De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Gedachtenwisselingen.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).

I. Aan ‘Een ongehuwde vrouw’.

't Spijt mij dat U de bedoeling van de charge niet geheel hebt begrepen en U beleedigd acht door mij. Als U 't begrepen hadt, zou U zich niet beleedigd hebben gevoeld

Intusschen heeft U zich 't gemoed al verlicht door wat op mij en op de schoolmeester te schelden en dit is een onschuldige wraak, die mij niet deert. Ik doe 't ook wel eens en van harte. En je slaat altijd raak, want het is een heele tref, als je juist den honderdsten voor hebt.

Ik hoop dat U, als U 't de moeite waard acht het nog eens te lezen, zult inzien, dat de handeling van dit onderwerp voor een klasse kinderen - zooals sommige willen dat dit plaats moet hebben - tot dergelijke ongepaste opmerkingen en beschouwingen zou moeten voeren, en het juist daarom door den schoolmeester, die 't schreef, verkeerd wordt geacht. Ver was 't van hem de vrouwelijke sekse, ongehuwd of gehuwd, met zijn charge te willen beleedigen of minachten. Hoe kon U zoo iets denken?

Sans rancune

De door U verongelijkte schoolmeester.

II. Antwoord aan Homo.

Wat betreft Uw opmerking, dat het bestaan van verschillende godsdienstige secten lang niet altijd strijd meebrengt, kan ik dunkt me volstaan met te verwijzen naar de vele godsdiensttwisten, die er in den loop der tijden steeds waren, de godsdienstoorlogen en den kerkelijken strijd.

Het feit, dat velen niet anders koopen, dan bij winkeliers van hun eigen richting, mag voldoende bekend heeten en dat kruideniers, bakkers, melkboeren enz. het van het hoogste belang vinden tot welke secte hun loopjongens behooren, kan blijken uit de vele advertentiën in de nieuwsbladen, waarin dergelijke jongens worden gevraagd.

Ik sprak van alle Protestanten belijdende één godsdienst, omdat ik niet durf hopen, dat de Protestanten en Roomschen het op dat punt ooit eens zullen worden. Mocht dat wel kunnen, dan zooveel te beter. Inderdaad zou het wegvallen van alle sectewezen niet dan zeer nuttig kunnen zijn voor de verheffing van het zedelijk peil der menschen.

Om aan te toonen, dat de dominé's in moderne streken niet voor stoelen en banken staan te preeken, noemt U één voorbeeld. Ik zou daar gemakkelijk een dozijn andere tegenover kunnen stellen.

Ik ben ééns in de door U genoemde kerk geweest; er was een zeer begaafd redenaar aan het woord, waarnaar ik met onverdeeld genoegen luisterde. Ik luisterde echter naar hem, zooals ik naar een nutsredenaar zou luisteren. Ter afwisseling werd gezongen, niet door de geheele gemeente, maar door een gedirigeerd koor. Daarnaar luisterde ik, zooals ik op een concert zou luisteren.

U zult het zeker niet met mij eens zijn, maar ik beweer, dat in moderne streken het kerkbezoek langzamerhand verloopt. In de practijk zijn velen den volgenden gang gegaan. De grootouders waren kerksch; er werd gebeden en gedankt aan tafel, aan 't ontbijt een hoofdstuk uit den bijbel voorgelezen. De kinderen, in andere tijden levende, noemden zich modern; zij gingen aanvankelijk nog wel ter kerk, doch langzamerhand verslapte dat; van tafelgebed en bijbellezen geen sprake meer. De kleinkinderen denken er niet meer aan, naar de kerk te gaan. Daar de ouders het ook niet van belang achten, groeien zij godsdienstig geheel onwetend op.

Die kinderen en kleinkinderen worden in het dagelijksch leven ‘modernen’ genoemd.

Om overigens aan te toonen, dat de begrippen modern en atheïstisch niet door mij worden door elkaar gehaald, wijs ik er op, dat het woord ‘modern’ door mij tusschen aanhalingsteekens werd geplaatst. Hier wil ik verder de vraag stellen, hoe het feit te verklaren is, dat in moderne streken veel meer atheïsten worden gevonden dan in orthodoxe? Ik bedoel hier de streken, die ik ken.

U zegt: ‘Ge veronderstelt toch niet, dat ieder die wat te zeggen heeft, U iets wijs maakt?’

Zeker niet Homo, maar waarom gelooft U dan niet aan het door mij meegedeelde feit? Voor de waarheid sta ik in, zoo zeker, alsof ik er zelf bij geweest was.

Ik zou U verder kunnen vertellen van een modern predikant, die 's morgens stond te preeken en 's middags op de fiets naar een jongeluisfeest trok om daar mee te doen aan een bal-champêtre. Wat dunkt U van een dergelijke combinatie? Het Katholieke Zuiden wordt er door U bijgehaald, maar is dan Katholiek (ik zeg Roomsch) bij U synoniem met godsdienstig?

Over die streek kan ik overigens niet oordeelen, omdat ik daar niet voldoende bekend ben.

Ik heb echter jarenlang gelegenheid gehad de menschen van een modern en van een orthodox Protestantsche streek waar te nemen. Ik heb gezien hoe in laatstbedoelde streek de voorganger meeleeft met z'n gemeente, hoe hij van ieder lid afzonderlijk de verlangens en behoeften kent. Hoe hij is de raadsman en vertrouwde van ieder, zonder onderscheid. Hij leidt een jongelingsvereeniging, z'n vrouw een jongedochtersvereeniging, waar allerlei nuttige zaken worden

[p. 686]

onderwezen. Het is mij niet bekend, dat dergelijke hoogst nuttige vereenigingen in moderne streken bestaan, althans niet in de zeer uitgebreide moderne streek, die ik ken. Daar loopen de jongens en meisjes 's avonds langs de straat te slenteren en halen soms allerlei baldadigheid uit.

Op waarneming is mijn conclusie gebouwd.

Op de resultaten komt het per slot van rekening aan.

ALPHA.

III. Aan den Heer P. van Beuzekom.

Het is mij zeer wel bekend dat de bijbel bestaat uit een aantal geschriften, door verschillende personen en op verschillende tijden geschreven en dat dit de oorzaak is van de er in voorkomende tegenstrijdigheden. Welk verband er nu echter bestaat tusschen dit feit, uwe ‘verwondering’ en mijn artikel over de doodstraf wil mij niet recht duidelijk worden. Heb ik in mijn artikel het tegendeel beweerd? Ik beschouw den bijbel juist om zijn tegenstrijdigheden, als een lastig, verwarring en twist onder de menschen zaaiend boek; een geschikt wapenmagazijn, waaruit de verdedigers der meest uiteenloopende richtingen hun wapenen halen. Het werkt bovendien de ergerlijkste huichelarij in de hand, want de nuttige passages worden genegeerd of verdraaid door 'n uitlegkundige die erbij ‘noodig’ is vanwege de onduidelijkheid en duisterheid. Dat de hr. Lohman hiervan evenzeer overtuigd is kan niemand verwondering baren.

Dat gij ‘christendom’ en ‘bijbeldom’ als tegenstellingen beschouwt begrijp ik niet. Zij hebben méér gemeen dan het achtervoegsel dom.

Aangezien ik geen Grieksch versta, heb ik mij omtrent de juiste uitlegging van het woord Logos geen opinie kunnen vormen. - Ik ben het echter geheel en al met u oneens waar gij beweert: God = Rede. Er wordt tegenwoordig zonderling gesold met den Heer; men schijnt geen weg meer met hem te weten en wil hem telkens weer een andere naam geven of hem ergens anders onder dak brengen. De één zegt: God is ‘het Al’; 'n ander: God is de Natuur, of weer 'n ander God is het Al-Licht en zoo vindt men allerlei vage benamingen voor hem uit.

Het Godsbegrip wordt er hoe langer hoe onduidelijker op. Gij zegt: God = Rede. Maar dat is 'n nieuwe onjuistheid. Want juist dóór de rede komt men tot de stelling: God = Niets, oftewel: God bestaat niet. Zij die de rede hebben aangenomen als de richtsnoer voor hun denken houden zich alléén op met de werkelijkheid, d.i. wat voor ons-menschen waarneembaar is, hetgeen we weten, en van God weten we niets. Alles wat zich stelt boven de natuur is buiten-issig = buiten de rede. God is een buiten-issigheid en staat alzoo buiten de rede. De rationalist verklaart alles uit de natuur en God bestaat voor hem niet.

Als het echter waar was, dat God en rede geen tegenstelling vormden, dan zou ieder, die hiervan overtuigd was moeten medewerken tot het tot standkomen eener redelijke samenleving en de huidige maatschappij moeten helpen afbreken als de onredelijkheid zèlve.

Daarmede zou hij dan zijn God (= Rede) zeker het beste dienen. Als dat waar was, dan zou onze huidige maatschappij-vorm de grootste zonde zijn tegen God.

Maar ‘God’ en de rede zijn tegenstellingen.

Wie inderdaad de rede erkent als het hoogste moet den moed bezitten met 't woord god te breken, teneinde het stichten van nog grootere begripsverwarring, dan er reeds onder de menschen heerscht, te voorkomen.

Het hinken op twee gedachten kan nimmer leiden tot logisch denken.

JOH. G. SCHIPPÉRUS.