De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Zedelijkheids-Apostelen
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 28.)
IV.

Joosje Hooph-Huijgens geboren 's Gravezandt de Weerdt vòelde zich.

't Was toch wàt leuk zoo jonge-mevrouwtje te spelen, en daardoor 'n heel personage van gewicht te zijn, die men nóódig had!

Want, wat beteekende ze vroeger bij grootpapa en grootmama aan huis! Immers niets. Al die deftige voorname meneeren en mevrouwen, staatslieden en dominees en nuttige dames, die begroetten haar lief-neerbuigend als 't aardige kleindochtertje van den ex-excellentie, maakten 's gekheid met 'r, om 'r aardig gezichtje, zooals meneer Vermeulen b.v., of meneer ten Have, maar voor de rest speelde ze geen anderen rol hoegenaamd, dan de ondergeschikte van moeten thee-schenken, en grootmama helpen de honneurs waarnemen, en doen en laten wat die en grootpapa verkozen.

Dat was nu allemaal héél anders, nu ze mevrouw Hooph-Huijgens was, de vrouw van den deftigen Bank-directeur, die door den Haag auto'de, en zich eerstdaags zou associeeren met Piet ten Have, wiens student-schap was gestrand op 't zakken voor z'n candidaats.

Paul, háár knappe Paul, had hem dat toen zoo mooi voorgepraat, 't voordeelige en onafhankelijke van 'n associatie met hem! Natuurlijk, hij, Hooph-Huijgens, zou 't werk doen, Piet bracht alleen zijn bekenden naam aan, en zijn fortuin in de zaak.

En de oue heer, Fredi ten Have, had toegegeven.

Piet ‘verrekte’ 't studeeren - had ie kortweg gezegd, heelemaal zonder lust om 't nog eens 'n tweede maal te beproeven 't zich laten inpompen door 'n repetitor van z'n examen. Waartoe zou 't ook dienen! Als ie klaar was, dankte ie er lekker voor om bij de rechterlijke macht te gaan, en zich jaren lang op kleine plaatsjes te laten wegstoppen daardoor. En advocaat! Practiseeren deed ie toch niet. Als 't dus papa om den blooten titel te doen was, dan kreeg ie nu toch óók 'n mooie positie ineens, als associé van den aangetrouwden kleinzoon van den ex-excellentie Eduma de Witt. Zoo'n buitenkansje

[p. 470]

vondt je niet alle dagen, dat je zoo gemakkelijk 'n mooie positie werd aangeboden!

Die relatie met de Eduma's had bij Fredi ten Have den doorslag gegeven. 't Was immers waar wat Piet zei, als hij niet toesloeg, dan zocht Hooph Huygens natuurlijk 'n ander, die wàt graag wou stellig! En aan de academie kwam er van Piet toch niets terecht, niet zooveel. Dat werd dan misschien jarenlang boemelen, en aan 't eind toch nog sjeezen. En wat dan! In dien tijd was de kans op Dorrit dan ook verkeken. En Dorrit moèst Piet z'n vrouw worden! Hij, Fredi, wist zelf 't best wáárom dat moest.

Daarentegen, als ie Piet nu in den stijgbeugel hielp, kreeg de jongen ineens 'n deftige positie in den Haag, en dan zou de gewone ten Have-natuur, van zichzelf opwerken tot 'n steunpilaar der maatschappij, wel bij hem boven komen. En dan volgden dááruit weer van zelf óók de trouwplannen, 't ééne uit het andere.

Zijn vrouw had nog even geopperd, dat Piet toch wèl wat héél jong was, dat ze van mr. Hooph Huijgens eigenlijk niet genoeg afwisten, maar Fredi, uit de hoogte, had haar den mond gesnoerd:

‘Van zulke dingen wist zij, als vrouw, immers niets af. Daarmee moest ze zich nu niet bemoeien, dat moest ze aan hèm overlaten, als je blieft, de toekomst van de jongens....’

Bedeesd-onderwerperig had mevrouw ten Have verder gezwegen. Ze voelde wel dat ze zelve immers ook niet heelemaal op 'n onpartijdig standpunt stond, omdat haar die relatie met de Eduma's natuurlijk om persoonlijke redenen antipathiek was, die toenadering die hierdoor ontstond tusschen de familie van Geerte Stinia en haar eigen zoon. Maar daaraan wilde ze niet toegeven, aan zulke kleinzielige gedachten. Haar man, haar Frédi, was nu immers van háár; die gemeene vrouw, die Geerte Stinia, die had wèl haar eigen verdiende loon thuis gekregen! Foei over 'n vrouw die zich-zelve zoo onfatsoenlijk kon vergeten! Neen, over dien jeugd-misstap van haar besten braven man mocht ze niet piekeren. Hij had groot gelijk, hij wist beter wat voor 't geluk van de jongens noodig was dan zij. En dan, Piet was zoo'n èchte, vlugge, knappe, overal-geziene ten Have! Die zou zich gauw genoeg in die Bank-zaak inwerken, zorgen dat ie onmisbaar werd! Alles-welbeschouwd mocht Mr. Hooph Huijgens van geluk spreken dat ie zoo'n buitenkansje kreeg van 'n ten Have als associé....

Joosje voèlde zich.

Zat nu niet - op grootmama's introductie - niemand minder dan dominee Wijk vóór haar, 'n beetje links, 'n beetje onhandig, als nederige verzoeker, voordrager van 'n bede, aan háár, tot voor weinige maanden nog maar 't niet-getelde jongemeisje Joosje 's Gravezandt de Weerdt, maar die hij nu, in haar jonge-mevrouwschap, heel correct, in eigen persoon, kwam vragen, of ze wel zoo goed zou willen zijn z'n protegéetje in haar dienst te nemen, 'n meisje uit 'n gezin waarvoor hij zich interesseerde, dat hij trachtte vooruit te helpen. -

‘Of je 't al aan haar zou kunnen zien?’ - overlegde Joosje gewichtig bij zichzelve, terwijl ze met 'n heel huismoeder-airtje tegenover den dominee op haar sofa zat, in 'n wat ruim gedrapeerde Grieksche japon van 'n lichtblauw soepel voile-stofje, dat mooi kleurde bij haar frissche teint en blond haar.

En, met haar oogen quasi-verlegen neergeslagen, hopend dat dominee 't nu wel raden zou in elk geval, want ze vond het dan buitengewoon interessant:

‘Ja, ziet U - Grootmama heeft me er al met 'n woord van gesproken dat U die menschen goed kent. - En natuurlijk, 'n recommandatie van U, dat is voldoende. 't Is maar - of ze al groot genoeg zal zijn voor wat 'k eigenlijk noodig heb. - Wel enkel 'n dagmeisje, maar dan toch iemand die je wat kunt toevertrouwen àl - - als ik eens uit de stad ben - of eens ziek.’ - -

Nu, met die laatste toespeling, waarbij ze warempel óók nog 'n kleurtje kreeg, gelukkig net op het rechte moment, zou dominee 't dan toch wel vatten.

- Maar dominee Wijk had z'n gedachten zóó ver weg van Joosje, en bij een zoo ander soort van vrouw-meisje dan zij, dat zij er werkelijk van zou hebben geijsd, had zij 't maar kùnnen vermoeden! -

‘Ze moet natuurlijk alles nog leeren - dat spreekt van zelf’ - antwoordde hij, zonder zich in 't minst te interesseeren voor Joosje's toekomstige ziekten, en de oorzaken daarvan waarop zij zinspeelde - ‘maar aan den goeden wil daartoe zal 't haar niet ontbreken, dáárvan ben ik zeker. 't Is 'n echt lief, eenvoudig, hartelijk schepseltje, waarover U zeker tevreden zulf zijn. Och, en U begrijpt, als zoo'n meisje in 'n goeden dienst terecht komt, bij christelijke menschen, dat scheelt zoo veel voor haar toekomst later. Daarom doe ik altijd m'n best voor al m'n cathechesanten dat ik ze in dien geest voorthelp, ze niet maar zoo op goed geluk da booze, wijde wereld laat ingaan.’

‘Zeker, daar hebt U wèl gelijk in. - Echtchristelijk van U’ - beaamde Joosje plechtigzalvend, met de stichtelijke phrasenmakerij, waarin ze, ondanks haar jeugd, volkomen thuis was, dank zij het voorbeeld van Groot-

[p. 471]

mama en Grootpapa Eduma de Witt. - ‘M'n keukenmeid is al wat ouder, en die gaat de meisjes daarom altijd vóór 's ochtends, in 't samen bidden en bijbel-lezen. U begrijpt, m'n man moet naar 't kantoor 's ochtends, dan gaat het zoo moeilijk ze te laten binnenkomen, en doen wij beiden dus 't maar onder ons.’

De waarheid was, dat noch zij, noch haar Paul, ooit een bijbel ingekeken hadden in de week, alleen Zondags deden ze het, als ze, stichtelijk-vroom, bij een of anderen modepredikant in de kerk zaten, om zich daardoor behoorlijk te afficheeren als godzalige medeleden van het godvruchtig Eduma de Wittgeslacht.

Maar aan dominee Wijk kon 't zieleheil van Joosje en van haar Paul, bitter-weinig schelen. Recht op z'n doel afgaande, vroeg hij nu:

‘Wanneer mag ik haar dan eens bij U sturen, om zich aan U voor te stellen? - Morgenochtend - vindt U dat goed?’

‘Ja - zeker’ - stemde Joosje toe, in haar hart heelemaal al besloten die protegée van dominee Wijk, van wie je dus zeker kon zijn dat ze uit een fatsoenlijk gezin was, te huren. Toen echter, zich herinnerend dat het misschien onbeholpen en kinderachtig stond zoo dadelijk toe te happen, en dat je toch diende te ‘informeeren,’ vroeg ze gewichtig:

‘En dus heeft ze nooit nog gediend. - Dus kan ik nergens van haar informaties inwinnen, dan bij U?’

- - ‘Neen, dat niet; - - ze komt nog zoo pas kijken. - Als er niet alweer 'n zusje op haar volgde, die nu ook weer van school komt, dan zou haar moeder haar, geloof ik, nog wel wat thuis houden. Maar, weet U wat ik daar juist bedenk, U kunt misschien eens navragen naar haar zuster, bij mevrouw Eduma de Witt - de Grevere, Uw nichtje, geloof ik. Want bij die mevrouw dient 'n zuster van haar, de oudste, Bettie, óók 'n cathechesantje van me’

Dominee Wijk sprak altijd eenigzins moeilijk-verlegen. Z'n dames-adoreersters vonden dat 'n charme te méér van 'm, dat ze met z'n creoolschen afkomst in verband brachten. 't Was alsof hij-zelf zich geneerde voor al de goedheden, die hij blijkbaar rechts en links in stilte uitstortte over zijn arme gemeenteleden, alsof het hem moeite kostte hunne namen zoo openlijk te noemen. Hij liep zoo nooit te koop met zijn weldaden, hij deed het zoo-ècht om de goede zaak alleen, - als zieleherder.

Nu ook was hij, al sprekend, reeds opgestaan, boog diep tot afscheid: -

‘Mag ik U wèl bedanken mevrouw - voor Uw welwillende ontvangst.’

Joosje kleurde van plezier dat ze zoo'n genadigen rol speelde; net als grootmama voelde ze zich nu. Ze stak neerbuigend haar hand uit, en zei, gemaakt lief, op'n beschermend toontje:

‘O, 't genoegen is aan mij geweest - Dominee. - En, wat Uw protegéetje betreft, ik denk stellig wel dat het in orde komt. M'n nichtje Eduma de Witt is heel tevreden met haar kamenier, dat weet ik - 't is ook een ècht beschaafd meisje op 't oog, vind ik - dus, als die Marietje haar zuster is’ - -

‘'t Is 't zelfde slag van meisje - ze zijn 't zelfde soort persoontjes’ - verzekerde dominee Wijk nog, - ‘Marietje is alleen maar jonger en kinderlijker natuurlijk’ - -

‘O pardon’.

Want hij liep bijna aan tegen freule van Hechtern, die juist werd binnengelaten door de meid. - Joosje stelde nog voor, in de gauwigheid:

‘Freule van Hechtern - dominee Wijk.’ - Maar de dominee was blij de deur uit te kunnen schuiven, en Ida van Hechtern, - Ietje bij hare intiemen - zooals Joosje er eene was, - keek hem met 'n geringschattend airtje na:

‘Ik vind dominees eigenlijk 'n verouderde instelling’ - zei ze pedant. - -

Joosje ging rechtop zitten van schrik, met 'n vaag besef dat zulke nieuwerwetsche gezegden ongepaste schokjes toebrachten aan 't hechte gebouw van eigen voordeel, door quasi-vroomheid, opgetrokken door haar geslacht en haar côterie van christelijk-Haagsche orthodoxie.

- - ‘Ik weet niet wat je bedoelt’ - zei ze heel strak, te dom om 'n dispuut te durven beginnen over wàt-ook, maar met 'n instinctmatig gevoel, van dat het haar Edumabelang was in èlk geval orthodoxe dominees te verdedigen tegen wien of wat ook.

‘Ik bedoel’ - zei Ida van Hechtern, met verzaligde oogen, ‘dat we vrij moeten zijn, - vrij; dat we God moeten dienen, niet maar omdat het dogma van 't een of ander kerkgenootschap dat zoo wil, maar omdat onze eigen innerlijke stem ons dat zegt, dat Godsdienst 't reinste, 't hoogste, 't zuiverste is wat er bestáát.’ - -

Ze had de haar ingeprente les zoo vlot opgedreund, dat Joosje er heelemaal van beduusd werd. 't Leek véél - dacht ze - op de preeken die ze Zondags hoorde, en waarnaar ze niet luisterde, maar 't was toch niet héélemaal 't zelfde, - dat merkte ze wel. - Daarom zei ze vaag:

‘Van wien heb je dat allemaal geleerd in eens? - Jij bent toch ook orthodox-aangenomen, net als ik?’

- ‘Ik heb ook niets tegen orthodoxen, of tegen wat voor kerkgenootschap ook’ - ver-

[p. 472]

zekerde Ida van Hechtern genadiglijk. ‘Dat is juist het mooie van onze leer, dat wij overal en van elken godsdienst het wáre overnemen, uitzoeken de wàre kern, zonder dat het ons iets kan schelen van wáár het komt. We hebben de vorige week 'n vergadering gehad tot vaststelling der statuten van onze vereeniging, en ze zal heeten, is bepaald: ‘Vereeniging tot bevordering van het Geestelijk leven, en tot Beteugeling van de Zinnen.’

Ida van Hechtern was 'n niet onknap-uitziend, 'n beetje grof-gebouwd jong-meisje, wier broers en zusters alle getrouwd waren. Zij-zelve, laatst-overgeblevene van 'n weduwemoeder, die geheel en al opging in de verschillende gezinnen harer getrouwde kinderen en in de wederwaardigheden en ziekten harer kleinkinderen, was daardoor 'n beetje op den achtergrond geraakt thuis, werd altijd voor den dag geroepen als het gold bij zuster deze ‘in te vallen voor 'n bevalling’ of bij broer die, als zijn vrouw ziek was, te komen helpen, of om dagjes thuis te blijven, en op lastige neefjes en nichtjes te helpen passen, die de verrukte grootmama te visite had gevraagd. Door de orthodoxe leer, van gehoorzaamheid aan Gods wil, waarin ze was grootgebracht, in toom gehouden, had ze zich gewillig en gelaten in 't onvermijdelijke geschikt. Maar 'n soort dégout van trouwen en kraambedden en kindergehaspel was daardoor van lieverlede ontkiemd bij haar, de te jong en te ongegeneerd achter de schermen van èchtelijk leven gezien hebbende.

‘Ik wil nooit trouwen - nooit’ - lag haar, in volle oprechtheid, tot groote ergernis harer moeder, steeds op de lippen. 't Was haar 'n bepáálde verruimende afleiding voor haar geest geworden, toen haar neef, Jhr. Edward Oort, maar die zijn Jhr.-titel niet gebruikte, omdat hij dit tegenstrijdig met zijn principes achtte, haar zijn boeken had laten lezen over geestelijke reinheid, en over allerlei christelijk-humanistische theorieën. Uit die theorieën van Edward, die 'n heelen aanhang had in den lande van lieverlede, was de nu opgerichte Vereeniging ontstaan, waarvan voor de gezonde, levenslustige Ida, zich-zelve onbewust, voor háár de grootste attractie was, dat zij er ‘vergaderde’ met allerlei meest nog jonge menschen van haar eigen slag, zonder steeds te worden aan banden gelegd door haar vele plichten thuis, van tante, en schoonzuster, en dochter, en zuster. Daar, in die vergaderingen, was zij de onafhankelijke freule Ida van Hechtern, met 'n eigen vrijen wil, 'n eigen vrije meening, was zij 'n eigen persoonlijkheid, die kon denken, zeggen, doen, wat ze verkoos. Thuis echter was ze nooit iets anders dan ‘tante Ietje’, of ‘m'n schoonzuster’, of ‘m'n zuster’, of ‘m'n ongetrouwde dochter Ida’ - alle welke woorden uitdrukten, dat zij haar eigen begeerten en genoegens had ondergeschikt te maken aan die van alle mogelijke neefjes, nichtjes, broers, zusters en moeder, die op haar, als ‘de’ ongetrouwde beslag legden.

Protesteerde zij een enkele maal, dan had mevrouw van Hechtern dadelijk het antwoord bij de hand, heel ter goeder trouw in die opvatting:

‘Maar kind - God heeft jou nu die taak op je schouders gelegd. En wát 'n héérlijke taak, zoo velen ten zegen te mogen zijn.’ -

‘Als Henk en Frederik en Ernst en Wies en Jetta trouwen willen, waarom moet ik dan altijd dienen voor hun huishoudster en kindermeid’ - verzuchtte Ida. - - ‘Ik vind 't gewoon-weg vies om kinderen te maken aldoor, als je, zooals Jetta b.v., ondertusschen voortdurend klaagt, dat je er niet tegen kunt, tegen bevallingen, eigenlijk....’

Haar moeder, verontwaardigd, had haar de hand op den mond gelegd:

‘Foei Iet - schaam je,’ - verweet ze. - ‘Over zoo iets spreekt 'n jong meisje niet. - Wat heb jij daarvan nu voor verstand?’ -

‘Maar ik moet wèl verstand hebben van al die kinderen op potjes zetten en hun vuile neuzen afvegen,’ - had Ida nog tegengeprutteld. ‘Laten ze die bijzonderheden dan óók maar voor zich zelf houden.’ -

Maar, 't gevolg van haar moeders berisping was toch gewreest, dat ze zulke dingen niet meer hardop zei, ze des te meer dacht in stilte. Juist dáárom was zij zoo'n enthousiast lid geworden van de Vereeniging tot Bevordering van Geestelijkleven en Beteugeling der Zinnen. Met al die jongelui, die daarvan lid waren, kon je nu nog eens praten en omgaan, zonder dat ze er zich dadelijk ‘dat’ bij dachten. Zeker, Edward, de stichter, was zelf wèl gehuwd, maar dat was misschien maar goed, anders kreeg je dadelijk praatjes. En kinderen had hij ook! Ze voelde wel dat hier dus 'n fout zat in de redeneeringen van neef Edward Oort, dat hij dus niet zelf deed naar z'n ‘reine’ theorieën, maar ze verdiepte zich maar liefst niet daarin, veel te dankbaar aan hem, om 't soort van onschuldig vergader-genoegen dat hij haar had bezorgd.

Aan Joosje zat ze nu op te noemen wie tot het Bestuur behoorden, meest ongetrouwde dames natuurlijk, maar er waren toch ook 'n paar heeren bij. Edward Oort was eerevoorzitter, maar, daar hij op Voorburg woonde, kon hij niet geregeld overkomen.

't Interesseerde Joosje maar matig. Ze brandde van verlangen haar ‘geheim’, dat ze de volmaking vond van hare getrouwdevrouw-gewichtigheid, aan hare intiemen te openbaren. - Telkens keek ze verstolen

[p. 473]

naar haar werkmandje, waaruit nuffig 'n pas begonnen kinder-tocht-manteltje keek. Ze was gansch niet van plan natuurlijk haar luiermand zelf in orde te brengen, had die al heelemaal besteld op de Industrie-school - waar de Koningin óók liet maken - maar, zoo'n enkel dingetje, waaraan je zelve liefjes bezig was, dat ‘stond’ - vond ze.

Ineens, zonder overgang, zei Ida, eindelijk uitgepraat, merkend dat ze niet véél belangstelling wekte:

‘Weet je dat ze bij m'n broer Henri 'n nakomertje wachten? Nou vráág ik je? - - Renée, 't jongste kind, is bijna zeven’ - -

Joosje schoot, zedig-preutsch, 'n blik naar haar eigen, niet meer maagdelijken schoot, en verzuchtte, lief-doenerig:

‘Och heden! - Wat zullen ze gelukkig zijn? - Wat leuk!’

‘Nee - heelemaal niet. - Henri zegt, dat ie z'n vijf meisjes al méér dan gek genoeg vindt, om later mee uit te moeten gaan. En z'n vrouw heeft er nu óók meer dan haar bekomst van, - geloof ik.’ - Maar met dat al màken ze ze toch maar! De eenige, die gelukkig is, is mama natuurlijk. Want de kinderen-zelf, - zelfs Renée, met de tegenwoordige vroeg-wijsheid op dat gebied, begrijpt er alles al van - vinden 't óók niets dol nog zoo'n schreeuwertje méér. Je moet er, de oudste, Aleid, over hooren! Die denkt net als ik, nu al!’

(Wordt vervolgd).