De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Zedelijkheids-Apostelen
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 14.)

‘En wanneer komt de freule je halen,’ wilden de jongens ten Have weten? ‘O Dorrit, wat zal je weer uitgestreken doen!’

Dorrit giechelde.

Dat was haar speciale eigenschap, giechelen. 'N robuste, levenslustige, gezonde deern vond ze, in haar onafhankelijke positie van vroeg-wees-geworden erfgename van een groot fortuin, 't heele leven één groot pretje van opslaan met jongelui, en met hen flirten, en zich amuseeren. Tegelijk echter verstond ze, als alle ten Have's, meesterlijk de kunst comedie te spelen, zich aan te passen aan de omstandigheden. Ze kon een allerliefst, zachtzinnig, bedroefd gezichtje trekken tegen 'n oue dame, die haar moederlijk-meelijdend toesprak over haar overleden ouders, en ze keek vroom-strak als oom en tante ten Have, bij wien ze in huis was, Zondags met haar naar den modepredikant trokken, en ze, zonder op te zien, naast tante het kerkgebouw binnentrad, heel zedig-bedeesd. - Naderhand deed ze dan al die menschen na, die ze aldus voor den lap had gehouden, gaf aan haar kennissen gedetailleerde beschrijvingen van hun eigenaardigheden of gebreken, maakte hen belachelijk als ze 'n ouderwetschen hoed of 'n niet-Haagsch accent hadden. Daardoor was ze gezien onder al hare intiemen, goedhartig, luchtig, pretmakerig, met 'n heele boel jonge-meisjes-vriendinnen om zich heen, die haar benijdden, van haar kwaadspraken achter haar rug, van haar zak profiteerden, en haar naar den mond praatten, en omringd door een niet minder groot aantal jongelui-kennissen, welke, allen zonder onderscheid, in haar zagen 'n leuke meid, met wie je nog eens opslaan kon, en aan wie je 'n schuinigheidje durfde zeggen desnoods, zonder dat ze dadelijk preutsch deed of geaffecteerd was.

Ze was, in een woord, 'n èchte ten Have. Want, het gansche geslacht der ten Have's, een geslacht waarnaar in den Haag straten en pleinen heetten, muntte uit door die kunst van weten te behagen, en het zich tegelijk zelf aangenaam te maken. De manlijke leden van 't geslacht genoten allen in hun jeugd behoorlijk van 't leven, ontzegden zich niets van genot, geoorloofd en ongeoorloofd beide, deden dan ten slotte met hun stand overeenkomende goede-partij-huwelijken, en veranderden tegelijk daarmede in ‘steunpilaren der maatschappij,’ die werden gekozen als ouderlingen of armenverzorgers, die zich opofferden voor hun naasten door zitting te nemen in de besturen van alle liefdadigheidsbesturen, waarin aanzienlijke menschen den boventoon voerden, en die, als ze ten slotte van het wereldtooneel moesten aftreden, dientengevolge bij hun overlijden, en begrafenis, in alle couranten eenige pluimpjes nakregen over het groote verlies dat de maatschappij leed door hun heengaan, over hun een zoo braaf medeburger zijn geweest, over hun rechtschapen levenswandel, etc.

Dorrit zei ‘oom’ tegen Fredi ten Have op de Haagsche manier, omdat 't in den Haag burgerlijk wordt gevonden van ‘neef’ te spreken; want eigenlijk was hij niet meer dan dat van haar overleden vader, 'n zeeofficier, van wien je in de Kolonieën, speciaal in Suriname, nog heel aardige staaltjes kon hooren hoè hij het er had aangelegd in zijn jeugdjaren. Toen hij die had uitgewoed nam hij zijn pensioen, vestigde zich in den Haag, gunde zijn vrouw, die tot hiertoe met de baby alleen thuis had gezeten, de eer hem te mogen verzorgen. Want, gelukkig voor Dorrit's gezondheid - naar haar doopceel Dora, maar verengelscht in Dorrit - was zij er toen al. Op haar twaalfde jaar was hij gestorven, en kort daarna óók haar moeder.

En van toen af aan ontfermde zich over haar met vaderlijk mededogen haar voogd Fredi ten Have, eveneens 'n gepensioneerd vaderlandsverdediger, maar van de landmacht, die indertijd veel was besproken geworden door zijn flirtation met mevrouw Geerte Stinia, maar kort daarop 'n heel rijk huwelijk had gesloten met een der vele jonge meisjes, die op hem, den knappen, verlokkenden, voortdurend veroveringen makenden officier, verliefd waren, en hem onder elkaar zich bevochten.

In zoo'n geval krijgt de vrouw die zichzelve in opspraak brengt altijd de schuld. Toen Geerte Stinia's man er achter kwam, en het bijna tot een scheiding geraakte tusschen die twee, toen veroordeelde gansch 't vrome den Haag zonder onderscheid de wufte plichtvergeten onfatsoenlijke vrouw, die zóó iets had kunnen doen. En zelfs toen ze, na haar mans dood, en gerugsteund door de

[p. 232]

voornaamheid van haars vader's, den oud-minister Eduma de Witt's onaantastbare grootheid in den lande, weer in den Haag terugkeerde, na een jarenlange verbanning, kon het haar maar half gelukken haar verloren positie te herwinnen. Fredi ten Have daarentegen - al wist iedereen dat hij haar ingemeen had behandeld ten slotte - speelde reeds sinds jaren de gewone ten Have-rol van ‘steunpilaar der maatschappij’.

Je moest hem door den Haag zien loopen, hooggehoed altijd, kranig rechtop, 'n militaire gedistingueerde figuur, voor wien links en rechts steeds allerlei hoeden afvlogen, wien lieve dames-knikjes beloonden voor zijn eigen haar groeten. Want hij had in allerlei commissiën zitting, protegeerde alle goede doeleinden, hielp mee aan het te keer gaan tegen de zuigelingen-sterfte, en aan het redden van gevallen proletarieërs-kinderen, en beijverde zich Hervormde-kerk-lidmaten te dwingen hun hoofdelijken omslag te betalen, en vertoonde zich op zendingsbidstonden, en wijdde met voorliefde zijn krachten aan de verspreiding van Gods Woord onder de militairen in de Kolonieën!

Er waren er wel sommigen die, jaloersch achter zijn rug, beweren durfden hoe zijn groote liefheid voor zijn verweesd nichtje Dorrit niet vreemd was aan zijn begeerte haar vermogen te doen samensmelten, door een huwelijk van haar met een zijner jongens, met het hare. Maar in elk geval, hij wàs lief voor haar, met de gewone, gulle, opgeruimde, de ten Have's overal zoo gezien-makende oppervlakkige jovialiteit. Zij hing zich aan z'n arm als ze met hem in gezelschap was, vleide van hem bonbons en snoeperijen af, die ze natuurlijk evengoed zelve kon betalen, maar, van hem afgebedeld, als zoovele kleine offers aan haar ijdelheid beschouwde, vond hem eigenlijk, in den grond van haar twintigjarig volwassen-meisje-gemoed, veel leuker dan zijn twee zoons, èchte blagen nog maar van zeventien en achttien jaar, goed genoeg om mee op te slaan, maar die ze heelemaal niet ernstig nam.

Bijna altijd kwam hij even, vóór den eten, als hij thuiskwam van zijn besognes van het zich druk makend gepensioneerd meneer van niets-doen-leven, nog een oogenblikje op haar kamer z'n kopje thee halen, 'n notedopje lauwe overgebleven thee, dat maar 'n voorwendseltje was voor dat vaste intimiteitbezoekje.

En nu ook daagde hij op, met zijn correcte houding, en lachende oogen, juist terwijl Dorrit, met de beenen over elkaar, jongensachtig-nonchalant, in haar stoeltje zat te gieren van de pret om dien mallen Willem, die weer zoo'n ècht verhaal had over z'n gescharrel met 'n Indisch mede-gymnasiastje, 'n typisch hartstochtelijk temperamentje, 'n kind dat doodlijk van hem was, eenvoudig ‘weg’ - weet je, - en dat hij wat-leuk opzweepte. -

‘Toch eigenlijk in-gemeen van je met dat al’ - keurde zij af, goedig, terwijl ze ondertusschen 't lachen niet kon laten om de amusante beschrijving van Non's avances, al was ze overtuigd natuurlijk, dat Willem er 't noodige bij jokte, om z'n verhaal klem bij te zetten. - ‘Wat zeg jij, Piet.’ - wilde ze haar berisping door haar anderen neef bevestigd zien. - -

Piet, pas-student, haalde, lodderig-lui, de schouders op, wat verzwierd van z'n eerste jaar in Leiden. Hij keek uit de hoogte neer op die kinderachtigheden van schooljongens en schoolmeisjes. Hij wist waarachtig al van heel andere soort dingen, dingen die hij hier met Dorrit niet kon behandelen, maar waarin hij Willem, genadiglijk, als 't hem geviel, wel eens inwijdde. - -

‘He daar is oom’ - Dorrit sprong dadelijk op - schoof hem een fauteuil bij, speciaal voor hem bestemd, groot en diep. ‘Ooms fauteuil,’ noemde ze dien stoel met trots tegen haar kennissen.

Ze nam gauw de cosy af, keek tegelijk naar de klok. ‘Wat bent U láát.! - - En terwijl we nog al vroeg eten óók’ - - verweet ze hem. - - ‘Schaam U.’ - -

‘O ja dat 's waar ook - je moet van avond mee met freule de Wevere’. - - Fredi ten Have streek zich, met 'n geeuw na z'n welbesteeden dag van christelijke nuttigheid, den welverzorgden grijzen knevel op. - - ‘'N lief idee van de freule, je zoo eens mee te vragen.’ - -

Hij hield zich namelijk altijd heel uitgestreken-correct als het zulk soort dingen gold. Want hij zat daar nu zelf zoo heelemaal in. -

Maar Dorrit giechelde al weer.

‘Ach wat oom; denkt U dat freule de Wevere mij uit eigen beweging zou meevragen voor zoo iets! Ik heb me zelve aangeboden. Ik wou “dat” nu ook 's zien van dichtbij. Zij, de freule, en die oue Lizzy van der Hooph, ze doen er altijd zoo zalig-geheimzinnig mee, over die geschiedenissen van die vrouwen in hun “Huis.” Net alsof zij er 't fijne van afweten! Ze zijn net even-goed ongetrouwd als ik.’ -

Met een moderne jonge-meisjes-onverschilligheid gooide ze haar beenen weer over elkaar, keek triomfantelijk naar Piet, die zich, - dat wist ze wel - 'n beetje ergerde aan zulk soort van on-jonge-meisjes-achtigheden, haar niet gedistingueerd vond als ze over zulke dingen, waarvan ze behoorde te doen of ze er niets van begreep, verkoos te beginnen. Willem daarentegen, kwajongensachtig nog,

[p. 233]

met veel van 't èchte ten Have-type in zijn knap, slim, lokkend jonge gezicht, vond z'n nichtje wàt 'n amusant type!

‘En hoe heb je 't aangelegd om 't gedaan te krijgen?’ wou hij weten.

‘Nou... natuurlijk... 'n erg belangstellend gezicht opgezet, van dat ik me zoo graag 's aan wat “serieus” wou gaan wijden. - - Ik... en “serieus” - wat zeggen jullie daarvan!’ Schaterend om 't dolle idee sprong Dorrit met-een op, sloeg op de opengeslagen piano 'n paar accoorden aan.

Willem wou haar om 't middel pakken en met haar door 't overvolle boudoir walsen. -

En oom Fredi, haar gezonde jonkheid, met haar volle ontwikkelde heupen, als indrinkkend met 'n kenners-genot, kalmeerde, quasistreng:

‘Foei - kind - je mag 't niet te bont maken hoor. - Niet te overmoedig zijn. - - Freule de Wevere méént het zóó goed.’ - -

‘En is zoo leelijk. - - Al die nuttige oue juffers, die 't zoo goed meenen, zijn altijd leelijk,’ generaliseerde Dorrit jong-wreed. - - ‘O, en Oom, die freule van der Hooph, - - vindt U freule van der Hooph geen degoutant type, - - ze schikt altijd boven op U - - en op elken man trouwens, die in de kamer is - - als je haar ergens ontmoet.’ -

‘Dat is altijd haar specialiteit geweest - dat is haar ingeboren,’ - lachte oom Fredi. ‘Maar, komaan, biecht nu eens op,’ wou hij weten, ‘Wat steekt er nu eigenlijk achter, dat jij, jij godsterwereld, van avond op dat saaie burgerjuffies-feestje van freule de Wevere wilt gaan zitten orgelspelen?’ -

Dorrit wou niet met de eigenlijke waarheid voor den dag komen, hoe namelijk Lizzy van der Hooph haar, met het al door praten en in extase geraken over die mooie interessante oogen van Dominee Wijck, ten slotte nieuwsgierig had gemaakt. Zij verveelde zich, blasé reeds, door haar volslagen onafhankelijkheid in het kunnen najagen van alle pretjes. Dominee Wijck, die nog maar kort in den Haag stond, had ze maar 's 'n enkelen keer hooren preeken, kende ze verder niet. En nu leek 't haar 'n leuke afwisseling op haar gewone uitgangetjes van diners, en teatjes, en partijtjes, binnen te dringen in zoo'n godsdienstig ‘Huis’, waar ‘die’ meisjes waren te zien, - een wilde-beesten-schouwspel ongeveer voor haar - en waar ze dan meteen zou kennismaken met dien interessanten dominee, en zich daarbij stellig kostelijk zou kunnen amuseeren met Lizzy van der Hoophs verliefderigheden tegen hem. Ze verheugde er zich alvast vóóruit op, hoe ze straks hare intièmen zou voordoen hoe 't alles geweest was, 't zalvend neerbuigende van de freule, en de uitgestreken gezichten van die meisjes en vrouwen, en de burgerlijke stijfheid van den dominee, niet op zijn gemak in zulk adelijk gezelschap stellig, en de toenaderingen tegen hem diens ondanks van die altijd mannen-naloopende oude malloot van 'n Lizzy van der Hooph...

Heusch, 't zou zich stellig wèl loonen dat ze 't had dóórgezet, onder voorwendsel zich aan iets serieus te willen gaan wijden. Als de freule later, naar aanleiding van die halve belofte, haar zou willen lijmen voor 'n dóórloopende taak van orgelspelen, of zoo iets, dan zou ze zich er wel weer van weten af te maken. In 't uitvluchten verzinnen was ze sterk. - -

Ook nu, tegen Oom Fredi dien ze dat allemaal toch niet zoo precies wilde uitleggen, vooral niet zoolang de jongens er bij waren, had ze er dadelijk een bij de hand:

‘Och, Oom - 't is zoo van zelf gekomen zoowat - Ik deed zoo'n beetje belangstellend, natuurlijk, dat hoort er toch bij - - toen de freule, bij wie ik voor tante de contributie moest gaan betalen, verleden week, vertelde van 't twaalfjarig bestaan van 't naaikransje, dat ze in haar Huis zouen vieren van-avond, en toen hoorde de freule dat ik orgel kan spelen - en toen zei ze dat ze daarvoor niemand hadden - en toen heb ik er me toe aangeboden. - En ik zat er aan vast vóór ik 't zelf wist.’ -

Beneden ging de gong. Maar niemand haastte zich. Piet rookte z'n cigaret nog eerst uit, en Dorrit verdween in de aangrenzende kamer om op haar gemak haar handen te gaan wasschen. Want mevrouw ten Have, die harerzijds zorgde haar man nooit een seconde te laten wachten op háár, dan was hij woedend, werd door hem, en dientengevolge thans óók door hare zoons en haar nichtje, geheel beschouwd als een nul in 't cijfer. Ze was, doodelijk verliefd op den mooien Don-Juan huzaren-luitenant, in dat opzicht wedijverend met heel haar vriendinnetjes-côterie, overgelukkig geweest toen hij, dien zoovelen zich betwistten, haar, 't heel jonge ding, had ten huwelijk gevraagd, ineens, zonder dat ze het had durven hopen ooit of vermoeden. Eerst veel later, na haar trouwen, toen ze geen onnoozel, opzettelijk onschuldig gehouden gansje meer was, had ze gehoord van z'n juist in diezelfde dagen zoo in opspraak zijn geweest met een getrouwde, bijkans om haar door hem gecompromitteerd zijn tot scheiding gekomen vrouw. Maar, niettegenstaande dat, had haar verliefdheid op hem nog een héél tijdje voortgeduurd, had ze, met de dankbaarheid van 'n wijfjesdier, van hem aangenomen wat hij haar wou geven van z'n veel verbruikt lichaam. - Totdat hij haar, toen haar eigen eerst frissche

[p. 234]

en gezonde lijf was versleten van lieverlede, heelemaal had verwaarloosd, haar overliet aan haar lot, als een afgedaan huismeubel, dat hare plaats bij hem mocht behouden maar waarop hij geen prijs stelde. Zij was harerzijds te onbeduidend om daar tegen op te komen, altijd nog heel vereerd met haar geluk van mevrouw ten Have te zijn geworden, gewillige slavin van zijn luimen, en stomme-bewonderaarster van alles wat haar jongens deden of zeiden, hen bedervend in den grond, hen heel supérieur vindend boven haar-zelve, omdat ze immers zulke èchte ten Haves waren, zoo leken op hun vader.

Dorrit, bij haar in huis gezet door haar man zonder dat zelfs haar toestemming daartoe was gevraagd, kon ze niet aan. Ze voelde óók in haar de ten Have-natuur, die als zoodanig haar de baas was. Maar, omdat ze van dit kind niet was de moeder-zelve, zooals van hare brutale jongens, koesterde ze voor háár slechts vrees en terughoudenden angst, waar ze haar eigen vleesch en bloed, met dezelfde eigenschappen als Dorrit, bewonderde, en opkweekte als iets bijzonders, geschapen om háár, de mindersoortige, te regeeren.

(Wordt vervolgd).