De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Gedachtenwisselingen.

I.

Geachte Redactrice.

De heer H. Visser te 's Hage maakt zich ongerust, dat ik ‘Onze Constitutie’ van Mr. Lohman niet las, maar slechts uit de Nederlander citeerde. De man kan gerust zijn. Ik las dat werk reeds enkele jaren terug. Waar ik het echter op dat oogenblik niet bij de hand had citeerde ik uit de Nederlander, die het als in Onze Constitutie voorkomende had opgenomen. Overigens make de heer H. Visser zich evenmin ongerust, dat ik niet zelfstandig durf denken. Maar als nu Lohman en Kuyper over vele zaken net eender denken als ik dan ware het toch dwaas uit vrees van nadoen. Nu eens zonder eenige aanleiding of reden over eene bepaalde questie anders te gaan denken, louter uit vrees na te zullen doen. De meeningen van den heer Visser zijn door mij voldoende weerlegd door wat ik schreef aan den heer Schippérus, blijkbaar een geestverwant van den heer Visser. De heeren zullen mij ook nog dit genoegen kunnen doen, dat zij mij hun werkkring vermelden, dan gaat het gemakkelijker zich in hun gedachtengang te verplaatsen.

't Werk van Jonkvrouw Lohman ‘Vragensmoede’ heb ik meer dan 10 jaren geleden gelezen en beschouwde het als een eerlijke uiting van twijfel. Ergeren doet de heer Visser mij niet met aan te raden dat boek te lezen. Ik las er meerdere van haar.

't Is zeker waar, dat we niet God èn den Mammon kunnen dienen. We kunnen echter wel ons geld goed besteden, goede rentmeesters zijn.

Nog een enkel woord over de Chr. beschaving.

Die zou van nul en geener waarde zijn.

Willen de heeren soms terug naar de koppensnellers op Borneo, naar de kaffers in Afrika, de Hottentotten of Bosjesmannen? - Niemand, die er studie van maakte, ontkent meer den gezegenden invloed der zending.

Weten de heeren ook, dat toen 't Romeinsche Rijk tengevolge van weelde, brasserij, misdaad en ontaarding ineenstortte, in die zelfde maatschappij nieuw leven kwam door het Christelijk geloof? Ik las daarover gisteren nog: Sancta Melania de Jongere, Romeinsche Senatrix naar de uitgave van Mariano, Kardinaal Rampolla de Tindaro, vrij bewerkt door B. Teresia Pia Waszklewicz van Schilfgaarde, met een voorwoord van P. Mag.

J.V. de Groot, O.P., Uitgever: J. van Leeuwen, Hoogewoerd, Leiden 1911, en wel op bl. 38 komen de volgende merkwaardige woorden voor: ‘De leer van Christus bracht de elementen eener nieuwe beschaving, wier grondslag niet anders wezen kon dan om aan den geest de oppermacht over de stof, aan de ziel het overwicht over het lichaam, aan de rede het meesterschap over de hartstochten te verzekeren, en daarnevens de onomkoopbaarheid der gerechtigheid, de welbegrepen vrijheid en de ware broederschap.’ -

't Is trouwens een heel onderhoudend boek, dat duidelijk 't verval der Romeinsche heerschappij aantoont en tevens de onverwoestbare kracht van het Chr. geloof, dat juist op de puinhoopen dier heidensche beschaving als een nieuwe en reine tempel ten hemel rees, beschenen door 't louterend en kracht en leven brengend licht van Gods genade in Christus. - 't Is nu juist niet een sprookje, dat ik behandel.

De Catacomben en de graven der martelaren zijn er ten bewijze, dat 't Christendom in zuiveren vorm wereldverwinnend is.

't Rationalisme wil dien hemelschen troost, benevens den aardschen troost der tevredenheid, aan de menschheid ontnemen.

Overigens raad ik den hr. Visser c.s. aan niet maar oppervlakkig en eenigszins luchtig den Bijbel te gebruiken. Dan kan men er van alles van maken. Christus zelf zeide: Onderzoekt de Schriften, want die zijn het, die van mij getuigen. Niet lichtzinnig met een tekst komen aandragen. Men moest alles in verband beschouwen, onderzoeken, niet als de farizeeërs dood blijven op een letter.

Omdat Christus dien éénen rijken jongeling wilde beproeven, behoeven niet allen alles weg te geven; laten ze goede rentmeesters zijn, dat is de weg.

Laten, ten slotte, de heeren geregeld den Bijbel bestudeeren, misschien denken zij dan over een en ander binnenkort anders.

De Redactie dankzeggend

Uw dw.

J.B.N.

[p. 843]

II.
Over Anarchisme.
(Voor den heer J.B. Naaktgeboren).

Hooggeachte Redaktrice,

Hoewel ik boven mijne laatste Gedachtenwisseling voor den heer J.C. Naaktgeboren schreef: ‘Een laatste woord’, omdat ik meende, dat een polimiek met dien heer tot geen andere uitkomsten zou leiden dan misschien wat hatelijkheden wederkeerig, - de levensbeschouwing en de maatschappelijke positie van den heer N. immers zullen zoo gemakkelijk niet worden prijsgegeven voor 't anarchisme! - kom ik thans nogmaals eenige plaatsruimte verzoeken voor eenige opmerkingen, die ik maakte bij 't lezen van 's heeren N's ‘Weerlegging’ van mijne ‘meening’. - Het komt mij voor, dat eenige opmerkingen dienaangaande noodzakelijk zijn, daar de heer N. 't anti-Militaristisch terrein verlaat en zich verplaatst in zijn polimiek op 't meer algemeen-anarchistisch terrein.

De indruk, die ik van 's heeren N's artikel over de anarchie krijg, is, dat hij zijn lezers de anarchie zoo zwart en vuil mogelijk wil afschilderen, ten einde hun een ‘heilzame’ schrik in te boezemen voor dat monster. Om 't echter te doen voorkomen dat 't ‘monster’ door de natuur met zoovele afschuwwekkende, schrik-inboezemende eigenschappen begiftigd is, veroorlooft de heer N. zich de aanhaling uit diverse werken over anarchisme van de meest-bekende apostelen dier leer. Hij zet den lezers 'n poespasje van uit z'n verband gerukte zinsneden voor, dat inderdaad den nog door-en-door burgerlijk denkenden lezer afschuwelijk smaken moet. - Daar hebben we allereerst de uit-'t-verband gerukte zinsnede uit de werken van den genialen Bakunine, die wel verre van krankzinnig te zijn, 'n helder verstand toonde te hebben, 'n beter verstand dan zoovele knoeiers in politiek; ‘schrik niet lezeres en lezer’, waarschuwt de heer N. - hoewel hij hoopt dat er wèl geschrokken zal worden! - ‘ze zijn nogal kras’. Ja, dàt zijn ze! Bakunine durfde de consequentie zijner gedachten aan en verbloemde die niet, getuige zijn ter-dood-veroordeelingen en gevangenis-straffen; - Bakunine was de reus der vernieling, maar tevens die der schepping, zooals hij dit erkende in zijn door den heer N. aangehaalde woorden: ‘De lust tot vernieling is tegelijk een scheppende lust’. - Is 't nu echter fraai - en christelijk! - gehandeld, dit zinnetje, (zonder kommentaar zelfs!) den lezers voor-te zetten zonder meer? Zonder onmiddelijk daarbij te vermelden, dat met de ‘vernieling’ hier bedoeld wordt: de omverwerping der oude, rotte maatschappij en de ‘Schepping eener schoone, mooiere samenleving, waarin de Mensch, - thans verdraaid en verknoeid naar lichaam en ziel - volkomen tot z'n recht komt? Zie, dàt zei de heer N. er niet bij! Wat jammer is, voor zijn lezers.

“Wij zijn de partij van den Satan!” en “De duivel is de Schepper der Vrijheid!” - Ziedaar weer eenige rilling-wekkende, en dáárom door den heer N. aangehaalde, uitspraken van Bakunine. Vreeselijk is 't - afschuwelijk! Gelukkig echter voor den heer N. en zijn lezers, is er ergens in Nederland 'n professor opgestaan - hóórt u wel? 'n professor! - om zijn stem te verheffen tegen deze zondige taal: “Demonisch, demonisch!” klinkt zijn somber oordeel. Naar de overlevering luidt, is de professor, na dit zijn oordeel den kleinen luiden - die van anarchisme zooveel snappen als van hun bijbel - te hebben kenbaar gemaakt, weer gaan zitten, na 'n paar watjens in de ooren gestopt te hebben om die “demonische taal” niet meer te hooren. Deze professor heette Diepenhorst en hij heeft nooit in de gevangenis gezeten. Ook is hij nimmer ter-dood veroordeeld. Allemaal bewijzen voor zijn zedelijkheid, en zijn fatsoen.

Och, als de heer N. eens uitgelegd had, wat Bakunine met zijn “Satan” bedoelde! Had hij z'n ziel aan den duivel verkocht voor 'n plaatsje in de gevangenis of op 't schavot? Neen. Bakunine had niets verkocht. Kom er voor uit, meneer Naaktgeboren! Bakunine gelóófde niet in 'n god, dus evenmin aan 'n duivel! Wat bedoelde hij dùs met z'n Satan, met z'n: “De duivel is de Schepper der Vrijheid, hem moeten we in 't lijf hebben?” Immers de “anti-godsdienstige moraal!” Immers de Vrije Gedachte, die den God, den Jehova der kristenen als onmogelijk verwerpt! Waar de godsdienst er blijkbaar is om het behoud van de geldzak te verdedigen, daar moeten de anarchisten die godsdienst bestrijden en die strijd-tegen-den-godsdienst zal eenmaal brengen de anarchie, d.i. de vrijmaking der geheele menschheid. De “Satan” van Bakunine was alzoo niets anders dan de Vrije Gedachte, die, ik erken het gaarne, in vrij wat liever vorm diende afgemaald te worden.

De heer N. vindt echter de schrik nog niet “heilzaam” genoeg. Ook Stirner moet materiaal leveren, evenals Proudhon, om 'n schoon knaleffekt te veroorzaken. Weet jullie wel, lezers, wat Stirner heeft gezegd? Leest dit, en wordt wijs:’ Ook het Geweld moet de uiterlijke verandering, de opheffing van staat en recht in het leven roepen.’ Hoort u? Het Geweld! Wat zijn nu die anarchisten? Satans-dienaars en Geweldenaars!

Mis! Mis, meneer Naaktgeboren! Maakt dat uw lezers van de Hoeksche Waard wijs. Wel verre van liefhebbers van geweldpleging te zijn - met wèlk doel dan ook - zijn de anarchisten voorstanders van den waren vrede, die alle geweldpleging uitsluit. Maar doordat de Staat - welks vernietiging zij wenschen - zich slechts kan handhaven door het Geweld, staan de anarchisten tegenover het Geweld. En zoo zijn zij gedwongen het Geweld te aanvaarden, omdat Geweld niet anders dan met Geweld gekeerd kan worden. Zij zijn gedwongen tot het gebruiken van Geweld, zooals ieder gedwongen is geweld te gebruiken, tegenover diegene, die ons gewelddadig op onzen levensweg tegemoettreedt, hetzij, roover, moordenaar, zakkenroller of wàt ook.

Plaatst dit de uitspraak van Stirner niet in 'n gansch ander licht?

‘God is het kwaad, zei Proudhon.

Hetzelfde dus wat Multatuli betoogde. Negentien eeuwen lang heeft de godsdienst 't menschenverstand zijn vrije ontwikkeling belet, de gedachte gekneveld, den Mensch verknoeid en verdraaid tot 't slavenzielachtige wezen wat hij nu -

[p. 844]

helaas! - is, - negentien eeuwen lang heeft hij den Mensch in den waren zin des woords gehypnotiseerd, - telkens werd 't pasgeboren kind de verschrikkelijke erfenis opgedrongen, - negentien eeuwen lang heeft de godsdienst de wereld beheerscht, geregeerd ten voordeele van de geldzak.^*) ‘God is het Kwaad!’ De godsdienst is de bron van alle bederf, - dit is eene harde waarheid. Mijzelf heeft 't véél moeite gekost dit te moèten erkennen; maar 't is niet te loochenen.

‘Eigendom is diefstal.’ Dit is 't gevleugelde woord van Proudhon, eveneens door den heer N. aangehaald ter heilzame-schrik-inboezeming van de lezers. ‘Frissche morgen!’ roept de heer N. uit. Tevergeefsch zoekende naar eenig ander argument ‘ter weerlegging’, moet ik wel aannemen dat dit ‘frissche-morgen’! 's heeren N.'s éénige argument is, dat hij tegen Proudhon's uitspraak kan aanvoeren. Nu is dit 'n argument van den kouden grond, dat zal men wel willen toegeven. Of kan de heer N. ons bewijzen geven, dat Proudhon in-de-war was, toen hij den eigendom als diefstal brandmerkte? Zie, daarnaar ben ik nieuwsgierig. - Ik wil den heer N. 'n voorstel doen en ik hoop, dat hij daarop ingaat: hij schrijft 'n artikel, waarin hij bewijst, dat Eigendom géén diefstal is - 'n artikel natuurlijk zonder frissche-morgen-argumenten - waarna ik een artikel schrijf, waarin ik bewijs de juistheid van Proudhon's uitspraak. Of, zoo de hr. N. wil, schrijf ik eerst en daarná hij, - mij 't zelfde. Is de heer Naaktgeboren bereid daartoe? Ik hoop 't.

Dat het brengen van het Evangelie der Ontevredenheid door de socialisten den heer N. niet bevalt, nu, dat is te begrijpen. Wie met de bestaande ‘orde’ - wanorde, noem ik 't - tevreden is, hoort maar liever geen wanklanken die hem storen in zijn heerlijke tevredenheid. De anarchisten echter noemen de òntevredenheid de stuwkracht van den vooruitgang - leve de ontevredenheid dus! Tevredenheid is de dood. Wie òntevreden is, streeft naar verbetering, lééft, strijdt, arbeidt. Stel, dat de menschen in het steen-tijdperk tevreden waren geweest met hun primitieve wapenen, meubelen, kleeren, - waar zou dan de verbetering, de vooruitgang gebleven zijn? En is 't geen misdaad, tevredenheid te prediken aan hen, die óntevredenheid noodig hebben om zich op-te-heffen tot hooger, waardiger bestaan?

Dat 't Socialisme door Troelstra's ageeren hier-te-lande ‘meer dan genoeg bekend is, is een dwaling van den heer N. Ieder die 'n klein beetje kijk heeft op 't streven der S.D.A.P., (Studenten-, Dominé's- en Advocaten-Partij) weet, dat deze z.g.n. Arbeiderspartij 'n water-en-melk-socialisme propageert, dat met 't werkelijke socialisme niets gemeen heeft. Evenals in Duitschland is ook hier de Sociaal-demokratie van Marx verwaterd tot 'n voor-de-bestaande-‘orde’ ongevaarlijk vooruitstrevend liberalisme. Marx heeft allang afgedaan bij de broodsocialisten, - dat heeft men gezien aan 't Deventercongres. En Frankrijk levert dag-aan-dag 't bewijs, hoe de partij-genooten snakken naar 'n ministers-baantje, naar 'n vorstenglimlach of naar 'n lintje, - en ook, hoe de regeerings-socialisten, eenmaal aan 't bewind zijnde, nog karakterloozer onderdrukkers hunner voormalige kameraden zijn dan de bourgeois-regeerders. Alles wat streeft naar regeeringsmacht draagt in zich de kiem van beginsel-verzaking, bederf - zoo ook de ‘Sociaal’-demokratie.

Over Tolstoï wil ik nu niet spreken. Zijn streven was eerlijk, maar in mijn oogen verkeerd. Alléén uit anti-militaristisch oogpunt beschouwd, hebben zijn werken voor mij waarde.

Ik eindig met nogmaals het zelf-onderzoek aan te bevelen, niet te zien door de oogen van anderen, noch te spreken met den mond van anderen.^*) Nu hoop ik, dat de heer N. mijn voorstel aanneemt en zijn meening over den eigendom tegenover de mijne zal willen stellen in dit blad - altijd, als de Redactrice ons hiervoor plaatsruimte wil afstaan.

JOH. G. SCHIPPÉRUS.

*) ‘Laster! Laster!’ Ja, ik hoor 't al. Maar bewijzen uit de geschiedenis te over! En niet alleen uit de geschiedenis van het verleden, maar ook uit die van het heden! Bij stapels.

*) Het is teekenend, dat de heer N., nà mijn opwekking tot onderzoek, plotseling uit zijn hoek schiet met 'n bloemlezing uit de werken der anarchisten. Hij wilde zeker zijn lezers vòòr zijn! - De veronderstelling, dat ik boos zou worden ‘omdat hij ons streven met forsche hand aan de kaak stelde,’ is naief. - Eerlijk gezegd: de titel van zijn artikel beloofde mèér, dan het artikel-zèlf gaf. Want ik zocht naar argumenten ‘ter weerlegging’, en het artikel van den heer N. is niets anders dan 'n aantal allerbebekendste uitspraken van anarchisten, zonder kommentaar overgeschreven. 't Is goed, dat de heer Diepenhorst één en ander gecommentariëerd heeft, dat was 'n bof voor den heer N!
Maar ik vraag hem in gemoede af: is dit nu een degelijke bestrijding? Is 't louter aanhalen van zinsneden uit hun verband gerukt, nu eene weerlegging? Een aan-de-kaak-stellen met forsche hand?