De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Boekbeschouwing.

Een pleidooi.
Ouders, roman van Astrid Ehrencron-Muller. (Uitgever Valkhoff en Co. Amersfoort.)

Indien ik over dit boek hier uitvoerig wil spreken, het is niet om zijn maar luttele kunstwaarde, het is om zijn strekking.

Ouders. De titel zegt u reeds eenigzins wáárom het is geschreven, - om te protesteeren namelijk tegen het nog zoo veelvuldig heerschende misbruik in vele gezinnen, van het niet genoeg stilstaan bij hetgeen men verplicht is aan de kinderen, namelijk niet alleen ze groot te brengen, te verzorgen, op te voeden, maar óók, - en dat wordt zoo heel dikwijls gansch en al vergeten, - ze gelukkig te maken.

De Deensche schrijfster heeft als voorbeeld gekozen een paar, o zoo brave, o zoo edeldenkende, o zoo rechtschapen menschen, maar die met dat al er toch in slagen, uit louter egoïsme, hun dochter te berooven van alle levensvreugd en alle jeugd, totdat wij haar, aan het einde van het boek, troosteloos zien neerzitten, - een oude-vrijster, die nimmer leefde, die nooit iets anders kende van het bestaan, dan plantenleven! Een zwakke afschaduwing, in zekeren zin, van dat uitnemende boek van Gabriele Reuter: Aus guter familie, is Ouders zijnerzijds óók een pleidooi voor het feminisme, in den goeden zin altijd. Alleen, alles wat de Duitsche schrijfster ontleedde in fijne kleurrijke détails, en zóó dat de toestanden, al spelen zij dan ook in Duitschland, even goed toepasselijk zijn op de onze, of wáàr ook ter wereld, doet ons in het in Denemarken spelende verhaal grof en onhandig in elkaar gezet, en zonder gave van weten uit te beelden onwerkelijk aan. Hoe veel meer, hoe oneindig veel méér, ware er te maken geweest van dit zoo actueele onderwerp, - een thuis verouderend meisje, dat nimmer een eigen zelfstandige persoonlijkheid werd, - dan Astrid Ehrencron-Muller deed in haar schildering van Mathilde, dochter van op een landhoeve hun leven slijtende ouders, door hen belemmerd in het doen van een huwelijk, zich aan hen opofferend, totdat zij er oud en grijs bij wordt, als iets dat van zelf spreekt, zonder dank zelfs.

Toch, zooals het verhaal zelfs nù is, zonder schakeeringen, al te tendenz-achtig-aandoende om misschien dien indruk te maken, die wenschelijk ware in het belang der zaak, toch óók zóó zelfs verdient het besproken te worden, om den inhoud, omdat er duizenden meisjes aldus te loor gaan uit egoïsme van vader of moeder, en uit hun onverstand en gebrek aan belangstelling in haar toekomst. Toen ik dat begin las, die beschrijving van Mathilde's in de vensterbank zitten, uren achtereen, terwijl hare ouders hun avond-dutje deden, moest ik onwillekeurig denken aan mijn eigen jeugd, veroordeeld te staren, van uit mijn meisjes-kamer, op een ijzerfabriek, die begrensde mijn horizont, mij afvragend, dag in dag uit, of ik dan nooit iets anders zou mogen zien van de wijde wereld ginds, dan mijn kleine geboorteplaats. Want ook

[p. 27]

voor mijn ouders sprak dat immers zoo van zelven! De jongens vlogen straks heen uit het ouderlijke nest, hadden daarop een recht, maar de dochter, het eenige meisje, die was er voor hen! En nog herinner ik mij de verzaliging mijner moeder, als zij zich een toekomst maalde in hare gedachten, waarin eenmaal die jongens getrouwd zouden zijn, en zij hen en hunne gezinnen van allerlei lekkernijen dan zou zenden, - zooals zij ze alleen wist te bereiden, - waarbij, - in haar toekomstdroomen ontbrak die rol, die ik had te spelen nooit - ik haar dan natuurlijkerwijze zou moeten helpen die trommels in te pakken en te verzenden....

Dat was voor haar mijn eenige levensbestemming!

Het leven heeft het anders beschikt -, bij alle leed dat daarna over mij is gekomen, - juist in die jaren van eerste jeugd nog, waarin andere jonge meisjes nog genieten van zorgelooze vroolijkheid, - moet ik toch zeggen, al klinkt het weemoedig: Goddank dat het leven het anders wilde, Goddank dat het mij, dóór den nood en den tegenspoed, uitrukte uit dien planten-atmospheer, en wierp in den breeden maalstroom van het bestaan, al ging ik ook bijna onder soms. Alles, alles liever, dan het oud-worden zonder ooit te hebben geleefd, zooals het lot is van zoovele, vele meisjes en dochters.

Gij zult mij antwoorden: het wordt beter, het moge in uw tijd zoo geweest zijn, het moge misschien nog zoo wezen waar het geldt Denemarken, maar het is heden ten dage ten onzent geheel anders, nu meisjes studeeren gaan, en zich aan allerhande vakken mogen wijden, en zich over het algemeen net zoo vrij kunnen bewegen als haar broers. Tot op zekere hoogte is dit wáár. Zonder twijfel is deze vooruitgang, dat ouders méér er bij gaan stilstaan, hoe óók hunne dochters een recht heben op eigen leven en op eigen ik, er een dien wij te danken hebben aan het goede in het feminisme. Maar toch, geloof mij, - die door de Holl. Lelie en mijne uitgebreide correspondentie daarin met zoovelen in den lande, - achter de schermen zie, die verbeteringen zijn nog maar uitzonderingen, uitzonderingsgevallen in de eerste plaats voornamelijk te vinden enkel in de groote steden en dan nog onder een bepáálde categorie van menschen, en, uitzonderings-gevallen welke daarenboven nog zoo menigmaal gekocht zijn met zóóveel huiselijken onvrede, dat men zich afvraagt, of zulke vrijheid niet te duur is betaald ten slotte, wanneer de dochter, die haar zich aldus veroverde, zich naderhand moet verwijten er alle levensvreugde harer ouders en alle teederheid van omgang met haren vader en hare moeder door te hebben verwoest.

‘Mijn moeder begrijpt mij niet.’ ‘Mijn moeder begrijpt niet, dat ik óók jong ben’, die klacht van de arme Mathilde uit Ouders, zij is tot mij gekomen, met duizenderlei variaties, uit duizenderlei brieven, in de tien jaren, waarin ik de Hollandsche Lelie redigeer. En zij is wáár! Ik versta haar zéér goed, ik kan haar zóó meevoelen, omdat zij waar is. O zeker, er zijn hier in Den Haag, of misschien in een andere groote stad, kringen van breederdenkende menschen, voor wien het een axioma is, dat hunne kinderen er zijn om hen zelfs wil, en niet om hen, menschen die, zooals het gewoonlijk gaat, daardoor misschien wederom in het andere uiterste vervallen, van zich geheel en al niet met de opvoeding bemoeien. Maar, men moet niet vergeten, dat zulke meestal tot bepaalde côterieën behoorende ouders, uit de héél-ontwikkelde klassen, nog maar vormen een kleine minderheid vergeleken bij die overtalrijke meerderheid, die vormt de massa, het volk, als gehéél genomen. Indien men daaronder rondkijkt, onder de eenvoudigste burgerklassen, van dien zelfden stand waartoe óók de Mathilde van den Deenschen roman Ouders behoort, dan staat men eenvoudig verbáásd van de eenzijdige bekrompenheid, waarmede de meeste vaders en moeders vinden, dat 'n dochter geen andere toekomst van noode heeft dan neven hen oud te worden, hoe dan ook. Op het ouderwetsche orthodoxe Scheveningen b.v., hier waar ik woon, onder de bescheidener standen daar, waar de toestanden misschien ook meer gemeen hebben nog met de ouderwetsigheid van het landgoed waarop Astrid Ehrencron Muller's Deensch verhaal speelt, zijn althans de voorbeelden vele te vinden van zulke beklagenswaardige meisjes.

De ouders hebben géén geld, maar wel 'n ‘stand.’ De zoons gaan de wereld in, verdienen op de een of andere wijze den eigen kost!

Maar de dochters! Zoolang vader en moeder immers er zijn, wonend in het hun meestal als eigendom toebehoorend huisje, zoolang is er voor haar ‘brood’ gezorgd! Dat zoo'n jong levenslustig, - laat ons het woord maar ronduit noemen, - trouwlustig ding ook nog iets anders vraagt van het leven dan enkel het materiëele, dus dat zij zich wil amuseeren, en wil leeren kennen nieuwe menschen en andere toestanden, de ouders veroordeelen zulke begeerten als gekheid, als zondig zelfs, zoo zij goed steil orthodox zijn, gelijk dat op Scheveningen het geval meestal is. En het arme dochtertje wordt dochter, wordt daarna oude-juffrouw, - wordt een ‘Mathilde’ om kort te gaan!

Het boek van Astrid Ehrencron-Muller is, jammer genoeg, een houterig, een zeer on-

[p. 28]

volkomen geschreven boek. De schrijfster heeft òf haar onderwerp niet aangekund, òf het niet aangedurfd, want, telkens, als zij een aanloopje neemt om een of ander tafereel uit te werken, en u een toestand te laten zien in naakte werkelijkheid, deinst zij op het juiste moment weer terug, glijdt er weer overheen, met de onbeholpenheid eener school-opstellen-schrijfster! Hoeveel b.v. ware er niet te maken geweest van dien korten vrijheid-tijd in Kopenhagen, hoeveel van die vrijage met den ingenieur! En, wat juist die episode betreft, hoe onhandig, ja, onwaarschijnlijk, is de ontknooping afgerafeld!

Hier voelen we, dat een huwelijk, een tot elkaar komen der beide jonge menschen, die elkaar immers liefhadden, veel meer in den natuurlijken loop der dingen had gelegen, dan het gezochte en geheel-onwaarschijnlijke zich weer terugtrekken van Mathilde, uit louter angst en gebrek aan wilskracht; m.a.w. hier voelen we den dwang, dien de schrijfster de omstandigheden aandeed, omdat zij wilde een tendenz-boek schrijven, waarin een meisje haar huwelijksgeluk zich ziet ontgaan door ouderlijk egoïsme; een gebeurtenis, die inderdaad dagelijks voorvalt in het vrouwenleven, maar die hier zóó onhandig is uitgewerkt, dat iedereen, al lezend, tot zich zelve zegt: Een Mathilde in de werkelijkheid had, ware het eerst zóó ver al gekomen, wel geweten hoe te handelen, in plaats van zich haar geluk afhandig te laten maken, op het láátste oogenblik. Bij werkelijkheids-Mathildes echter komt het menigmaal lang niet zoo ver. Al weder, ik spreek hier met de ervaring van eene die veel hoort en ziet achter de schermen van droef vrouwenleven.

Hoe weinige ouders staan er bij stil, dat zij hunne dochters zelfs den kans ook moeten bieden tot kennismaking met het andere geslacht, of ook dat zij geen recht hebben, omdat hun dit geloof, of die richting van den huwelijkscandidaat niet bevalt, hem eenvoudig te weren als zijnde hun niet naar den zin! ‘Ik wil verpleegster worden, omdat ik dan misschien nog huwen kan’, heeft mij onlangs, met ronde naïeve woorden, bekend zulk een ongelukkig slachtoffer van ouderlijke zucht haar thuis op te sluiten. Geen quaestie echter ook maar van kans op verwezenlijking van dit haar ideaal! Dag in dag uit moeder helpen, en de kleinkinderen ontvangen, en de getrouwde broers en zusters afloopen, dat is haar bestaan, dag in dag uit, jaar in jaar uit! En, laat zij het niet wagen te klagen! Vader en moeder, evenals die van ‘Mathilde’, zouden haar de ondankbaarheid zelve vinden. ‘Zijn zij dan niet lief en goed voor haar? Heeft zij niet haar dagelijksch brood, terwijl zoo menigeen werken moet?’

Het is m.i. een der teederste en droevigste zijden van het ongetrouwde vrouwleven, die welke Ouders hier aanroert, een zijde zoo teeder en droevig, dat ik er - zelfs ondanks de onbeholpenheid dezer inkleeding van dit verhaal - toch ten zeerste door ben getroffen, omdat ik zelve er dikwijls bij stilsta. Want het geldt de teedere en droeve overweging, hoe een niet vrijwillig en bijtijds het ouderlijke thuis verlaten, (ook al is er van geen moeten om den broode sprake) ontaardt in een zich zelve over-gaan-voelende, een zich zelve overbodig-wetende, maar die diens ondanks krampachtig-egoïst opgeëischt wordt, door ouders die dat overbodig-zijn niet willen toegeven, noch aan zich zelven, noch aan anderen, en welke zich integendeel gerechtigd achten dubbele aanspraken te laten gelden op die toch immers overgeblevene, en daardoor in hunne oogen enkel en alleen voor hun verzorging bestemde dochter.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.