De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

De Hollandsche Vrouw in Indië
(indrukken van een zwervelinge)
door
M.C. Kooy - Van Zeggelen
(uitgever Scheltema en Holkema's Boekhandel Amsterdam.)

Vóór eenige jaren kwam mij een elegant, véél-uitgaand, tamelijk-oppervlakkig, en heelverwrend, geëngageerd jong-meisje van 25 jaar om raad vragen. Haar aanstaande man, een rechterlijk ambtenaar, werd niet zoo spoedig bevorderd als beide wel wrenschten om tot een huwelijk te kunnen komen. Er was van beide kanten wel ruimschoots genoeg fortuin tot trouwden voorhanden, maar hare ouders verlangden daarnevens óók nog van den bruidegom een gevestigde positie, en daarom waren de jongelui nu op den inval gekomen het in West- of in Oost-Indië, waar het, meenden zij, spoediger met solliciteeren zou gelukken, te gaan beproeven; doch, alvorens in het plan definitief toe te stemmen, had het

[p. 664]

bruidje besloten mij te vragen of zij het daar in die Koloniën, - die ik immers kende, - wel zou kunnen ‘uithouden’.

Mijn antwoord aan haar is geweest een zeer beslist: Neen. Ik zag haar namelijk aan, vervuld gansch en al met de begeerte om altijd naar de laatste mode gekleed te zijn; ik kende haar thuis, een van de uiterste comfort en de meest verfijnde luxe; ik vermoedde óók (en de uitkomst heeft bewezen dat ik gelijk had, want zij is nu reeds weer sinds lang van haren man gescheiden,) dat hare ‘liefde’ maar eene was van het meer alledaagsche, niet tegen groote-zelfopofferingen bestand-zijnde soort. En onder die omstandigheden was ik daarom overtuigd, dat zulk een vrouwtje èn in West- en in Oost-Indië absoluut niet op hare plaats zou zijn, dat zij er, nog te meer omdat zij fortuin had, binnen 't jaar alweer vandaan zou willen, onder het bij zulke gelegenheden zoo gemakkelijke voorwendsel ‘ziekte’.

Waarom ik die geschiedenis hier aanhaal? Omdat zij behóórt bij de ervaringen welke deze sympathieke schrijfster over: de Vrouw in Indië ten beste geeft; ervaringen waaruit blijkt, hoe er een groote dosis moed en wilskracht en onderlinge liefde toe behoort om te scheiden van vaderland en gewoonten, van klimaat en omgeving, en daarvoor in ruil tegemoet te durven gaan allerlei onbekende moeilijkheden en aan een geheel ander werelddeel verbonden onvermijdelijke zwarigheden, waarvan wel de allergrootste is die, door de schrijfster terecht genoemd: Het groote leed van Indië: - het afstaan moeten van de kinderen tot de opvoeding in Europa, met de bittere wetenschap daarbij: hoe prettiger en hoe gezelliger en hoe liefdevoller zij het ginds hebben zullen, hoe zekerder en onvermijdelijker zij van ons, de ouders, in Indië achtergebleven, zullen vervreemden, hoe spoediger zij ons zullen leeren vergeten, ons die hen zoo noode afstaan!

Mevrouw M.C. Kooy-van Zeggelen spreekt omtrent de vrouw, die diens ondanks blijft bij haar man, die niet wegloopt van hem mèt de kinderen mee, om voor hunne opvoeding te zorgen, maar die integendeel den moed heeft hem in zijn van hen verlaten-zijn te troosten en op te beuren, als zijnde zijn daartoe aangewezen wederhelft in lief en in leed beide, het ware woord, dat zij is ‘een dappere vrouw’. Zij zegt, eveneens zeer terecht, hoe, vergeleken bij het lot van zulke beroofde moeders, alle klachten van in Indië zich niet recht-wel voelende en heimwee hebbende en naar Europeesche vermaken terugverlangende vrouwen haar maar heel gering toeschijnen. - Haar boek is er een dat ik in de handen van alle vrouwen zou wenschen, beide van moeders en van dochters; van de eersten opdat zij bedenken wat hare misschien al te zorgelooze meisjes tegemoet gaan indien zij naar Indië huwen, van de laatsten opdat zij zich beter en grondiger vóórbereiden tot het ‘naar Indië vertrekken’, dan met zoo menig jong-vrouwtje-in-spe het geval is, voor wie de zorg voor haar uitzet, het informeeren naar het aantal sarongs en kabaja's dat zij moet meenemen, ongeveer de éénige voorbereiding zoo wat is, die zij noodig vindt voor haar later tropen-verblijf.

Meen niet dat ik hiermede iemand wril désillusioneeren. De schrijfster van dit behartenswaardige boek: De Hollandsche Vrouw in Indië, doet dat immers zelve allerminst. Lees maar eens hoe opgewekt zij vertelt van haar Indische ervaringen, van haar leven daarginds, onder allerlei verschillende omstandigheden, van haar omgang met de menschen, en hare ervaringen daarbij opgedaan. Maar - en dat is het juist wat zoo weinigen onder de hollandsche vrouwen doen, - zij ziet de waarheid daarbij onpartijdig onder de oogen. En dan... verzoent zij zich ermede! Zij weet b.v. als zij ergens in de binnenlanden zit, dat er géén dokter in de buurt is, dien men kan laten roepen voor een ziek kindje; zij weet ook, dat er daar in die binnenlanden geen afleiding is te vinden voor verstrooiing-zoekende menschen, in concerten of in partijen. Maar daartegenover heeft zij het genot leeren begrijpen van de Indische heerlijke ochtenden, van het zelf planten en zelf zorgen voor den tuin, óók van het elkaar, als menschen, veel nader en beter leeren kennen, dan in Europa het geval is, juist dóór die gezamenlijke eenzaamheid van samen weinige Hollanders slechts zijn op een afgelegen negerij.

Zie, dat is het wat haar boek zoo aantrekkelijk maakt! We hebben hier niet te doen met het willen naar benedenhalen van Indië, coûte que coûte van een Veth, noch met het zoetelijk-lieve van Annie Foore's niet-levensware voorstellingen ervan, we zien hier geschilderd de realiteit, zooals die is, zooals een meisje, dat trouwt om naar Indië te gaan, die behóórt te begrijpen, en te durven onder de oogen zien, wil zij en zelve gelukkig-zijn en haar man gelukkig maken.

Er is hier in den Haag voor eenige jaren

[p. 665]

in dat opzicht een drama afgespeeld, waarbij de ouders eerst te laat begrepen, hoe eigenlijk, bij al hun gróóte liefde tot hun kind, toch de schuld bij hen lag. Het gold een thuisveel-gevierd, zich daar innig-gelukkig gevoelend Haagsch meisje, verloofd met een vóór haar naar Indië vertrokken jongen man. Toen de tijd van het huwelijk naderde beving haar echter een wanhopige angst. Zij wist niet meer of zij zóóveel hield van haren aanstaanden echtgenoot, dat zij zich, zóó ver weg van dat haar zoo bijzonder dierbare thuis, wel volkomen gelukkig zou kunnen voelen. Van dag tot dag rees haar twijfel aan haar toekomst-geluk, werd het haar banger te moede bij de gedachte aan het scheiden moeten - voor zóóvele jaren - om misschien nimmer weder te zullen zien. Maar de ouders, zorgeloos-oppervlakkig, wilden haar overreden, lachten haar angst weg, begrepen blijkbaar niet wàt er in haar hart omging - totdat het arme meisje eindelijk, in een vlaag van halve krankzinnigheid, kort vóór den trouwdag, zich zelve verdronk, door den dood een uitweg zocht voor haar-zelve, omdat zij overtuigd was dat het leven haar de rust ging ontnemen.

Toen eerst, te laat, begrepen die ouders, dat zij den strijd van hun kind te licht geteld, haar tobben over het gindsche leven te onverschillig opgenomen hadden. Welnu, wie weet, hadden zij intijds een zóó verstandig boek onder de oogen gekregen als dat van mevrouw Kooij - van Zeggelen, dan zou het hun, vóór het zóóver kwam, als het gekomen is, duidelijk zijn geworden, hoe het inderdaad gevaarlijk is, waar de liefde niet uitgesproken spréékt, en héénstapt dientengevolge over àlle hinderpalen, een in Holland zich zóó innig gelukkig gevoelend dochtertje zoo maar, mir nichts dir nichts, de onbekende Indische wereld in te stooten, zelfs al vindt zij er een nog zoo braven echtgenoot!

- Hier hebt gij een staaltje van den schrijftrant der auteur, dat U tevens laat zien hòe zij-zelve het Indische leven opneemt:

‘Onze nieuwe lotgenoote’ (- wij zijn nu met de schrijfster en nog een hollandsch meisje ergens op Celebes - ) is met haar kind op reis hierheen. Zij kan hinnen enkele dagen hier zijn, en, zoodra haar man naar Pompanoea vertrokken is om haar af te halen, bestormen Maij (het andere hollandsche vrouwtje) en ik, als ware schoonmaakfuries, zijn huis, en trachten alles een zoo prettig mogelijk aanzien te geven vóór de ons nog onbekende komt.

...... Zou het erg tegenvallen? Van één ding zijn wij zeker, de natuur moet ze mooi vinden. Iedereen roept er over, en het is werkelijk of wij allen, die hier wonen, ons beleedigd zouden voelen als iemand zeide dat het niet mooi was... Maij is het hollandsche vrouwtje, dat uit een behagelijk nest kwam, eigenlijk een verwend en aan luxe gewend dametje; dus dat maar niet kan vergeten, pa, ma, en zus, en het lieve huis, en de Hollandsche stad, met zijn mooie land en zijn groen bosch. - - De andere, Beppies moeder, volkomen haar tegendeel in uiterlijk, heeft al vroeg in het groote huishouden van mama meegezorgd, heeft gestudeerd, is blij dat zij nu van de ‘schoolboeken’ af is. Haar gedachten leven óók mee met ma en de zuster in Holland, maar nooit zal haar dàt verlangen bekruipen wat Maij nu heeft.... Daar zitten nu drie hollandsche vrouwen in een klein van de wereld afgescheiden Indisch kolonietje. Alle drie ongeveer in dezelfde omstandigheden, uit denzelfden kring.... en toch, hoe verschillend zijn wij, en met hoe andere oogen ziet ieder ‘Indië aan’ (blz. 145-146).

Dat is 't m.i.: de oogen waarmee men de dingen bekijkt! In de wijze van ze te zien ligt meestal ons eigen geluk of ongeluk! Maar, men kan het jong-trouwende, dikwijls door de ouders daartoe aangezette, onervaren hollandsche jonge-meisjes niet zoo héél kwalijk nemen, indien zij, onbekend met Indië, onbekend met de leefwijze daar, onbekend met de bediening, onbekend in een woord met alles, en daarenboven nog dikwijls geplaagd, juist in den eersten tijd, door ongesteldheid tengevolge van het haar geheel nieuwe klimaat, met schrik te laat ontdekken, hoe zij eigenlijk geheel iets anders moeten doormaken dan zij vóór haar te zorgeloos-gesloten huwelijk ook maar één oogenblik vermoedden! De schuld daarvan ligt veel meer bij hare ouders, hare moeders in de eerste plaats, die zich niet in tijd op de hoogte stelden, dan bij haar zelve. ‘Ik stel het mij zoowat net zoo voor als in de provincie bij ons in Holland.’ Dien onzin heb ik zóó menig malen reeds hooren verkondigen, door over Oost of West sprekende hollandsche dames, dat het waarlijk, juist dáárom, een hoog noodig werk is de vrouwen ten onzent eens beter in te lichten omtrent het reusachtig en diep-ingrijpend verschil tusschen het tropenleven en het Europeesche; een hoognoodig werk, dat mevrouw M.C. Kooy - van Zeggelen met evenveel onpartijdigheid als zaak-kennis, met evenveel gevoeligheid als gezond verstand volbracht. Want,

[p. 666]

dat zij een gevoelige natuur heeft (en m.i. is dat vóór alles noodig om het mooie in zich te kunnen opnemen zoowel van de Indische natuurschoonheid als van dat sympathiek-toeschietelijke van het samenleven in de Indische kolonieën), zij toont het door de onderstaande vriendelijk-aandoende beschrijving van den Oudejaars-avond daar in de verte:

Dienzelfden middag krijgen wij een gast, een die met levensgevaar door den stroom is gegaan, met een touw om zijn middel, om toch in vredesnaam niet den Oudejaarsavond daarbuiten te moeten doorbrengen, en toch ‘bij menschen’. Hij is officier, en moet Soppeng voorbij, hij is kreupel geworden door den zwaren tocht, en voelt zich heelemaal ziek, en hoe prettig is het dan iemand goed te kunnen doen, te weten dat hij verlangend naar onzen heuvel heeft gekeken. Wij kenden hem niet, maar, als wij 's avonds elkaar ‘Gelukkig Nieuwjaar’ wenschen, dan is 't alsof wij hem al lang kenden. Het is heerlijk hier geen geknal van vuurwerk te hooren, waardoor de plechtige Oudejaars-avond in Indië altijd zoo bedorven wordt, hier zijn we zoo ver van de wereld af, en bestaat zoo iets niet. Zelfs is er geen klokgelui, dat juist wel mooi kan zijn, maar, als om onze stemming niet te verstoren, is de wind even gaan liggen en blinken er vele schitterende sterren aan de lucht. - Dan komt Nieuwjaarsdag met vroolijken zonneschijn en lichte windvlagen, en het is of alles juicht. Van heinde en ver komen de vorsten, de vorstinnetjes, en de hoofden, naar ons huis om ons geluk te wenschen. Ik leer er nu vele kennen, die ik nog niet zag en een aantal snoeperige mooi-opgetuigde kindertjes komen mee. Ze dragen gelukkig nog geen leelijke hollandsche japonnetjes, zooals op Java sommigen, zooals vooral de soldatenkinderen doen, nog geen affreuze roode opzichtige petjes op het hoofd, neen, ze zijn hier echt onvervalscht Boegineesch (blz. 148).

Hier hebt ge de opgewekte taal van een hollandsche vrouw, die zich heeft weten te ‘schikken’ in Indië, door er het lieflijke en het aantrekkelijke van te zien, evengoed als zij de schaduwzijden van het daar als het ware ‘verbannen’ zijn van den hollander moedig en naar waarheid aanvaardde. - Dat maakt haar boek zoo sympathiek én zoo leerrijk beide. Ik herhaal, ik kan het niet genoeg wenschen in veler handen, en ik aarzel niet dáárbij te voegen, dat het een van de schrijfster-zelve hoogst-sympathiek beeld geeft dóór haar gezonde eenvoudige onopgesmukte wijze van haar indrukken in zich weten op te nemen en uit te werken.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.