De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Zedelijkheids-Apostelen
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 15.)

‘Knusjes - he - al zeg ik 't zelf,’ - vond juffrouw Gerbrandts, en keek welgevallig over de tot het feest toebereide tafel. -

De groote sombere kale eetzaal van Het Huìs zag er inderdaad bij avond nog op z'n gezelligst uit, als het gas was aangestoken,

[p. 263]

en de gordijnen 't vale grauwe streepje licht, dat bij dag van de binnenplaats viel, geheel en al afsloten. Aan de muren hingen verscheidene bijbel-teksten, strenge, dreigende teksten had de freule bij voorkeur uitgekozen; een Christus met uitgebreide tot zich roepende armen, geschenk van een begunstigster-douairière, deed daartusschen boven den schoorsteen vriendelijk-vertroostend. 't Orgel, ook een geschenk, - van mr. Ferdinand Vermeulen en zijn vrouw, toen hun tweede zoontje geboren werd, - stond in den hoek. Rondom de lange eet-tafel waren de stoelen opgesteld. Hier en daar prijkten daartusschen fauteuils, voor den dominee, voor de freules de Wevere en van der Hooph, en voor hun gast; de directrice en haar nichtje zaten natuurlijk maar nederig op gewone stoelen, net als de meisjes van het Huis. 't Koffieblad troonde uitlokkend vóór de plaats van juffrouw Gerbrandts; tegen haar over, voor de fauteuil van de freule, lag de groote ouderwetsche bijbel; 'n psalm- en gezang-bundel daarneven. Aan de eene zijde van de freule moest de dominee plaats nemen, aan de andere freule van der Hooph, en neven deze laatste had de weduwe, op haar eigen verantwoording, de fauteuil ingeschoven voor de door de freule aangekondigde voorname gast. - Bij het orgel, heelemaal apart, bij wijze van 'n tweeden rang bezoekster, had haar nichtje Petronella haar eigen bescheiden hoekje. Daar ook, op een met een servet gedekt tafeltje, stond een reusachtige schotel met koekjes allerhande, de tractatie immers van dezen feestavond, waarover ‘Petro’ straks het beheer had te voeren.

Maar, wat iets gedistingueerds, iets bijzonders, iets ongewoons-vroolijks aan alles bijzette, iets zoo intiem-lieflijks, dat juffrouw Gerbrandts er hare oogen niet van kon afhouden, dat waren de bloemen, midden op de tafel, een groote, veel-kleurige bouquet van chrysanten en licht-gele rozen, met herfstbladeren dooreengemengd. Zoo iets was nog nooit voorgekomen, zoo lang 't Huis bestond, zoo iets ‘onnuttigs’ als bloemen voor ‘zulke schepsels’.

't Bouquet was van middag afgegeven, door 'n knecht van van Houweninge en IJsselsteijn, met 'n kaartje erbij van freule Dorrit ten Have: ‘Geachte mejuffrouw, wilt U zoo goed zijn van-avond deze bloemen op de feest-tafel te zetten als 'n bijdrage van mij tot de feest-stemming. Ik ben door freule de Wevere meegevraagd om het avondje bij te wonen.’

Petro, al vroeggekomen om tante te helpen, had het prachtstuk aangenomen. Met een uitroep van verrassing had ze het binnengebracht:

‘O tante, 't is van dien fijnen bloemist - U weet wel, uit de Houtstraat en in de Anna Pauwlonastraat - - En, die freule ten Have, die ken ik wel van uiterlijk. Niks geen grootsigheid over zich, heelemaal niet.’ - -

‘Zoo, dat's prettig. 't Is ook wat 'n lief idee van 'r,’ vond juffrouw Gerbrandts, die haar bril had opgezet, om de woorden op het kaartje te ontcijferen. Toen, 'n beetje twijfelend, de freule kennend, opperde ze:

‘Als de freule 't maar goed vindt. - - Die is zoo tegen alle wereldschheìd. - - Zou ik ze wel durven zetten dadelijk?’ - -

Maar Petro, jeugdig-onervaren, ijverde voor de mooie bloemen:

‘Gut, tante, 't zou toch zonde en jammer zijn, als U 't niet deedt. De freule ten Have zou 't U wat kwalijk nemen óók; ze is immers zelve 'n kennis van de freule, dan weet ze toch wel wat die goedvindt, of niet. Nou, 'k zou 't maar doen hoor. 't Staat ècht-fijn, net als bij de groote-lui.’

De overweging dat de freule ten Have 't haar weer zou kunnen kwalijk nemen als ze de bloemen niet zette op de feesttafel, deed de weifelende directrice, wier geheele bestaan was één angstvallig naar de oogen zien van hare verschillende adelijke begunstigsters, besluiten om Petro's raad te volgen.

En inderdaad, ze moest het toegeven, 't was ‘echt-fijn’ zoo. 't Gaf 'n ongekend weeldeaanzien, 'n cachet van distinctie, aan 't burgerlijke, vulgaire, gesticht-achtige geheel. Zij-zelve vermocht dat niet eens zoo te beredeneeren. Maar de woorden waren van Mientje, een van de meest gewillige en geschikste meisjes uit het gesticht, en die daarom was uitverkozen haar te helpen. -

‘Hè’, had deze uitgeroepen, toen ze den gepoetsten ketel kwam binnenbrengen, en de bloemen zag staan:

‘Wat beeldig - net als bij mijn mevrouw, als we gasten hadden. - O - -’ - En Mientje slaakte een zucht van heimwee naar 't zoet weleer, dat voor haar was ondergegaan, door de schuld van mevrouw's broer, die haar, 'n goedgeloovig, op lintjes en strikjes verzot, aardig derde-meisje, ten val had gebracht, vóór 't kind dat ze nog maar was, met haar even achttien jaar, het zelve begreep eigenlijk, wat ze was begonnen met haar zich aan hem overgeven.

Toen, wanhopig, had ze 't hem gezegd, wat haar te wachten stond straks, maar hij, gemeen sujet die hij was, had brutaal geloochend dat 't van hem was, had gezegd dat ze heel goed wist, hoe ze ook wel met anderen liep, met jongens van 'r eigen slag. - -

Ze had er mee rondgeloopen, in doodsangst van niet weten wat te beginnen eigenlijk, 't niet durvend bekennen aan haar stiefmoeder, met wie ze op weinig intiemen voet stond, - haar vader was al dood, - totdat

[p. 264]

mevrouw het op een morgen aan haar zag, ineens. -

Ze moest bij mevrouw binnen komen, werd heel ernstig ondervraagd.

En, toen ze snikkend bekende:

‘Ja 't wàs zoo. Ze wist het wel dat het zoo was. Maar God, o God, wat moest ze doen? Wat moest ze doen?’ - -

Toen had mevrouw heel christelijk-lief gesproken, van dat er bij den Heer vergeving is voor alle zonden, en van dat Hij zelfs de onzedelijkheid óók door de oogen zou zien voor eenmaal - als er maar 'n eerlijk berouwhebbende stemming was in het hart der zondares. Daarom zou mevrouw haar dan ook niet in den steek laten, wilde voor haar doen wat ze kon; misschien zou haar vrijer haar zelfs nog wel willen trouwen tenslotte, als mevrouw eens heel ernstig met hem sprak. Maar nu moest ze ook heel openhartig zijn, vrijuit schuld bekennen. Wie was het? Waar was 't gebeurd? En hoe? Dan kon mevrouw oordeelen hoe er gehandeld moest worden.

Mientje - Minette heette ze toen, - de freule, gestreng, had haar later vernederd tot het bescheidener: Mientje - had, door mevrouw's goedheid gewonnen, immers niet anders kunnen doen dan de waarheid zeggen. Ze kon toch geen vrijer uit haar eigen stand verzinnen, om mevrouw te plezieren. Maar toen mevrouw hoorde van haar broer, den advocaat, die goeie lieve beste jongste broer van 'r, toen was ze woedend geworden. Nee maar, zulke infame leugens moest ze nu niet beginnen. Hoe durfde ze! - -

Mevrouw's woede was eerlijk-gemeend geweest; ze was heel overtuigd van de ‘soliditeit’ van haren broer. Maar haar man, inlichtingen misschien ook van terzijde ingewonnen, hadden haar de oogen geopend. Natuurlijk, toen wilde ze Mientje eerst recht kwijt, had haar geld gegeven, gezegd dat ze van 't heele vuile zaakje niets meer wou weten. Ze moest maar zien dat ze haar kind ergens uitbesteedde. Want, om de eer van de familie, had ze natuurlijk tegen Mientje gedaan alsof ze van niets wist, alsof ze niet geloofde nog stééds aan 't vaderschap van haar broer.

- - Mientje, huilend, heel naar zich voelend van lichaamslijden, reeds nu, bedroefd omdat ze haar prettigen dienst kwijt was, zonder wils- of veer-kracht, kwam met 't vrij ruime afkoop-geld aandrijven bij haar stiefmoeder, niet wetend waar anders heen te gaan, liet zich door deze, 'n femelaarster, die werkvrouw was in vele christelijk-orthodoxe gezinnen in den Haag, zonder weerstand uitbesteden in het Gesticht voor ongehuwde Moeders van de freule de Wevere. Daar was zij nu nog seeds werkzaam, nu hare bevalling reeds lang achter den rug was, zonder loon, dankbaar dat haar kindje daarvoor nog mocht blijven in de inrichting, onder haar eigen moeder-oog, dat ze 't zelve mocht voeden. Om haar gewilligheid, beschaafdheid, fatsoenlijkheid, vond de directrice haar 'n onwaardeerbare hulp, had aan de freule het voorstel gedaan haar op die wijze voorloopig te houden. De freule vond dat best, met 'n open oog voor de praktische zijde van de zaak: geen loon betalen, en daarvoor 'n werk-ezel in dienst hebben. Met een gestrenge toespraak had ze Mientje beduid dat deze ‘op de knieën mocht dankbaar zijn’, omdat ze nu, ‘ondanks hare schande’, zoo goed verzorgd was voorloopig. ‘In de maatschappij was er voor dezulken als zij toch geen fatsoenlijke plaats meer. Die had ze verspeelt door haar “val”’. Arme Mientje-zelve was van die wreede waarheid zoo volkomen overtuigd, dat ze der freule inderdaad aandoenlijk dankbaar was voor de haar bewezen genade. Want, omdat ze van nature volstrekt geen zedeloozen aard bezat, eenvoudig was er ingeloopen, verstrikt door de cadeautjes en mooie-praatjes van een man, die haar, door zijn fijne manieren en glad gezicht, had ingepakt, kwam zij zich-zelve thans achterna heel ‘slecht’ voor, schaamde zich verschrikkelijk om aan wien ook, aan wien ze haar dienst zou moeten presenteeren, te moeten bekennen haar ongehuwde-moederschap. Van de christelijke opvoeding harer stiefmoeder, van haar catechisatie bij dominee, en haar gaan naar de Zondagschool, wist ze dat immers óók, hoe slecht, hoe zondig, hoe onvergefelijk haar ‘val’ was, een onoverkomelijke hinderpaal op haren verderen levensweg. Maar de freule en juffrouw Gerbrandts wisten nu, goddank, alles, wisten haar misdrijf. En wilden haar toch in hun dienst houden. Mientje - bij die gelegenheid óók had de freule haar gezegd: ‘En ik verkies dat Minette niet te hooren; hier in huis heet je Mientje voortaan’ - was wàt veel verplicht aan die goeie menschen! Dat was ze heelemaal met haar stiefmoeder eens. Maar, met dat al, ze leed onder de saaiheid en dufheid van 't Huis. Haar omgang met haar fijnen meneer, en de atmosfeer van gedistingueerde beschaving van haar vroegeren dienst, hadden haar zinnen doen ontwaken voor de luxe en de genotzijden van 't bestaan. Er waren oogenblikken, waarin ze schreide van heimwee naar ‘vroeger’, waarin ze reikhalsde naar de lichte blouses, die ze aandeed als ze uitging met ‘hem’, naar 't mogen omdoen vrijuit, voor iedereen, van 't gouden halskettinkje, dat ze van ‘hem’ had, dat onder in haar koffer lag, verstolen bezit dat ze heimelijk, 's avonds alleen, er soms uithaalde en bewonderde, dat ze bewaarde, als een erfdeel voor haar kleine meid, trotsch toch op dat geschenk

[p. 265]

van den vader, den voornamen vader, ondanks haar schaamte-gevoel. - -

In zulke oogenblikken van heimwee raakten Mientjes gedachten soms in opstand, liet zij zich vergelijkingen ontvallen over 't burgerlijke van haar tegenwoordige omgeving, vergeleken bij den chic van haar vroegeren dienst.

- Juffrouw Gerbrandts, die zelve, in haar gehuwde vrouw-deftigheid van ambtenaars-echtgenoote, óók eens andere tijden had gekend, liet haar dan maar 's uitklagen, kon voor haar meevoelen.

‘Als je maar oppast, dat de freule je niet hoort zoo. Die zou je 't nooit vergeven’ - placht zij moederlijk te waarschuwen - -

De freule kwam klokslag half-acht, met Lizzy van der Hooph, en met Dorrit ten Have, door haar met 't rijtuig afgehaald. -

Dominee Wijck was er al, ontving de drie freules buigend en groetend, heel onderdanig. Terwijl de freule hem aan Dorrit voorstelde, heel terloops, want ze vond Dorrit nog maar 'n kind zoowat, sloeg hij niet eenmaal z'n bij de Haagsche dames beroemde ‘interessante’ oogen van Oosterling op.

Petro, op 'n afstand, stond óók te buigen, kreeg van de freule 'n paar vingertoppen, van Lizzy van der Hooph alleen een stijf knikje. Dorrit knikte óók, zei beleefd-toeschietelijk: ‘Dag juffrouw.’ En, toen ze haar, 'n oogenblikje daarna, tegen juffrouw Gerbrandts hoorde zeggen: Tante, kwam ze, onvoorgesteld, naar haar toe, zei spontaan-innemend: ‘O, U bent zeker 'n nichtje van de directrice, ik heet freule ten Have.’ -

Petro kon van verbouwereerdheid, dat die freule zoo net deed alsof ze gelijken waren, haast niet antwoorden wie ze was. Die familie ten Have - dat zei Pa ook altijd - dat waren nou toch allemaal zulke lieve, beleefde, aardige heeren en dames. Niks niet uit de hoogte tegen je. - - Pa zat met meneer Fredi ten Have in één Commissie - verbeeldt je hoe leuk - voor onderstand aan christelijke behoeftigen. En Pa vertelde altijd, dat meneer dan soms zoo maar, heel gewoonweg, van 'm 'n sigaar aannam, als ze samen 't zelfde eindje naar de tram uitmoesten. -

‘Wat is dat? - Wat beteekent dat?’ - De freule speurde met groote dreigende blikken naar de Chrysanthen en gele rozen. ‘Juffrouw Gerbrandts, ik hoop niet, dat U zoo verkwistend bent geweest?’ - -

Haar oogen drukten een wereld uit van ingehouden toorn, om zooveel onnut-uitgegeven geld voor ‘die schepsels’. -

‘O neen, - freule. - - Ik zou niet durven, zonder Uw voorkennis. - Maar’ - - En angstig dwaalden juffrouw Gerbrandts oogen naar de schuldige. -

Dorrit, heel onbewogen, niet vermoedend dat ze met haar gift in 't geheel geen eer inlegde in deze omgeving, kwam er reeds bij. Zij had naar de teksten aan den wand staan kijken, wat verlegen even met haar zich hier zoo vreemd voelen.

‘O, die bloemen! Die heb ik van middag hier laten bezorgen. Dat geeft er een feestelijk tintje aan, dacht ik zoo. Vindt U ze niet mooi, freule.’ - -

‘Ze zijn prachtig’ - verklaarden juffrouw Gerbrandts en Petro, met gelijkelijke onderdanige bewondering.

Maar de freule zei scherp: ‘Zeker, dat is het rechte woord ervoor: prachtig. Pracht echter is niet iets wat behóórt in een Huis van Boetedoening, en Zonde, en Schuldbelijdenis voor God.’ - Toen, ziende dat Dorrit teleurgesteld keek, voegde zij er genadiglijk-vergoelijkend bij:

‘Ik waardeer overigens zeer je goede bedoeling, lieve kind; je bent nog te jong om in te zien, dat bloemen in tegenspraak zijn met de droeve omgeving waarin wij ons hier bevinden. Wat zegt U dominee?’

- Dominee Wijck had wijselijk de partij gekozen van niet te hooren wat er gaande was. Hij bladerde ijverig in een der klaarliggende psalm- en gezang-bundels. Thans, genoodzaakt tot zijn meening zeggen, vond hij de zalvende opmerking:

‘De freule heeft haren God willen loven en prijzen, denk ik, met dit lieflijk offer aan Hem.’

Daarbij sloeg hij, thans ineens, voor het eerst, zijn zwarte, warme oogen vol op naar het bedremmelde gezichtje van Dorrit. Zij vond hem op dat moment dientengevolge charmant.

- - - ‘Mij dunkt,’ oordeelde de freule, ‘nu kunnen de meisjes binnenkomen.’ -

Zij verschenen in een lange sombere rei, gekleed in katoenen, blauwe werk-japonnen, het haar in het midden gescheiden, glad-weggestreken, met onvriendelijke, stuursche gezichten de meesten; sommigen keken tersluiks spotachtig, anderen brutaal; een gluiperig-loerende uitdrukking van quasi-onderwerping wisselde af hier en daar met een blik van moeilijk-verborgen haat. Ook waren er, die versuft, ondanks hare jeugd reeds gebroken, ‘op’ van 't leed er uitzagen, als lamgeslagen honden, die blij waren met een dak en voedsel boven haar hoofd - hoe dan ook. Zij groetten zwijgend, met 'n hoofdknik. Mientje, die de weerspannige Lena, inderdaad met goedvinden van dominee Wijck tijdelijk losgelaten, onder hare bijzondere hoede had, was de eenige die den moed bezat heel duidelijk hoorbaar, hardop, te zeggen: ‘Dag freule, Dag dominee.’ Voor Lizzy van der Hooph en Dorrit ten Have boog ze schuchter welgemanierd. -

[p. 266]

De freule, uit de hoogte, sprak een voor allen te samen bestemd: ‘Goeden dag’ uit. De dominee daarentegen knikte vaderlijk-vriendelijk: ‘Dag meisjes - - Dag Pietje - Hoe gaat het Mientje? - Ben je weer heelemaal beter Nella?’ Enz. Enz. Lizzy van der Hooph vergat zelfs heelemaal éénig goedendag-zeggen, omdat ze ganschelijk verdiept was in de bestudeering van 'n nieuwelinge, die haar bijzonder interesseerde, 'n vrouw van wie ze wist dat ze een buitengewone aantrekkelijkheid bezat voor alle mannen, die met haar in aanraking kwamen, eene die zelve niet vermocht te weerstaan aan het verlokkende van haar eigen invloed, toch soms zich schaamde over 't lage peil waartoe zij dientengevolge was gezonken, dan zich, berouw-hebbend, tijdelijk liet opnemen in het Huis.

Beide, de freule, en Lizzy van der Hooph genoten dan van hare onthullingen van door hen nooit gedroomde smerigheden, die zij haar opbiechtte in een eerlijke behoefte daardoor zichzelve te zuiveren; zooals een angstig biechtkind hulp zoekt bij den priester. Ze waren nooit uitgepraat in het haar uitvragen, het haar van dit en van dat nog méér finesses laten vertellen, ze ademden den stank, die opsteeg uit dien ellenden-poel, met verzaligde begeerte naar meer, steeds meer, in. Daarom hadden ze met haar telkens terugvallen weer in de vroegere levenswijze, haar grif wegloopen na een poosje van tijdelijke verbetering, een onuitputtelijk geduld. Als ze terugkwam bracht ze immers steeds nieuwe verhalen, nieuwe viezigheden, mede. - Háár verstieten ze daarom nooit. Voor háár bleef dag en nacht de deur open.

Lizzy had het wel gezien, hoe dominee Wijck naar háár keek, naar háár 't eerst onder al die vrouwen en meisjes.

Wat was er dan toch aan haar, dat haar, ondanks die onvoordeelige japon, ondanks dat gladde onflatteerende haar, toch altijd zoo begeerenswaard, zoo verlokkend maakte... Ze vergat er vandaag heelemaal haar rol van lief bestuurslid door.

‘Dominee zal wel zoo goed zijn met gebed te openen,’ verzocht de freule, toen de lange rei hare stoelen had gevuld, en daarna de fauteuils waren bezet door de edele aristocratische Christenen, die zich met de bekeering dezer zondaressen geliefden te belasten.

Dominee Wijck vouwde met een breed gebaar zijn handen samen, en bad....

(Wordt vervolgd).