De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

[p. 198]

Boekbeschouwing.

Mater Triumphatrix door Jeanne Reijneke van Stuwe.
Uitgever L.J. Veen. Amsterdam.

Mevrouw Kloos, - om haar te noemen bij haar getrouwde-vrouw-titel inplaats van bij den meisjesnaam waaronder zij nog steeds schrijft, - heeft een wezenlijk voor haar beurs heel practische manier bedacht, van tot in het oneindige toe ‘vervolgen’ leveren op 't zelfde chapiter. Niet er mee tevreden, dat zij in: Huize ter Aar en de daaraan zich aansluitende reeks boeken b.v. (Achter de Wereld, Vrije Kracht, De illusie der doode menschen, en nog vele andere romans, steeds éénzelfde familie-geschiedenis ontrafelde, heeft ze nu in: De arme Vrouw, Eva, Mater Triumphatrix, een dito aan elkaar passend verhaal bedacht, - dat nogthans óók afzonderlijk kan gelezen worden. 't Eenige verschil zit 'm er in, dat zij in de vervolgreeks van: Huize ter Aar zelve meedeelt, per voorrede, wàt hare personen telkens moeten voorstellen, wèlke rol zij in de voorgaande boeken speelden, etc., terwijl zij in: De Arme Vrouw en de zich daaraan aansluitende rest, het niet noodig vindt den lezer aldus in zijn geheugen op te frisschen. Hij moet zelf zich maar herinneren, dat hij de voorkomende personen vroeger ook al leerde kennen.

Nu vind ik, op zich zelf beschouwd, het onderwerp van De Arme Vrouw, en ook van Eva, en thans van Mater Triumphatrix, wèl sympathiek, omdat het is 'n aantoonen van 't eigenlijke wat er omgaat in de vrouw, ondanks al haar emancipatie en haar zelf veroverde onafhankelijkheid. Maar 't is zoo injammer, dat de schrijfster er zich, waar het 'n onderwerp geldt waarvan zóóveel te maken is, en waarover zooveel te zeggen valt, afmaakt op zoo'n akelig oppervlakkige-schetsjes-manier. In elk afzonderlijk hoofdstuk ditmaal wordt 'n vrouwentype behandeld, en afgedaan met 'n slordige haastigheid, van er maar zóó wat op los redeneeren, waar de tendenz duimendik op zit. Van 'n samenhang, 'n goed uitgewerkten roman, is daardoor, al is het boek ook héél lijvig, geen de minste sprake.

De schrijfster, die het nu eenmaal niet schijnt te kunnen stellen zonder éénig soort van voorrede, waarin ze op de een of andere manier al vast vooruit den inhoud van haar boek vertelt, heeft in Mater Triumphatrix verschillende auteur-uitspraken afgedrukt, om te bewijzen dat 'n vrouw òf vóór alles is moeder òf vóór alles echtgenoote. Van Sarcey, van Von Berlepsch, van Mrs. Forrester, van H. Von Beaulieu krijgen we die opinies als zoovele axiomas, te hooren en daarmee weten we dan metéén wáárom het dus zal gaan in Mater Triumphatrix. Maar 't ongeluk zit 'm er in, dat de schrijfster, die, gelijk hier en daar vlot-geschreven tooneeltjes bewijzen, heel goed kàn vertellen, het 't gemakkelijkst vindt ons in der haast 'n Lili te teekenen, 'n Eva, 'n Phinie, etc. en ons van al die persoontjes op zichzelf de lotgevallen te schilderen zóó onwerkelijk mogelijk, alleen maar om ons daardoor te laten zien, dat de vooropgestelde uitspraken juist zijn. Zoo wordt b.v. Lili, de wufte, oppervlakkige, lichtzinnige zestienjarige, die 'n dwaas huwelijk doet, en haar man bedriegt, daarna inééns plotseling een ideaal-moeder, welke - terwille van haar onwettig-geboren kindje - niet alleen verandert in zulk een ideaal-moeder, maar zelfs óók nog den man, dien zij liefheeft, bedankt, en den vader van 't onwettige kindje in plaats daarvan trouwt, ofschoon ze hèm haat. Zoo is Eva, de dochter van de ons uit De Arme Vrouw en Eva welbekende Eleonore Kam, het wereldsche luchtige meisje, dat de serieuse mama vervelend vindt, (tusschen twee haakjes, iets wat ik mij kan begrijpen, zulke ‘superieure’ moeders zijn vervelend), en eerst van haar gaat houden, als zij, door haar vader verneemt hoezeer hare moeder hèm heeft liefgehad. Zoo eindelijk, en dit is wel 't meest onwaarschijnlijk en gezochte gedeelte van 't heele verhaal, heeft Phinie van Rhenevaart, ook al weer de dochter eener oude bekende uit de twee voornoemde boeken, namelijk van Josephine van Someren, hare kinderen liever dan haren man, en laat hem dit zóó merken, ofschoon zij toch van hèm óók houdt, dat hij eindigt met haar tot samen per auto op reis gaan te dwingen, en zich liever met haar samen in dien auto opzettelijk laat verongelukken dan langer de jaloezie uit te houden op zijn eigen kinderen.

Ware dat alles nu maar saamgeweven tot een samenhangend, overtuigend, en goed geschreven verhaal, dan zou het, - gegeven 't talent der schrijfster, - heel mooi hebben kùnnen zijn. Maar inplaats daarvan heeft de auteur van al deze geheel en al oppervlakkig bedachte feiten losse hoofdstukken gemaakt die ze zoo maar achter elkaar heeft gezet, zonder eenig zinsverband.

[p. 199]

In 't eene huwt Lili met den veel ouderen man, bedriegt hem, verandert ten slotte in de ideaal-moeder. In 't andere kibbelt Eva met Eleonore, totdat haar vader haar vertelt, dat deze hem méér heeft liefgehad, dan een vrouw het meestal haar man doet, (zie De arme Vrouw en Eva). In het derde rijdt Phinie rond met haren auto, en amuseert zich met hare kinderen, en is dol op hen, en heeft 'n jaloezie-scène met haar man, totdat hij er een eind aan maakt door hun beider dwazen dood. En dan, om 't slot aan elkaar te lijmen, houden de drie mama's een op zich zelf vrij onmogelijk, intiem gesprek, waarin ze elkaar, alweer heel tendenz-achtig, alles vertellen; die van Lili dat ze haar kind te veel haar gang liet gaan, die van Eva, dat ze, ondanks alles, toch voelt de onderlinge verwijdering; die van Phinie dat haar kind nooit gelukkig is geweest met haar man, omdat deze haar de kinderen misgunde. Ik zeg dáárom dat dit gesprek onmogelijk is, omdat er tusschen Eleonore Kam, de moeder van Eva, Alice de Witt, die van Lili, en Josephine van Someren, die van Phinie, niet de minste reden bestaat elkaar zulke hóógst-vertrouwelijke en diepdoordachte waarheden toe te vertrouwen plotseling over hun intiemste leven, als hier geschiedt enkel blijkbaar met de bedoeling om de meening der schrijfster dienaangaande kenbaar te maken.

Nu, wat die aangaat, afgescheiden dus van 't oppervlakkig verhaaltje op zichzelf, heeft zij m.i. wel gelijk. Zij laat ons in Lili de Witt heel raak zien de hedendaagsche Haagsche meisjes-opvoeding, van met mama in alles op één lijn staan, voor mama geen de minste achting hebben, en dientengevolge opgroeien tot een - laat ons het ding maar bij den naam noemen, - onverdragelijk wicht. Ik ken er méér dan zoo eene, maar ik moest bij de teekening van Lili toch zóó bepààldelijk aan precies zoo'n mij bekend type denken, dat ik mij soms afvraag, of de auteur óók aan deze wereldwijze, over 't paard gebeurde backfisch dacht bij hare beschrijving van Lili's neuswijzigheden. 't Zelfde geldt van Eva, 'n andere heel juist van 't hedendaagsche Haagsche leven afgeziene ‘jonge dame’, nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, die, achter den rug van haar moeder, amourettes aanknoopt, en met hare vriendinnen op hoogwijzen toon redeneert over alles wat hun niet aangaat.

Ja, inderdaad, de schrijfster heeft het hedendaagsche leven goed gezien, heeft gezien wáártoe het zich op één lijn stellen van moeder en dochter leidt, evengoed als wat ervan komt, wanneer mama altijd, - zooals Eleonore Kam - ‘nuttig’ en ‘verstandig’ is, en zich nooit eens verplaatst in de jeugd harer kinderen! Wat haar blijkbaar bij de samenstelling van haar romannetje voor oogen zweefde, was eenerzijds 't Haagsche werkelijkheidsschandaal, betrekkelijk onlangs nog maar voorgevallen met 'n heel jong-getrouwd, in kunstenaars-kringen welbekend meisje, (die zich echter allesbehalve 'n ideale moeder toonde helaas, zooals Lili), anderzijds l' Autre Danger, het fransche drama, waarin moeder en dochter éénzelfden man liefhebben, en de dochter de moeder verdringt. Vooral wat dit laatste stuk betreft, wordt men telkens herinnerd aan die geschiedenis, wanneer Lili aan haar moeder den veel ouderen man afhandig maakt, met wien deze zich reeds bijna had verloofd. In het drama eindigt het stuk wijselijk met de verloving van den ex-amant en de dochter; in den Hollandschen roman loopt het huwelijk natuurlijk ongelukkig af, en moet de moeder, om hare dochter te redden voor schande zichzelve gaan verraden. Maar toevallig las ik ergens -, ik meen in de Vie Parisienne, - een dergelijken afloop, door een auteur bedacht, als toegift op het bovenbedoelde drama. Daarin komen de jonggehuwden van de huwelijksreis thuis, en mama, de exmaitresse, kan zich zoo weinig goed houden, dat zij haar schoonzoon onder de tafel vertrouwelijke stootjes geeft, die hij wàt graag beantwoordt. Toeval van overeenkomst of niet -, ik voor mij geloof graag aan 't toeval -, in elk geval heeft Jeanne Reyneke van Stuwe alles dienaangaande met ècht Hollandsche pruderie behandeld, en wèl gezorgd dat niemand kan aanstoot nemen aan de vroegere liefde tusschen Van Maldeghem en mevrouw Alice de Witt, noch aan hunne te late ontdekking, dat zij beiden meer bij elkaar behoorden, dan de eerste en Lili. De tijden van haar opzienbarend Hartstocht, waarin zij zulke dingen op 'n heel àndere manier behandelde - crû maar wáár - zijn lang voorbij, en hare tegenwoordige romannetjes zijn slappe afkookseltjes van toch al niet héél hartigen kost.

Intusschen, dat waarop het in verband met den titel van dit boek, en in verband ook met de aanhalingen vóórin, eigenlijk aankomt, dat is niet zoozeer het romannetje, als wel de tendenz, de toestand van de vrouw als moeder, haar lijden daardoor, haar er een slachtoffer van zijn, ook dan, wanneer zij, als Eleonore Kam, of Phinie van Rhenevaart,

[p. 200]

in het kind haar hoogsten wensch bereikte.

De fout echter zit 'm m.i. bij Jeanne Reyneke van Stuwe dáárin, dat zij hier het moederschap geheel verkeerd, veel te egoïstisch voorstelt. Zij maakt namelijk van de moeder degene, die als ware recht heeft op haar kind, daarin zoekt haar grootste vrouw-geluk. Maar zóó is de zaak niet, uit een natuur-oogpunt. De vrouw is geroepen, is bestemd, tot kinderen voortbrengen, tot vruchtdragen - et voilà tout! M.i. zit 'm dáárin haar heele reden van bestaan. Maar, is dat kind er eenmaal, dan heeft zij, de moeder, haar natuurtaak volbracht. Natuurlijk, zij kan een kind slecht of goed opvoeden -, als opvoedster heeft zij de hóógste roeping die er denkbaar is, - en juist dáárom, omdat dit zoo is, protesteer ik dan ook altijd met alle energie en overtuiging, die in mij is, tegen het beweren, alsof er voor de vrouw in het huwelijk eigenlijk ‘niet genoeg te doen zou vallen als moeder en echtgenoote,’ zoodat zij, om die reden, zich gerechtigd acht allerlei sociale bijplichtjes ná te loopen. Maar dit is iets geheel anders dan het geluk van 'n kind hebben te gaan beschouwen als 'n soort recht der vrouw, zoo als Jeanne Reyneke van Stuwe dat voorstelt, alsof zij, teleurgesteld in dat geluk door het gróóter worden der kinderen, dientengevolge recht en reden heeft zich te beklagen. Neen, m.i. schuilt 'm dáár 't gebrek in haar redeneering, namelijk in haar voorstelling van het moederschap van de Alices, de Eleonores, de Josephines. Een vrouw, - dat is een natuurwet, - is er om kinderen voort te brengen, zooals men dat ziet in de geheele schepping om zich heen waar het de vrucht-voort-brengende deelen geldt. Maar dáárin, in dat feit als zoodanig, ligt hare bestemming. Heeft zij die vervuld, dan is haar kind een zelfstandige ikheid, waarop zij niet rechten mag laten gelden, zooals bepaaldelijk de ‘superieure’ Eleonore Kam het doet, als ware het door haar geboren kind háár ‘levensgeluk’. - Dat beweren is een tróostelooze waarheid, - ik voor mij vind het heele vrouwbestaan troosteloos omdat wij vrouwen zijn, - maar het is er eene, waarmede wij nu eenmaal hebben te rekenen, of wij willen of niet. Als men, zooals Alice de Witt of Eleonore Kam, zichzelve inbeeldt dus daarom recht heeft gelukkig te zijn dóór het kind, dan komt men bedrogen uit. Het kind gaat zijn of haar eigen weg. Der moeder blijft niets anders over dan te trachten dien zoo verstandig mogelijk te leiden in het rechte spoor met voorbijzien van alle eigen begeerten. Jeanne Reyneke van Stuwe, - al is zij gehuwd, - is evenmin een moeder als ik-zelve er eene ben; ik voor mij echter ben het eens met een mijner gehuwde kennissen, wèl een moeder, die tot mij zeide: ‘De éénige onsterfelijkheid, die er voor ons vrouwen bestaat, is die welke is in het voortleven in onze kinderen. Trouwen wij niet, dan zijn wij als het ware onnutte wezens, en daarom hoop ik dan ook van harte, dat mijn dochter, al moet zij worden opgeleid om haar eigen brood te verdienen, te eeniger tijd trouwt.’ Dat was een éérlijke uitspraak, en de éénige, die m.i. verklaart het moederschap. - Het is juist het egoïsme, het kleinzielig zich verbeelden een soort recht op haar kind te hebben, van vrouwen als Alice de Witt, en Eleonore Kam, dat het moederschap naar beneden haalt, omdat het de zaak onwaar voorstelt.

Hier en daar, in sommige tooneeltjes, zooals in het begin, waar Alice samen is met hare moeder, of waar Eva met hare vriendinnen babbelt, doet ons de taal der schrijfster gewoon-natuurlijk aan, ècht afgezien van het gansch niet sympathieke hedendaagsche Haagsche jonge-meisjes-bestaan. Maar meestal hebben we enkel te doen met tendenz-opmerkingen en oppervlakkige tendenz-stellingen zonder een spoor van grondige uitwerking, en, ik herhaal, dat is zoo jammer in een boek, dat, door zijn inhoud, zoo heel waarachtig-waar had kunnen zijn, indien de schrijfster zich moeite had willen geven karakters en toestanden zorgvuldig uit te beelden en te vereenigen tot èén geheel van kunstvorm.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.