De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Zedelijkheids-Apostelen
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 32.)
VI.

De oud-Excellentie zag er bepaald nog steeds zéér eerbiedwaardig uit, zooals hij daar aan zijn schrijftafel zat tegenover Vermeulen, die hem 't geval zat op te biechten. -

Op zijn welbesneden aristocratisch gelaat was niets te lezen van de Schadenfreude, die hij innerlijk voelde, dat z'n voorspelling was uitgekomen, dat die Doesborg inderdaad bleek ‘niet de rechte te zijn,’ juist zoo als hij, de oud-minister, steeds had beweerd. - Integendeel, hij scheen bepaald christelijk onder den indruk te zijn van Vermeulens openbaring, en, onder den schijn van het nog maar niet te kunnen gelooven, in waarheid echter enkel en alleen om zich 't genoegen te gunnen nog eens te hooren herhalen, dat Doesborg nu Vermeulen als het ware voorschriften durfde geven, hem in zijn macht had, sprak hij plechtig-droevig:

‘Iemand als dominee Wijk - niet mogelijk. - En je weet zeker, dat die Doesborg je niet maar wat wijsmaakt?’ -

Vermeulen, met zijn uitgestreken mooie-mantronie, haalde ongeduldig de schouders op:

‘M'n God - ik zeg U immers - de man is zóó zeker van z'n zaak, dat ie 't wagen durft er tegen mij 'n hoogen toon over aan te slaan, over wat 'n schandaal 't geven zal, als de ouders van die Bettie, of hoe dat meisje heeten mag, gaan klagen bij de politie. - Ja, als zij de eenige was, met wie dat indertijd al op de cathechesatie is voorgevallen, maar haar nog steeds minderjarig zusje is er ook onder, en nog 'n heele boel anderen méér, enfin, als 't zaakje aan 't rollen komt, is er 't Gerecht eenvoudig niet buiten te houden, vrees ik; maar ik vráág U, ik vráág U, meneer Eduma, als Broeder in Christus, wat een treurig, treurig schandaal; een dat moet worden afgeweerd, in het belang van Onze Zaak.’ -

Als Vermeulen zijn collega's, in 't een of ander christelijk Bestuur, aansprak als: Broeder in Christus, wist hij een treffende intonatie, van advocaat die gewoon is mooi te redevoeren, in zijn woorden te leggen, die voor de groote massa, wezenlijk indrukwekkend-vroom klonk.

- Alleen, Eduma de Witt was zelf te lang hoofdman bij 't baantje van christelijke politieke knoeierij, om daarvan nog de dupe te zijn, onder vier oogen.

Hij sloeg dus een zakelijken toon aan, en vroeg:

‘Voor hoeveel is die Doesborg te koop?’

Vermeulen keek hem even onderzoekend aan. O ja, nu herinnerde hij zich. Die Doesborg, dat bedoelde Eduma de Witt, was immers door den slimmen Leider afgekocht van 'n liberale courant, om als medewerker voor 't Vaandel te dienen voortaan. Tegenover de oningewijden heette dat nog zooveel als 'n goede daad, omdat z'n koppige vader zich immers zoo onmogelijk had gemaakt door die Atjeh-brochure. Nu werd christelijk aan den zoon goedgemaakt wat nog te verhelpen viel.

Maar hij schudde somber het hoofd. Ja, als 't alleen van Doesborg-zelf afhing, dan, dat geloofde ie óók wel, zou die zich misschien, door nog méér voordeel, tot stilzwijgen laten koopen. Echter, daarvoor was het te laat, véél te laat. Want Doesborg wist het geval immers dóór zijn vrouw, aan wie Bettie, onder den verschen indruk harer inzegening als lid van de Kerk van Christus, alles had opgebiecht. En die vrouw, die had het in haar verontwaardiging niet alleen aan haar man verteld, maar óók doorgezet dat Bettie haar ouders de waarheid bekende.

‘Dat is 't immers juist’ - vulde hij zijn relaas aan, ‘dat die vrouwen, dat vrouwtje Doesborg, en die Bettie, die 'n nicht van haar schijnt te zijn, de heele zaak nu zóó tragisch opgenomen hebben, dat ze volstrekt ruchtbaarheid er aan geven willen. Ik heb Doesborg dadelijk gezegd, dat ik 't onverantwoordelijk van hem vind, onverantwoordelijk, maar toen sloeg hij 'n hóógen toon aan, óók nog, en had de onbeschaamdheid mij te antwoorden:

Als 't op onverantwoordelijkheid aankomt, dan is het de vraag, wie méér onverantwoordelijk heeft gehandeld, de hooggeachte orthodoxe dominee Wijk, - of ik, die opkom voor het bedreigde zedelijk heil van 't weerlooze kind. De publieke opinie zal daarover een oordeel vellen, en mij in 't gelijk stellen, daarvoor ben ik niet bang.’ -

‘Dus, zooveel als een bedreiging.’ - begreep de Excellentie zéér juist. ‘Als wij hem loslaten, gaat ie z'n schandaalnieuws aan de liberalen verkoopen.’ Toen, met een gulzig verlangen zich opnieuw in 't onreine van de zaak te verdiepen: -

‘Maar, dus heeft die geestelijke meneer, die uitgestreken dominee, al, toen dat meisje nog 'n kind was, haar - - en later haar

[p. 566]

zusje - - en ook andere cathechesantjes - - foei - foei...! - - Wie had dat kunnen denken!’ -

‘'t Is een schandaal - schijnt het - dat al loopt over jaren. De een heeft niet durven spreken om den ander, zooals het gaat onder die soort arme menschen. - Ze leven immers aan den eenen kant van de gunsten van zoo'n wijk-dominee, met z'n bedeeling, en z'n bedelen voor hen, op allerlei manieren. Maar nu die ouders van die Bettie, - die van niets hebben geweten schijnt het werkelijk, - zóó woedend zijn, en met aanklacht beginnen te dreigen, nu komen er van allerlei geschiedenissen los, van alle kanten. - - Als advocaat heb ik reeds een en ander onder de oogen gekregen, door Doesborg, dat er leelijk uitziet voor dominee Wijk, als het werkelijk voor den rechter zou komen. 't Zijn nu nog maar dreigementen - maar ik ben overtuigd, dat hij, die Doesborg, er 't niet meer bij laat zitten, nu het geheim toch al uit zijn handen is ontglipt.’ -

- - Excellentie begon zich minder innerlijk-vroolijk te voelen dan daareven. Dat Vermeulen, en den pedanten Leider, op wiens meerderen invloed in de partij hij steeds jaloersch was, in de macht waren geraakt van dien slimmen Doesborg, dien ze zelf zoo dom hadden binnengehaald, dat gunde hij hun wel, dat vond hij duvelsch aardig inwendig. Maar daarbij, bij 'n onder onsje, moest het ook blijven. Als je blieft geen publieke schandalen! Die waren er tegenwoordig in de partij meer dan genoeg. Hij had particuliere zorgen óók aan 't hoofd, met zijn aangetrouwden kleinzoon, Hooph - Huyghens; die jongen wou steeds geld van 'm in de zaak; en dáár dankte ie voor. Hij zou wel wijzer zijn. Maar dat heele Bank-gedoe, en die associatie met dien kwajongen van 'n ten Have, dat vertrouwde ie niet al te best. Hij wist dat het er niet zoo rooskleurig uitzag alles, als 't wel leek voor de buitenwereld. - En, nu zou van 'n zoo anderen kant, van dien nederigen, altijd zoo bescheiden zijn ganggaanden dominee Wijk, ineens óók nog een on weder gaan losbarsten! Neen, daar bedankte ie voor. Dan was ie dadelijk Vermeulen z 'n man, om dat te smoren, côute que côute.

Juist wilde hij daarom in dien geest een paar bemoedigende woorden spreken, toen er geklopt werd, en tot zijn verbazing, niet de knecht, maar zijn tweede vrouw, in hoogst eigen persoon, om den hoek van de deur keek.

‘Pardon - meneer Vermeulen - duizend excuses dat ik de heeren bij een gewichtige conferentie kom storen’ - verontschuldigde zij zich op de haar eigen gracielijk-innemende wijze, die haar eens, als mevrouw Horstenboer, den weg had gemakkelijk gemaakt tot het bereiken van elk doel, en die haar in haar ouderdom, als de tweede mevrouw Eduma de Witt, was bijgebleven als een sieraad harer met takt en goeden smaak niet vermomde, maar integendeel met een zekere coquetterie ten toon gespreide grijsheid. -

‘'t Is maar’ - vulde zij haar woorden aan - ‘dat freule de Wevere hier is om mijn man te spreken, dringend, gewichtig’, - zij knipte een beetje ondeugend met de oogen tegen Vermeulen terwijl zij er bijvoegde, ‘in hare qualiteit van Presidente van Zoekt het Verlorene. Omdat namelijk meneer Vermeulen óók Bestuurslid is van 't Gesticht, treft het zich zoo goed dat hij hier juist is - zei ze. - 't Is iets waarover ik de heeren bepaald dadelijk moet inlichten - zei ze.’

Ze wilde met haar ondeugend oogknippen een lachende toespeling maken op de bekende hebbelijkheid van de freule, van overal en bij alle gelegenheden te koop te willen loopen met haar Gesticht en haar Gevallen-meisjes-redding. Zij-zelve, als getrouwde vrouw, vond de quasi-preutsche onreine nieuwsgierigheid waarin de freule en Lizzy van der Hoop rondgraasden in de zedelijke vervuiling van de achterbuurten, eenvoudig bespottelijk - en - vies óók En zij was gewoon bij haar man, en bij de heeren, in 't algemeen, als men intiem samen was, in dit opzicht volle instemming te vinden.

Maar ditmaal lachten noch de oud-minister, noch Vermeulen met haar mede. Want beiden hadden instinctief dezelfde gedachte. 't Gold natuurlijk die vervloekte geschiedenis met dominee Wijk, die immers óók in 't Gesticht Zoekt het Verlorene catecheseerde. -

‘Heel goed’ - zei de oud-minister dan ook dadelijk. - ‘Vraag of de freule zoo goed wil zijn hier in mijn kamer te komen. Nietwaar, Vermeulen, je hebt nog den tijd - daar het jou óók geldt, als Bestuurslid?’

Vermeulen knikte, en mevrouw Eduma, een beetje gepiqueerd over de geheimzinnigheid, die zij rond zich voelde, die haar al had geintrigueerd in het zenuwachtig druk doen van de freule in den salon tegen haar, ging om haar te verzoeken naar beneden te komen.

Zij zeilde binnen, zuurder, rechtvaardiger, stijver, onsympatischer dan ooit, in haar zwarten langen mantel, een ongracielijke donkere toque op het hoofd, de handen in grove handschoenen. Haar heele leelijke, beenige, oude-vrijster-gelaat van onbegeerde, drukte haat uit tegen al wie jong was, en mooi geweest eens, en liefde had kunnen wekken. Niet den man haatte zij, maar de vrouw, - omdat zij die benijdde, zij, die zelve nóóit vrouw was geweest, ook niet toen hare jaren nog daarna waren. De vrouw was voor haar 't voorwerp harer vervolg-woede; de gevallen

[p. 567]

meisjes, die zij heette te redden uit ‘christelijke liefde’, waren de ongelukkige slachtoffers aan wien zij hare jaloezie in het algemeen, op elkeen die een man had kunnen bekoren, koelde.

‘Ik ben zóó blij dat dat U mij kunt ontvangen’ - zei zij. ‘Ik heb de vrijheid genomen mevrouw te vragen mij bij U te laten doordringen, als voorspraak. Want Uw knecht zei maar onverbiddelijk dat U niet was te spreken, omdat U meneer Vermeulen bij U hadt. Toen heb ik gevraagd, of mevrouw mij dan zou kunnen ontvangen. En, daar die gelukkig thuis was, wilde ze wel zoo goed zijn het zelve bij U te gaan probeeren voor mij.’ - -

‘Enne?’ - - - informeerde Excellentie voorzichtig, nog steeds hopend dat het zaakje zou doodbloeden, en het om die reden maar gewenscht vindend, dat er zoo weinig vrouwen mogelijk in werden gemengd verder - -

‘Enne - heeft U alvast Uw hart bij mijn vrouw kunnen uitstorten?’ -

Freule de Wevere, in kuische verontwaardiging, sloeg de oogen ten hemel. -

‘Meneer Eduma de Witt’ - zei ze, als ware de twee mannen gehad hebbende bedaagde mevrouw Eduma een klein onschuldig meisje, vergeleken bij haar - ‘dit zijn - helaas - geen dingen voor kuische vrouwen-ooren, die waarover ik met U en meneer Vermeulen, in mijn qualiteit van Presidente van Ons Huis, heb te confereeren. Ik verzeker U’ - hier vouwde ze rechtvaardig-aanstellerig haar handen in haar schoot - ‘indien ik mij niet had gegeven, van jongsaf, aan deze zaak des Heeren, met kruisiging om Zijnentwille van alle vrouwelijke gepaste gevoelens, ik zou niet in staat zijn, - niet in staat zelfs om te vermoeden, dat verzeker ik U - wat de boosheid dezer wereld thans dwingt mij uit te spreken hardop’.

- Zij keek met een zekeren triomf naar Vermeulen en naar Eduma op, met in hare oogen de onuitgesproken vraag: ‘Wat zeggen jullie daar nu wel van? - Heb ik jullie nu niet lekker gulzig-nieuwsgierig gemaakt, ik, die toch maar 'n ongetrouwde vrouw ben, maar die van alle vuilste vuil 't naadje van de kous weet, gelukkig?’

De eerste, die vond dat het z'n tijd werd, - hij moest dien middag naar een diner met Hermance - zei, om ter zake te komen:

‘Ik geloof, freule, dat we U die pijnlijke operatie, van met zoo vele woorden spreken, misschien wel kunnen besparen. - Geldt het niet de on-dit's over dominee Wijk, waarover U ons komt raadplegen?’ -

't Was bepaald een gróóte tegenvaller voor de freule. Hoe had ze zich niet innerlijk erop verheugd, op 't groote nieuws waarmee ze de heeren zou komen overvallen. Haar vreugde daarover, dat ze iets zoo extra-interessants-vuils had te vertellen, had haar zelfs heengezet over haar woede, dat men haar aangebeden dominee 't durfde lastig maken. Want, natuurlijk, dat die was belasterd, en dat die ‘slechte schepsels’ alles logen, dat stond bij haar vast. Daaraan twijfelde zij, in haar haat jegens hare meerbevoorrechte sexegenooten, geen oogenblik.

‘Dus - - zóó-ver is het gekomen. - Dat de leugen óók al is doorgedrongen tot U, heeren’ - verzuchtte zij, in oprechte verontwaardiging. - ‘Nu vraag ik U, - is het niet godgeklaagd, dat een Dienaar des Heeren als onze lieve beste Broeder Wijk, wordt beklad in zijn eer en goeden naam, door zulke god- en eervergeten lichtekooien!’.

Vermeulen streek zich met de hand over z'n knevel, om niet te laten merken dat hij er om moest lachen. God, God, wat waren vrouwen toch altijd dom-gek-aanbidderig, als 't dominees gold, of dokters. Allemaal. Hoe ouder, hoe gekker!

Hard-op zei hij schijnheilig, om uit te visschen hoeveel de freule eigenlijk wist: - -

‘Iedereen onzer staat op zijn beurt bloot aan laster, lieve freule. Dat is een droeve waarheid. Wij christenen 't méést en 't éérst. Het schijnt dat ook dominee Wijk besproken wordt in den laatsten tijd op een voor hem hoogst compromitteerende wijze. Maar ik wist niet dat over het Huis - - óók - -’

‘Het is vreeselijk - meneer Vermeulen, -’ riep de freule, die wezenlijk boos was, en ontsteld, omdat het gold haar lieven dominee Wijk. ‘O, het is niet te zeggen hoe vreeselijk alles is. - - Die menschen stoken elkáár op - - zeggen allerlei leelijks over hem elkaar na. - - We hebben een jong meisje in huis gehad een tijd lang, - een heel slecht meisje, haar vader had haar aan ons toevertrouwd om op haar te passen, maar na een tijdje heeft hij haar teruggehaald. Omdat zij zei - - zij zei - - neen, 't is te vreeselijk - ik kan het niet zeggen - dat moet U niet van mijn vrouw-gevoel verwachten - dat is te erg - -’

- - Ze had er honderd gulden voor aan de armen gegeven, als ze op dat oogenblik had kunnen blozen. Maar haar tanig geel gezicht was, ook zelfs in haar jonge-meisjes-tijd voor blozen steeds te onfrisch geweest.

De oud-Excellentie zei, om haar te helpen, in haar quasi-verlegenheid:

‘We begrijpen U - freule - we begrijpen U - met halve woorden - - En toen - - vertelt U verder. - -’

‘En’ - krijschte de freule, want, nu ze boos was, werd haar stem krijschend-scherp. ‘Natuurlijk heb ik dien man op staanden voet z'n verloren schepsel van 'n slet-dochter in huis gestuurd, na dat laster-verhaal over onzen dierbaren Broeder Wijk. 't Was te

[p. 568]

min om erop te letten. Maar ze is er in de buurt over blijven dóórpraten - schijnt het. - En andere meisjes beweren 't nu tegenwoordig óók. - Drie heb ik van ochtend in het hok gestopt tot hun straf. - - - Maar eene ervan - een meisje dat al 'n paar jaar in het gesticht dient, een ongehuwde moeder, die ik van de straat heb opgeraapt, mag ik wel zeggen, die heeft ons van ochtend zelve den dienst opgezegd, om die reden. Ze zegt dat ze tot hiertoe heeft gezwegen, omdat ze wel voor zich zelf wist op te passen, maar dat er nu toch ruchtbaarheid van de zaak zal komen, door andere meisjes buiten 't gesticht, en dat ze dan liever in tijds heengaat, om er buiten te blijven als ze voor 't Gerecht zou moeten getuigen, - want liegen wil ze niet. Nu vráág ik U - - daarom kom ik eigenlijk bij U - waar moet dat nu heen ten slotte, als dat gelaster zoo z'n voortgang neemt, door heel Den Haag.? Dat kàn toch maar zoo niet. Zoo lang als 't onder ons in 't Gesticht bleef, heb ik gezwegen. En de directrice óók besteld haar mond te houden, als ze niet zelve wou ophoepelen. Maar, als die Mina - dat is het meisje dat ik bedoel - nu een anderen dienst gaat zoeken, en aan andere menschen zulke leugens opdischt!? Nu, ik verzeker U, ik heb haar gezegd, dat ik haar kindje nu natuurlijk ook dadelijk op straat gooi, wat verbeeldt ze zich wel. En iedereen zal ik waarschuwen wat voor 'n gemeen schepsel ze in huis nemen. Dan krijgt ze hoop ik geen dienst, nergens.’

Bij het ongemeen ècht-christelijke van dit plan, in 't belang van dominee Wijk's reputatie, stonden de beide christenen: Eduma en Vermeulen, geen van beiden ook maar een oogenblik stil. Zij letten alleen op het bedenkelijke van der freule's mededeelingen, waaruit bleek, hoe leelijk de dominee was gecompromitteerd, en hoe ernstig 't gevaar voor ruchtbaarheid dreigde. Gelukkig dat zij-zelve zoo blijkbaar heelemaal ter goeder trouw geloofde in de onschuld van haren aangebeden hemel-ladder. Dat moest zoo blijven in elk geval. Vermeulen zei daarom, met z'n advocaten-handigheid:

‘Laat U dat zaakje maar aan mij over - freule. - Stuurt U die meid, die Mina, of hoe ze dan heet, maar eens bij mij. Ik zal haar wel bang maken, zoodat ze verder zwijgt.’ -

De freule vond dat een kostelijk plan.

‘Ja, doet U dat - zegt U haar maar eens goed wat 'n ondankbaar godvergeten onrein schepsel ze is. Twee jaar lang heeft ze bij ons het genadebrood gegeten, als dienstbode; hebben we haar kindje opgekweekt, op onze kosten. En nu gaat ze tot dank ons Huis belasteren. Zij, voor wie de dominee altijd zóó goed is geweest.’ -

Vermeulen moest weer even over z'n knevel strijken. In zijn hart had hij een beetje meelijden met dominee Wijk. Een heele verleiding toch ook voor dien man om al die mooie en knappe jonge meisjes en vrouwen te moeten weerstaan, dag in dag uit. - Zoo'n idioot van 'n zure oude-juffrouw, als die geelnijdige freule, had geen begrip van mannenbegeerten. Enfin. Hij stond op, zei, schijnbaar heel-onverschillig-onder 't zaakje:

‘Laat U 't maar aan mij over - ik speel dat wel klaar.’ -

Excellentie-zelf liet hem uit. In den gang zeiden ze tegen elkaar:

‘'t Ziet er leelijk uit. - We moeten à tout prix 't zaakje smoren.’ - -

En, toen daarop Eduma de Witt weer binnenkwam bij de ook tot afscheid-nemen-gereede freule, verzekerde hij haar op zijn beurt:

‘Weest U maar niet zenuwachtig verder - U zult zien, we maken die questie gauw genoeg uit de wereld. - Vooral maar mondje dicht houden.’ -

De freule knikte hem samenzweerderig toe. Ze was eerlijk pijngedaan, in haar aanbiddinggevoel voor den dominee, maar tòch genoot ze - omdat 't zaakje zoo ècht vies was, zoo ècht iets naar haar hand - waarover zelfs getrouwde vrouwen zich schaamden te spreken. -

Aan wat er aan de ongelukkige minderjarige kinderen was gezondigd, dachten noch zij, noch de hare mede-christenen, bestrijders van de onzedelijkheid!

(Wordt vervolgd.)