Al zijn wij niet ongeneigd het bestaan van geesten aan te nemen, hetgeen het Spiritisme ons daarvan opdraagt is een mengelmoes van waarheid en verdichtsel, van werkelijkheid en bedrog en dikwijls wil het ons toeschijnen dat de onzin soms op séances als boodschappen en openbaringen van hoogere gewesten ten beste gegeven meer in overeenstemming is met de theosophische leer, die zegt, dat de ziel bij den dood zich in tweeën splitst, het eene stijgende naar onbekende gewesten, het andere nog een wijle nog op aarde rondwarende als geesten en spoken, toegerust met een schijn intellect, de afschaduwing van de vroegere ziel - dan met de leer van het Spiritisme die zegt, dat een geest is een mensch minus zijn lichaam plus een astraal kleed.

Er is twijfel geopperd aan de goede trouw, zelfs aan de toerekenbaarheid der schrijvers; waarom? Ons schijnt het toe, omdat zij meeningen verkondigden lijnrecht indruischend tegen elk geloof; en omdat zij met den godsdienst vrij wel den draak staken. Dat was zeer verkeerd. Maar door hunne proeven en door hunne - zij 't aparte - wetenschap, meenden zij daartoe gerechtigd te zijn en zij verlangen niet anders dan dat hunne proeven herhaald worden. Wat hen ook hoog boven den gewonen Spiritist verheft, is dat zij waarschuwen tegen alle séances in het duister; neen, in vol lamplicht, liefst bij het heldere acetyleenlicht dienen deze gehouden te worden.

Roemrijke mediums, men weet het, werken het liefst bij uitgedraaide lamp. Beschouwen wij hun werk naar den inhoud - de waarde van dien inhoud buiten rekening latende - dan gelooven wij dat het wel den stempel van goede trouw draagt, het geeft geen leugens voor feiten. Vergelijk daarmede eens het volgende verhaal in een spiritistisch blad:

‘Een eigenaardige ervaring heb ik gehad - het is Alfred V. Peters, die aan het woord is - welke nauwelijks een droom genoemd kan worden. Een mijner vrienden, een dokter, was aangesteld bij de commissie voor diepzee onderzoek. Hij moest mede uit op de visschersvloot en somtijds hoorden zijne vrienden weken lang niets van hem. Op zekeren dag, bij een wederzijdsche vriendin op bezoek zijnde, viel ik in den namiddag in slaap, doch slechts een paar minuten lang. Daar voelde ik mij overbrengen in een scheepskajuit, waar mijn vriend de dokter, zat te lezen. Hij keek op en zei verrast: Duivels wat doe jij hier? en ik antwoordde: ik ben bij Mevr. D. in slaap gevallen, maar ik heb je gezien. Hij zeide mij goeden dag; toen werd ik wakker. Ik vertelde mijn wederwaren aan de zuster van mijn gastvrouw en zeide hoe werkelijk alles mij had toegeschenen.’

‘Korten tijd daarna kwam mijn vriend terug en wij spraken over allerlei, toen hij zeide: Vertel mij eens, wat heb je gedaan op dien en dien dag. Hoe dat, vroeg ik. Wel antwoordde hij; ik zat in mijn hut te lezen, en dacht heelemaal niet aan je; toen ik je plotseling voor mij zag staan. Ik schrikte ervan maar vroeg je toch, wat je hier kwam doen en je zei dat je bij Mevr. D. in slaap was gevallen.’

Lezer wat zoudt gij doen, wanneer U zoo iets overkwam, eenvoudig maar in Uw huiskamer; zou het bij schrikken blijven; en zoudt ge, den vriend weder ontmoetende, ook zoo kalmpjes over allerlei praten, en dan ter loops vragen, alsof ge hem in een comedie hadt gezien: zeg eens waar waart ge toen en toen?

Zie, dit verhaal heeft niet den schijn van verzonnen te zijn; de verzinnerij is er op gepleisterd, een duim dik. Aan zulke verzinnerij hebben de schrijvers in elk geval zich niet schuldig gemaakt.

Moge het hierbesproken werk het Spirit(ual)isme op juiste banen brengen.

G.A. RöMER.

Apeldoorn.

P.S. Men vergelijke het vorenstaande met het artikel van den heer C. Groustra in de Holl. Lelie van 10 April 1912 om tot de overtuiging te komen, dat tweeërlei oogen hetzelfde ziende, daarom nog niet hetzelfde waarnemen, niet denzelfden indruk opvangen.