De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Eva door Jeanne Reyneke van Stuwe. (Uitgever L.J. Veen Amsterdam).

Degenen onder de lezers van de Holl. Lelie, die van Jeanne Reyneke van Stuwe gelezen hebben haar roman De arme vrouw, door mij in dit blad besproken, zullen in haar daarna uitgekomen werk Eva, dezelfde hoofdpersonen wedervinden, welke zij in dat vroegere boek reeds ontmoetten; in de eerste plaats de van haar man weggeloopen Marceline, en verder de vrije-vrouw-in-den-idealen-zin Eleonore van Aalst, etc. Laat me nu al dadelijk zeggen, dat ik voor mij Jeanne Reyneke van Stuwe in dit genre van oppervlakkige uitspanningslectuur minder apprécieer als de auteur van talent, die zij kan zijn soms, dan wel als de vrouw met gezonde zinnen en gezond-verstand, en een eerlijke onafhanke-

[p. 554]

lijke meening, welke als zoodanig er onbewimpeld voor uitkomt, hoe er zonder liefdeleven, of zelfs zonder het surrogaat daarvan, de ‘mariage de raison,’ geen eigenlijk bestaan van bevrediging denkbaar is voor een normaal mensch, man en vrouw beiden.

Reeds toen ik De arme Vrouw besprak, wees ik er op, dat zij in Eleonore van Aalst's gedachtengang neerlegt de waarheid, die niet valt tegen te spreken, wanneer men eerlijk rondom zich ziet, - als zij deze laat overwegen, te midden van haar arbeid voor anderen, van onafhankelijke feministe, hoe het gróótste, het éénig-ware vrouwen-geluk, dat is harer vriendin, de stille bescheidene Josephine, omdat deze is eene liefhebbende echtgenoote en moeder.

Het slot echter van Eva doet zelfs die vroegere teekening van de ideale-uitzonderings-vrouw Eleonore van Aalst te niet; omdat zij ook het niet in dezen-vervolg-roman kan vinden in haar eigen eenzaamheid van werkdoenerigheid - zooals ik voor mij dergelijke alleen voor plichtsbetrachting levende vrouwen heb gedoopt, - maar haar toevlucht zoekt in een soort verstands-huwelijk met den intusschen-weduwnaar-geworden echtgenoot van de weggeloopen Marceline, voor wien zij zóóveel medelijden en achting voelt, dat zij hem in zijn eenzaamheid wil vertroosten; en, en-passant, de hare vervroolijken.

Eigenlijk moet men Eva in twee gedeelten verdeelen, in dit er tamelijk los-aangelijmd slot van dat huwelijk tusschen Lodewijk Kam en Eleonore van Aalst, en het begin, het leven in Parijs van Marceline en haar schilder; - welk leven een voor een geoefende romancière al heel zonderling gevonden roman-einde neemt, doordien de heele jonge familie, Marceline, haar ‘verleider’ -, om een roman-uitdrukking te gebruiken, - en beider kindje, maar eventjes heelemaal en tegelijk uitsterft aan typhus -; voorwaar 'n wijze van aan je eindje te komen, die Jeanne Reyneke van Stuwe op een ware moordzuchtmanier er bij sleepte, door in Asnières een thyphus-epidemie te laten uitbreken, en er den schilder-zelf en het kind aan te laten doodgaan dadelijk, en Marceline geheel verlamd er uit te laten herstellen, zoodat ook háár eindje al over eenige maanden volgt.

In dat eerste gedeelte, dat het gewone Parijsche tintje draagt van Hollandsche auteurs die willen laten zien hoe zij 't artistenleven in Parijs kennen, 't Montmartre tintje, met Boulevard-fransch, en het onvermijdelijke artisterige wandelingetje door 't Louvre, vind ik een teekening van Eva, van de vrouw, die ik hieronder overneem, omdat zij wáár is:

‘Eva... de vrouw... die vrouw is in den waren zin des woords. De vrouw, die tegelijk ijdel is en coquet, lichtzinnig en harteloos... maar die, als haar liefde in haar is wakker geworden, zich voelt ontwikkelen tot een goede, een zachte, een teerdere,... die dan niet slecht meer is, niet koud, niet oppervlakkig,.. - maar al wat zij te geven heeft in gul geluk geeft aan den man harer liefde...

De vrouw, die in zich alle ondeugden draagt, die in zich alle deugden draagt,... die verderf van den man kan zijn èn zijn heil;... wiens lot van haar afhankelijk is,... die zonder haar niet kan leven...

De onbarmhartige vrouw... die, met een glimlach om de lippen, kalm een leven vernietigt... maar óók de liefderijke vrouw, die zich wil verkleinen en buigen, die troost, en nooit aan zichzelve denkt,... die zich kan opofferen, en alles lijden, voor hem, den geliefden man.’

Het is jammer, dat de schrijfster hier niet heeft kunnen eindigen; als roman wordt haar boek al beduidend-minder-interessant, wanneer zij er dien typhus-moord achteraan lijmt, om daarmede aan het samenleven van Marceline en haar schilder een einde te maken, maar het verhaal verliest eerst recht àlle kunstwaarde door die ongemotiveerde aanplakkerij van de nog overige hoofdstukken, welke dienen moeten om het vereischte aantal bladzijden vol te maken. Immers, dat een Eleonore van Aalst, in alles contrast en tegenvoeter eener Marceline, zoo maar inééns tot de beste vriendin dezer menschenschuwe half-verdwaasde zieke wordt, de schrijfster póógt niet eens het ons te motiveeren, door ook maar iets, dat lijkt op een karakter-verklaring. Zij zegt eenvoudig gemakshalve: ‘'t Is zoo.’ Zij erkent, met het oog op degenen die haren vroegeren roman De arme Vrouw lazen, en zich dus misschien wel wat verbazen zullen over dezen ommekeer, nu ja, ik heb toen gezegd dat Eleonore van Aalst Marceline niet kon uitstaan, en ik zeg nu, dat zij uit medelijden hare éénige en beste vriendin wordt, - en daarmee moeten hare getrouwe lezers zich tevreden stellen. Wat zij ook wel doen zullen, denk ik, want het soort publiek, dat belust is op uitspanningslectuur à la Eva, neemt het gewoonlijk niet heel nauw, noch met karakterontleding of motiveering, noch met kunstwaarde.

[p. 555]

- Dus nadat Marceline, verlamd en bijna krankzinnig, oud geworden, grijs en leelijk, door haar man is teruggehaald naar Holland -, ook weer 'n vrij gezochte en onlogische voorstelling, wanneer men leest De arme Vrouw, en de wijze waarop het huwelijk van Lodewijk Kam en zijn vrouw is beschreven in dat éérste deel, - wil zij zelve niet anders meer dan sterven, tot elken prijs verlost worden van het leven, dat haar een last is zonder haar gestorven liefde. En haar aanbiddende echtgenoot, die alles heeft goedgevonden van haar weglooperij, die haar ondanks alles, ondanks het over zijn naam gebrachte schandaal, in zijn huis terugvoerde, beroofd van haar charmes, een hopelooze zieke, en toch haar diens ondanks liefhebbende met zóó ideale, niets-verlangende liefde dus, die echtgenoot laat zich maar dadelijk, als de meest-gewone zaak ter wereld, door een Eleonore van Aalst bestellen, dat hij Marcelines verlangen te sterven niet langer mag tegengaan. Hier rijst tusschen haakjes ook nog de vraag in hoeverre zelfs de meest resolute natuur den moed zou hebben aldus over een anders leven te beschikken, gelijk Eleonore het op die manier zijdelings doet. Wij weten allen dat zelfs de meest cynische doktoren, al zijn zij in theorie nog zoo 't er over eens, dat een zelfmoord voor menigeen onder hun patienten een zegen zou zijn, er nochtans voor terugdeinzen zelf die verantwoording op zich te nemen, hen met een beslissing hunnerzijds te raden, of te helpen dienaangaande een besluit te nemen. En deze Eleonore van Aalst, - ons voorgesteld als een op dat moment gansch en al niet aan een tweede huwelijk met Marceline's echtgenoot denkende, dus geheel onbaatzuchtige vrouw, - neemt maar dadelijk, mir nichts dir nichts, op zich de boodschap van aan Lodewijk Kam te zullen zeggen, dat hij zijn zieke vrouw niet mag beletten te willen sterven; en Lodewijk Kam, die vóór deze zelfde zieke vrouw smaad en oneer, en van haar alle mogelijke onhebbelijkheden verdraagt, vindt die boodschap dadelijk best... en Marceline gaat behoorlijk dood, - en, na een poosje trouwen Eleonore en Lodewijk Kam heel gemoedelijk, om elkanders eenzaamheid aan te vullen, over een sentimenteele ‘Marceline-stichting’ heen.

Ik vind het jammer, dat de schrijfster zich zoo weinig moeite heeft gegeven, van een verhaal dat, evenals De arme Vrouw, zoovele wezenlijk gezonde en ware denkbeelden verkondigt, iets méér degelijks te maken dan deze onnoozele oppervlakkige verzinsels. - Want, als inhoud, is haar gegeven heel juist van de werkelijkheid afgezien. Haar hierboven door mij overgenomen Eva-schildering, van ‘de’ vrouw zooals zij is, met haar ondeugden en deugden beide, acht ik even onpartijdig als hetgeen zij aan het slot van haar roman omtrent Eleonore, de eerlijke feministe, constateert aangaande het onbevredigende van een leven van enkel arbeid en werken.

‘Ook zij kon verlangen naar iemand, die haar begreep, die met haar meevoelde... zelfs háár werd het eeuwige alleen-zijn wel eens te zwaar... Zou zij anders zóó ijverig deelnemen aan vergaderingen, zich zóó beschikbaar stellen voor alle mogelijke functies, zich zóó overladen met arbeid; zóó zoeken, angstig, krampachtig zoeken naar bezigheid, die haar ledige uren aanvullen kon...

Neen, zij, zooals ieder mensch, had behoefte aan gezelligheid, vriendelijken omgang, het bewustzijn alles te zijn voor een ander... Zóó was zij geen uitzondering, of zij voelde dat innig-menschelijke, innig-vrouwelijke wel in zich.’

Juist, dat ‘innig-menschelijke’, dat ‘innigvrouwelijke’, het is door geen werk-doenerij, of kunst-doenerij, of wat-ook van plichtsbetrachting, weg te nemen.

Voor wie dat niet is weggelegd, blijft het leven verborgen in zijn uiterste volheid, en, al zijn er velen onzer, die niet, zooals deze Eleonore, ten slotte toch nog bereiken die volheid, dat geeft geen harer het recht de waarheid te verkrachten, en daardoor anderen op een dwaalspoor te willen brengen, anderen, jongeren dan zij, die haar beste jeugdjaren verkwisten dientengevolge in een verspelen harer schoonste vrouwgaven aan studie of kunstdoenerij, tot dat het te laat is, en zij te laat inzien, als zij, oud en leelijk of ziekelijk-geworden, terugzien op een mislukt bestaan, hoe anders en mooier en voller het had kunnen wezen, indien zij hadden verstaan te genieten en te geven zichzelve, inplaats van te willen heerschen in eenzaamheid.

En, is het niet zéér waar, wat Jeanne Reyneke van Stuwe, bij monde harer Eleonore, beweert, en wat ook ik trouwens reeds zoo menigmaal aanvoerde, wanneer ik er op wees, hoe de vrouw héérscht dóór, en beheerscht den man, en dóór hem machtig is:

‘Want immers de vrouw, altijd de vrouw inspireerde den man tot zijn volmaakste uitingen. Zij gaf hem de kracht tot scheppen. Zij maakte hem zijn innerlijke schoonheid bewust. Wat

[p. 556]

zou Dante geweest zijn, zonder Beatrice, Petrarca, zonder Laura, Leonardo da Vinci zonder Mona Lisa? Wat zou Goethe geweest zijn zonder de vrouwen, Shelly zonder Mary Godwin en Emilia Viviani; - wat zou één kunstenaar geweest zijn, zonder de vrouwen... zonder de vrouw?

Men kan die lijst van kunstenaars nog aanvullen met die van de helden der geschiedenis, van de vorsten er uit, van bijna alle groote mannen op elk gebied! - Maar, waartoe? In den grond geloof ik, dat de rijpere, de met het leven en zijn liefdestrijd bekende vrouwen, het allen eens zijn in dezen, al willen zij het, gelijk Jeanne Reyneke van Stuwe dat in De arme Vrouw glashelder aantoont, niet bekennen, hetzij uit hoogmoed van eigen ik, hetzij uit verbittering, hetzij uit zelf-niet-durven-erkennen de waarheid, hetzij uit jaloezie om misdeeldheid wat vrouwenschoon betreft. Zij echter, die uit zulke romans als De arme Vrouw en Eva nog kunnen leeren, en voor wie ik mij daarom in de verschijning ervan verheug, dat zijn de ongerijpten, de nog aan den aanvang van het leven, staande en dientengevolge met de liefde nog niet bekende jonge meisjes, die zich het hoofd hebben laten op hol brengen door een mevrouw Goekoop, met haar Hilda van Suylenburg, en voor wie de stem van een Jeanne Reyneke van Stuwe een tegenwicht zal zijn, juist omdat de romans dezer laatste zoovéél worden gelezen, in zoovele handen komen, en óók, omdat deze laatste, zelve gehuwd, en gehuwd met een kunstenaar nog wel, en ook bovendien zelve schrijfster, om al deze redenen zal zijn in aller oogen iemand van een onpartijdig oordeel, die spreekt zonder bijbedoelingen, die, gelijk zij trouwens in De arme Vrouw uitdrukkelijk constateert, niet wil leeraren, maar slechts feiten wil beschrijven, zooals zij die afziet van de werkelijkheid.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.