De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Over de vrouw in den gevaarlijken leeftijd.
Das gefährliche Alter, uit het Deensch.
Karin Michaëlis.

Deze dagboek-aanteekeningen brengen met moedige eerlijkheid de ziekelijke sexueele toestanden aan het licht van die erotische stormperiode, waarmede naar de meening van Karin Michaëlis bijna alle vrouwen hebben te kampen, wanneer zij op ‘den gevaarlijken leeftijd’ zijn gekomen.

Voor zeker soort lezers, vrouwen zoowel als mannen, een reclame-berichtje, dat hun dadelijk zal doen toegrijpen met onrein, nieuwsgierig verlangen! Vooral voor een zekere onbevredigd gebleven categorie van oude-jonge-meisjes, die in de hoogere klassen welig tiert, is dit m.i. de geváárlijkste soort van lectuur die er bestaat, veel wezenlijk-pornografischer lectuur, dan menig zich onverbloemd als zedeloos aanmeldenden roman! En dan dat zinnetje, - uit zijn verband gerukt, en daardoor een veel dubbelzinniger meening krijgend dan het heeft in het boek zelf - gecolporteerd door er zich gulzig in te goed doende journalisten, in korte critiekjes: ‘Indien mannen vermoedden, hoe het er in ons vrouwen uitziet van binnen, wanneer wij over de veertig zijn, dan zouden zij ons ontvlieden als de pest of ons doodslaan als dolle honden.’

Ik ben overtuigd, enkel en alleen reeds het reclame-gedoe met dat ééne insinueerende zinnetje, heeft den verkoop enorm doen stijgen!

Gelukkig voor den uitgever, want gelijk, ik reeds hierboven zeide, als je het zinnetje in zijn verband leest, dan is het eigenlijk niets-beteekenend, ziende op één bijzonder geval, van 'n dóór en dóór overspannen, halfwaanzinnige vrouw.

En, zooals het gaat met dat zinnetje, zoo gaat het eigenlijk met het hééle boek, - voor wie goed leest, voor wie zelf is een vrouw, met een eerlijke onomwonden meening, is het één groote tegenvaller, is het een heel teleurstellend, oppervlakkig gedacht boek, dat... - de waarheid, in al zijn droeve verschrikking, geenszins aandurft.

Het is de geschiedenis van een door en door hysterische vrouw, die verliefd raakt, zooals dat van tijd tot tijd inderdaad geschiedt, - en m.i. altijd is tegennatuurlijk - op een véél jongeren man, dan zij-zelve. Zeker, die vrouw zegt in haar dagboek-aanteekeningen nu en dan heel groote waarheden over de vrouwen in het algemeen, - dat is ook de reden waarom ik het boek hier bespreek, - maar zij durft ze niet aan, die waarheden, zij durft ze niet uitwerken; daardoor missen zij meestal doel, en óók, bijna altijd zijn zij éénzijdig, omdat zij alles bekijken van dat ééne zelfde standpunt, de behoefte der verzadigde vrouw aan een nieuwe jonge liefde van een jongen man.

Maar, de onverzadigden!?

Met die talrijken, met die zoogenaamd

[p. 747]

‘fatsoenlijken,’ als oude-vrijsters daarheen levenden, voor wien Le lys -, het in Frankrijk zoo veel toegejuichte tooneelstuk van Pierre Wolf en Leroux - zoo magnifique in het strijdperk trad, met háár houdt Michaëlis zich geen oogenblik bezig.

En toch juist deze categorie, wier beklagenswaardig lot nooit genoeg zal worden nagevoeld, omdat zij-zelven het zijn, die het, uit een gevoel van niet-beklaagd-willen-worden, niet durven erkennen, zij is het over wie ‘onthullingen’ vielen te schrijven van veel aangrijpender veel ‘piquanter’ aard mijnentwege, dan over de verzadigden in het huwelijksleven-zelf, die daaraan niet genoeg hebben, nadat hun tijd reeds voorbij is, - en die zich willen wanen jong een tweede maal.

Alles wat tegennatuurlijk is, stuit m.i. tegen de borst als ‘vies.’ Welnu, al geef ik 't Karin Michaëlis volkomen toe, dat er getrouwde vrouwen te over zijn, voor wie, na haar veertigste jaar, de eigen echtgenoot van gelijken leeftijd niet meer genoeg is zoodat zij zich verslingeren, met opoffering soms van haar positie en haar fatsoen, aan den eersten den besten jongen-man, die op haar weg komt, ik voor mij kan niet inzien dat in deze abnormale verschijnselen van sexueelen aard iets steekt om bijzonder meelijden noch belangstelling voor te voelen. Afwijkingen van dien aard leiden tot hysterische toestanden -, de schrijfster doet trouwens ook voortdurend moeite haar boek interessant te maken, door op de overgangsjaren te zinspelen, en de heldin-zelve te laten verklaren, met betrekking daarop, hoe zij overtuigd is hysterisch te zijn, - maar hysterische toestanden zijn m.i. alleen der moeite waard, behalve om medische verhandelingen er over te schrijver, om te dienen tot reclame-verhaaltjes, met het doel veel-verkocht te worden. Welnu, dat doel, het eenige wat, naar ik geloof, Karin Michaëlis voorzweefde, zij heeft het bereikt, maar... een ‘openbaring’, zooals ik had gehoopt, een eerlijke openbaring van verborgen, nooit-nog gezegd vrouwenleed, - zooals Le lys het ons gaf, - dat is: Das gefährliche Alter in het minst niet; het is een dubbelzinnig verhaaltje, maar dat ook niet eens volstrekt zoo ‘gedurfd’ is, wanneer men het leest, als de uitgever ons, met dien blauwen streep op dat geel-oranje omslag, zoo graag zou willen doen gelooven.

Deze vrouw, de heldin van Karin Michaëlis, is een gehuwde, vrijwillig-gescheidene vrouw, die zich, omdat zij het niet kon uithouden zonder sexueel samenleven, tweemalen aanbiedt vergeefs, eerst aan den jongeren man, om wiens wille zij zich liet scheiden, zonder hem toen te zeggen dat zij hem liefhad, en van wien zij, na dat jaar van nog ouder-zijn geworden, bij het weerzien moet hooren, hoe hij haar niet meer liefheeft, omdat zij voor hem is te oud, dan zich aanbiedt aan haren ex-echtgenoot, die bedroefd was eerst om haar heengaan, die haar liet beloven toen, dat zij terug zou komen als de eenzaamheid haar ging drukken, maar die zich, in datzelfde jaar, heeft getroost allang met een verliefdheid op een jongmeisje en op het punt staat met haar een tweede huwelijk aan te gaan.

Dit alles is levenswaar! Het is het meest gezonde gedeelte van het ziekelijke boek, die verouderende vrouw, die bij het weerzien, de bittere ervaring moet maken, dat de jonge man, die een jaar vroeger (toen zij als de echtgenoote van een ander, voor hem de bekoring had van het onbereikbare) haar het hof maakte, haar nu, zonder er doekjes om te winden, te oud vindt voor wat zij van hem had gevraagd, namelijk zijn vrouw, desnoods zelfs zijn geliefde te worden; en daarneven die eveneens oudere man, haar ex-echtgenoot, die omdat hij man is, dadelijk de eerste de beste jonge bruid kan veroveren, als ‘wettige echtgenoote,’ om niet eens te spreken van de tijdelijke troosten van één of enkele nachten, waarmee hij zijn begeerten op het punt geslachtsomgang zal hebben gestild na zijn echtscheiding.

Maar, hoeveel tragischer, hoe oneindig-veel-algemeener ook, het lot van de onverzadigd-geblevenen aan den levensdisch, van de ‘op den gevaarlijken leeftijd gekomenen’, die - eens vroolijk het leven instormende zestienjarigen -, nu rondloopen als ‘vrouwen van middelbaren leeftijd,’ eenzaam en fatsoenlijk, en met den stereotypen glimlach op de lippen van de quasi-heeltevredenen-met-haar-lot, stomme dagelijksche getuigen van het huwelijksleven, het moederschap van vriendinnen, zusters, nichtjes, kennissen,.... die moeten doen, alsof zij die zinnen-bevrediging derzulken niet tellen, niet begrijpen zelfs,.... en die nooit hebben geleefd.

Dat elke vrouw liefheeft en hare zinnen bevredigt, is m.i. de normale levenswet, eene die geen feminisme te niet doen kan. Ik ben er daarom ook van overtuigd, dat onder al de tallooze jonge gymnasiastjes, studentjes,

[p. 748]

postbeambten, kantoorjuffertjes, welke, in één woord ook hare betrekking zij, en hoe geleerd, of hoe man-nadoenerig, ook haar werkkring zij, er niet eene, niet eene rondloopt, die niet en-passant, rekent op het samenleven met den man, hetzij (dat hangt af van stand, positie, etc.) door het wettige levenslange huwelijk, hetzij terloops, als 'n vrijpartijtje, 'n tijdelijke ‘verhouding’. Eerst later, als de teleurstelling komt, als de man, tot die zinnenbevrediging noodig, niet opdaagt, of als omstandigheden van allerlei aard, van finantiële, of van fatsoenreden, of van wat dan ook, haar beletten hem te volgen, eerst dan komt het gewilde, geforceerde ontkennen harerzijds van de waarheid, die de verhouding onderling beheerscht, eerst dan zien wij de aanstellerige verzuurde mannenhaatster, die volhoudt, tegen alle beterweten-in: dat zij ‘nooit naar een man keek,’ dat zij altijd heeft ‘gerild van 't idee van trouwen,’ dat ze ‘volmaakt gelukkig is in haar ongehuwden staat,’ etc., etc.

Maar - o, de strijd, die er is gestreden, het leed, dat er is geleden, vóór zoo'n onverzadigd-geblevene zich aldus schikte in haar lot!

Waarom zegt Karin Michaëlis ons niets van haar? Waarom zegt zij ons niets van die beklagenswaardigen, die jong willen blijven à tout prix, die de jacht naar geluk niet willen opgeven, al wordt heur haar steeds grijzer, haar taille steeds lomper? Gij mannen lacht om haar! Ik erken, ik ook doe het, als ik haar zie, geblanket, ingepend in een te nauw corset, met 'n jonge-meisjes witjaponnetje aan, en nog roze lint op haar coquet hoedje, zich aanstellend als 'n twintigjarige.... maar,.... o, de vreeselijke ernst, die er schuilt achter die lachverwekkendheid! De ernst van het onverzadigd moeten heengaan van den levensdisch.

In Les Vierges-fortes van Marcel Prevost herinner ik mij, dat hij een der hoofdfiguren, die oude feministe, die er mede-verantwoordelijk voor is, dat Frédérique en Lea zich eenzijdig aan hare feministische denkbeelden wijden, op een gegeven oogenblik laat bekennen:

‘Moi, je ne suis pas femme.’

Die bekentenis zegt boekdeelen. Er zijn inderdaad uitzonderingen, halfslachtige wezens, die de natuur maakte tot noch vrouw noch man. Goed. Zij zijn er! Maar, haar mag men niet nemen tot maatstaf van de normale vrouw, zoo min als een verwijfde man mag dienen tot maatstaf voor ‘de’ man-natuur.

Ik dacht daaraan toen ik onder de waarheden waarvan: Das gefährliche Alter wemelt, ook deze tegenkwam, zoo dikwijls door mijzelve gezegd: ‘Het is onzin van gelijkstelling van geslachten te spreken, waar wij lichamelijk hebben te lijden op een wijze die de man niet kent, die ons geheele gestel door wroet,’ ... tot zoolang.... wij levend-dood zijn -; gelijk vóór eenige jaren professor Sproink het op een medisch Congres heel onomwonden heeft gezegd, tot ergernis van zeer vele voor deze waarheid bange vrouwen: In haar die de eind-periode bereikt hebben is de vrouw als vrouw dood, al is zij mijnentwege nog zoo lief of mooi, zij is als vrouw dood! -

Een van onze verwoedste feministen hier te lande gaf mij eens, toen ik deze zelfde stelling van Karin Michaëlis verkondigde, het triomfantelijke antwoord: ‘Bij u moge dat zoo zijn, bij mij niet. Ik heb m'n geheele leven niets daarvan geweten.’ - En zij begreep niet, dat ik haar inwendig beklaagde, om haar daardoor bekennen te zijn geen echte, geen volkomen vrouw, - met al het haar daardoor opgelegde lijden, maar toch een gansche vrouw!

Gansche vrouwen, - of zij leelijk zijn of mooi, of zij zich lieten weerhouden door fatsoensbanden, dan wel of niemand haar ooit ‘vroeg’, of de man die zij liefhadden eens haar, door welke omstandigheden ook, werd ontnomen, of zij hem vrijwillig opgaven, of zij bijtijds hare dwaling ontdekten, dan of zij hem door een te vroegen dood verloren, - welke, in een woord, ook de redenen waren harer niet-in-het-sexueele-leven bevredigd-zijn-geworden, vrijwillige of onvrijwillige redenen, zij zullen altijd lijden, onzegbaar lijden, omdat zij heengaan van 's levensdisch als onverzadigd-geblevenen!

Zie, dat had ik willen, geboekt zien in Karin Michaëlis werk: de roep om mededoogen voor, om begrijpen van de vrouw als geheel genomen; wat zij daarentegen slechts geeft is een o zoo miniem onderdeel van het groote vrouwenleed, het onderdeel van het lot der hysterischen en abnormalen, tengevolge van zekere met haar leeftijd verbonden omstandigheden! In hoeverre zij hier overdrijft in hare pessimistische voorstelling van de algemeenheid van het kwaad, is moeilijk te beoordeelen, omdat haar roman speelt in Denemarken. Moet men namelijk haar gelooven, dan is er daar zoowat geen enkele vrouw van middelbare jaren,

[p. 749]

die, hoe gelukkig-getrouwd ook, in den alledaagschen zin, niet op den een of anderen dag eens ontrouw begaat aan haren echtgenoot, om hare verhitte zinnen te verkoelen.

- 't Kan zijn dat de Denemarkensche vrouwen zóó zijn -, mijnentwege! Ik herhaal, het is slechts een onderdeel, een klein onderdeel van: Das gefährliche Alter, dat hiermede wordt ontsluierd.

Wanneer Karin Michaëlis aanneemt, dat zelfs de eenmaal ingewijde vrouw zoo hysterisch wordt op dien middelbaren leeftijd, dat zij ‘als een dollen hond moet worden doodgeslagen,’ wat denkt zij dan wel dat er moet omgaan in degenen, die staan op den drempel, en niet mogen naar binnengaan, die weten, dat met die overgangsjaren zich voor haar afsluit de laatste kans, de laatste hoop, - dat zij levend-gestorven zijn voortaan?

Ik herhaal, dit boek had aangrijpend mooi kunnen zijn, indien het ons derzulken lot en strijd had geschilderd, onomwonden, eerlijk, toch kuisch! Zoo als het nu is, is het niet meer dan een vrij-onbeduidend sensatie-romannetje, doorspekt met enkele groote intieme waarheden, die echter gewoonlijk de vrouw niet den moed heeft te erkennen zoo te zijn. Daarin onderscheidt het zich van het alledaagsche vrouwenwerk, door die oprechtheid.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.