De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

[p. 539]

Een Rijwielenfabriek (Fongers te Groningen).

Frontgebouw, waarin zich o.a. het directiekantoor en de kantoren der verschillende afdeelingen: fabricage, verkoop van rijwielen, contrôle der eigen filialen, reclame enz. bevinden en waarachter de sheddaken van de fabriek zich 100 M. diep uitstrekken. In het lagere gedeelte, links, is de engroszaak, in rijwielonderdeelen en toebehooren gevestigd, benevens het filiaal Groningen, met overdekte wielrijschool. De terreinen beslaan een oppervlakte van ruim 12700 M².

Wij durven er wat onder te verwedden, dat gij bij het lezen van dit opschrift voor U ziet een rommelige, naar vet, olie en banden riekende ruimte, waar half gedemonteerde rijwielen in bonte wanorde over den grond verspreid staan, oude banden aan een gasarm bengelen, smoezig gereedschap, waar tusschen een oude carbidbus met vaseline, poetslappen, verbogen spaken en dergelijke dingen de beschadigde werkbank bedekken, de vloernaden glinsteren van ingetrapte, weggesprongen kogels, in een woord: aan zulk een plaats des laatsten oordeels, waar gij met angst in 't hart Uw rijwiel achterlaat, omdat gij niet anders kunt; aan een rijwielherstelplaats.

En toch gelijkt de rijwielenfabriek,

Hoofdingang van de fabriek.

waarover wij U hier maar heel weinig willen vertellen, in niets op deze hel, integendeel.

Wanneer gij door de helder verlichte vestibule in het frontgebouw, waarop een deel der kantoren uitkomt, een smalle gang door en een trapje af zijt gegaan en meent, dat gij hier wel bij de fietsenwerkplaats zult zijn aangekomen, ziet ge, opkijkend, voor U een bord, waarop ‘Verboden Toegang’ en daaronder door een 100 Meter lange, breede gang, met links en rechts glaswanden, waardoor allerlei van verre onherkenbare zaken schemeren, sommige in heftige beweging. Wij willen alweder wedden, lezer: ‘gij verbaast U’. - Maar gij hebt weinig tijd en ge wilt de fietsenmakerij zien.

Links gaat een schuifdeur open, gij wacht even, want er komen een paar blauwgekielde mannen uit met nette kistjes, waarin een keurig gerangschikt diner...... neen, het zijn de montagedeelen van een rijwiel, die in het kistje passen, als passers in hun étui. Het menu is in een sleuf buiten aan het kistje geschoven. Alles glimt en blinkt U tegen; maar de blauwgekielden spoeden zich weg en ge ziet om U heen...... frames, frames

[p. 540]

Magazijn van grondstoffen, bewerkte onderdeelen, gereedschappen enz.

en nog eens frames. Hoeveel zijn er, alle netjes, regelmatig opgehangen, op pennen, de remmen eraan gemonteerd, de trapas, tandwiel, vork, etc.?

‘Tweeduizend’, zegt Uw gids. Ge gaat verder, een trap af, naar den bandenkelder. Electrische gloeilampen glimmen aan. Duizenden banden ziet ge regelmatig op standaards, in verschillende groepen geplaatst, nummers erop. Rijen van vakken met opgerolde binnenbanden, velgkoorden, nummero zooveel tot zooveel, etc.. Gij klimt de trap weer op, gaat langs een steegje van kasten en vakken, nog een steegje en nog een. Ginds in de verte is het magazijn van ruwe goederen. Daar staan de staven staal voor de automatische draaibanken, daar de rollen bandstaal voor de ponsmachines.

‘In gindsche vakken liggen de ruwe smeedbare gietijzeren frame-verbindingsstukken. Hier, vlak voor U is het magazijn van bewerkte goederen,

Machinekamer. De beide zuiggasmachines ontwikkelen een vermogen van ca. 100 P.K.

grootendeels bestaande uit deelen, die reeds een bewerking in de fabriek hebben ondergaan. Daar, waar wij juist stonden, is het magazijn van montagegoederen, de zadels, tasschen, pedalen, sturen, etc. De rekken met frames en wielen boven Uw hoofd behooren hier ook bij, evenals de bandenkelder.

Achter U loopt het af en aan. Ledige kisten worden op de toonbanken geplaatst. Volle afgehaald. Stapels banden schuiven langs Uw rug. Gij staat in den weg. Laat ons verder gaan.

U is weer in de 100 Meter lange gang en kijkt naar twee reusachtige buizen, een halve Meter dik, boven Uw hoofd. Wat zijn het? ‘Velgen’. - Lezer ik wed niet meer!

Ge ziet links van U iets schemeren en draaien. Een deur gaat open, een gesuis en gefluit. ‘Gasmotoren, 100 paardekracht, dynamo's voor het opwekken van electrische stroom voor licht en kracht’.

Verder de gang door. Hier moet gij oppassen. De deur is smal en er is veel verkeer van personeel en materiaal. Op den grond, in regelmatige groepen: frames, vorken, etc... Op tafels, kleinere deelen in bakken gerangschikt. ‘Dit is de controleplaats. In de vakjes langs den wand de honderden kalibers en meetwerktuigen voor het controleeren der onderdeelen. ‘Gij waadt door de kniehooge stapel bakken, manden en deelen en komt in een door glaswand omgeven ruimte; het kantoor van den werkmeester. Gij kijkt door de ruiten: alles draait, pulleys, riemen, assen....... Gij ziet de hoofdwerkplaats. Even bekijkt ge de verzameling van stukken, die de verschillende bewerkingen van elk onderdeel doen zien, de kasten met de controlekaarten en ge krijgt den indruk, dat hier niets gebeurt of het wordt gecontroleerd. Gij wilt iets vragen: ‘hoe komt het, dat er niet van het eene te veel en van het andere te weinig gemaakt wordt?’ Een boek wordt U voor gelegd......, kolommen, datums, cijfers.

[p. 541]

Hoofdwerkplaats. Rechts geschieden de machinale-, links de handbewerkingen.

Gij begrijpt er niets van, doch ge zegt ‘prachtig, prachtig’. Ge wilt nog iets vragen: Hoe weten al die menschen steeds wat ze moeten doen en hoe? Een lade gaat open. Een kaart wordt er uitgenomen; ge ziet een nummer. Een andere kaart wordt U voorgelegd. Ge ziet hetzelfde nummer. Gij ziet rijen van cijfers. Ge ziet in de laden, waaruit de kaart is genomen. Blauwe teekeningen met witte lijnen en witte cijfers erop. Ge hebt haast, zegt ‘dank U’ en gaat naar de hoofdwerkplaats. Een straatje van onderling gelijke machines: ‘Boormachines’. Ze grommen voortdurend. Er zitten pijpen aan, waaruit melk schijnt te loopen: ‘boorolie’. De machine vlak bij U laat een harde tik hooren. Een werkman schiet toe, draait aan een aantal hefboomen, werpt iets in een bak, draait weer aan hefboomen en de machine bromt

Groep van boormachines, hoofdzakelijk dienende voor de bewerking der raamverbindingsstukken.

anders. Ge gaat verder. Dit waren de boormachines, waarmede de gaten in de verbindingen worden geboord en zuiver op maat geruimd.’

Nu staat ge te midden van een groep draaibanken. Plotseling een hevig geratel. Er breekt iets. Ge denkt aan vluchten. De stem van Uw gids klinkt boven het geraas uit: ‘Een automatische draaibank, die de trapaspotstukken maakt. De machine is juist achteruit begonnen te draaien, straks valt het afgewerkte stuk naar beneden, haalt de machine zelf een nieuw eind staaf naar zich toe en begint dit te bewerken’... Gij wacht, ongeloovig....

Het stuk valt. De staaf, bruin en vet, schiet vooruit onder een oliestraal, wordt teruggedrukt... Het is waar, hij doet het. Er staat een heele rij van die ‘beesten’ die elk op hun eentje, den geheelen dag brommen, ratelen en... werken. Een paar schreden verder: Ponsmachines. Wat valt daar steeds in die mand? Ge bukt U en neemt er een vreemd gevormd stuk uit. Wat is het? ‘Een remstropje.’ Ge herkent het. Er zit er een aan Uw Fongers.

Het is U om een indruk te doen. Ge wandelt vlug verder, langs een tafel, naar schatting 30 Meter lang, met rijen bankschroeven aan weerszijden, deelen van frames, vorken, steunen, sturen, enz. erop, los in elkaar gezet, gesoldeerd of afgewerkt, dan een klapdeurtje en ge staat in een andere werkplaats, vol draaibanken, frees- en slijpmachines. Hier worden de gereedschappen voor de fabriek gemaakt. Over een toonbank heen ziet ge, in het gereedschapmagazijn, rijen planken, vakken en kasten vol netjes gerangschikte, keurig onderhouden gereedschappen: matrijzen van de ponsmachines, beitels van de automaten, freesen enz....

(Wordt vervolgd).