De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Dienstweigering en Anti-militairisme.

Van een zeer geachten correspondent, een oud-hoofdofficier der artillerie, ontving ik den onderstaanden brief:

Zeer geachte freule,

Met belangstelling las ik steeds in de Holl. Lelie Uwe beoordeeling over romans; en artikelen daarin voorkomende.

Nu echter veroorloof ik mij met de meeste bescheidenheid U op te merken, dat ik eenigzins verbaasd was, dat door U in het No. 32 van 8 Februari 1911 een gedachtenwisseling is opgenomen, getiteld: ‘Een daad van onchristelijk Regeerings-‘geweld’ door Schipperus.

Hoe is het mogelijk dat een Nederlandsch onderdaan, die toch verplicht is zijn vaderland te dienen, en de wetten, gemaakt door kundige

[p. 551]

mannen en onderteekend door H.M. onze geliefde Koningin, te eerbiedigen en na te komen, met zooveel warmte een individu kan verdedigen, hetwelk zich herhaaldelijk schuldig maakte aan ‘dienstweigering’, en daarvoor, na reeds 2 maal voor dit feit te zijn gestraft, nu veroordeeld werd tot één jaar gevangenisstraf! Beter ware geweest dat sujet als eerlooze schelm uit den dienst weg te jagen, zooals de krijgsartikelen, die hem hij indiensttreding en daarna herhaaldelijk zijn voorgelezen, luiden.

In oorlogstijd zou zoo'n nietswaardige gestraft worden voor dat ongehoorde feit met den strop of kogel. Echter zou hem dat wegjagen uit den dienst waarschijnlijk heel welkom geweest zijn.

Het geheele stuk wemelt van onvaderlandsche denkbeelden, als b.v. dat de dienstweigeraar in een cel gemarteld wordt, als een wild beest wordt opgesloten, en zijne behandeling wordt vergeleken met het folteren van moordenaars en dieven; door hun tot bekentenis te dwingen met gloeiende ijzers enz.!! Foei!

Ieder militair moet dit stuk met walging en afschuw lezen. Ik heb echter nog hoop, dat er eene beöordeeling over dit schandelijk artikel door U in een der volgende nummers zal voorkomen.

Mocht U dit schrijven in Uwe rubriek ‘Correspondentie’ willen plaatsen, zoudt U mij veel genoegen doen.

Een oud-hoofdofficier der artillerie.

Niet in de correspondentie, maar als afzonderlijk artikel wensch ik bovenstaanden brief te beantwoorden, èn omdat het onderwerp, zooals ook mijn correspondent-zelf zegt, hoogst-belangrijk is, en omdat hij reeds van mij heeft tegemoet gezien een artikel hierover mijnerzijds, reden dus waarom ik gaarne ruiterlijk mijn meening wil uitspreken in deze netelige questie. (Ik zeg netelig, omdat men in geen enkel opzicht zóó blootstaat aan verguizing, dan wanneer men in zake militairisme ‘onvaderlandsche’ denkbeelden verkondigt, d.w.z. er een meening op nahoudt, afwijkend van de gewone en geijkte. Dientengevolge dus hoort er moed, en onafhankelijksheidszin toe, te durven zeggen, dat men is een anti-militairist, en, niet zonder reden, missen heel veel quasi-socialisten en quasi-anarchisten, dien zedelijken moed hunner overtuiging juist op dit speciale punt, - omdat zij weten dat hun dit duur te staan pleegt te komen).

Dit vooraf gezegd zijnde, zal het mijn correspondent niet vreemd toeschijnen wanneer ik, in dit zelfde zinverband beschouwd, in èlk geval, en onafhankelijk van mijn eigen meening, eerbied heb voor de eerlijkheid van mannen als Gustave Hervé in Frankrijk, als Domela Nieuwenhuis, de Koning, Schippérus, etc., ten onzent, welke mannen geen vaderlandsliefde huichelen, geen liefde tot de Koningin huichelen uit eigenbelang, en uit vrees voor de regeering, maar onversaagd, en zonder vrees, zeggen hun persoonlijke meening in dezen, dragen de gevolgen daarvan, welke gevolgen bestaan in hoon, beleedigingen, erger nog in gevangenis-straf, in geen goedbetaalde Staats-baantjes-krijgen, etc., etc. - Mijn correspondent is een oud-hoofdofficier der artillerie, daarom dus heeft hij het leger lief, heeft hij de Koningin lief, acht hij het dienen in den oorlog een plicht voor elken vaderlander. Goed, dat alles vind ik van zijn standpunt heel natuurlijk, vind ik, bij den door hem gezworen eed, zijn plicht. Maar, kan hij zich nu niet indenken dat er anderen zijn, die, even ter goeder trouw en even eerlijk als hij, lijnrecht andersom denken, en, vindt hij het dan niet, met mij, van die anderen een mooier levensopvatting dat zij eerlijk willen blijven, in plaats van te gaan huichelenen vaderlandsche gevoelens te gaan voorwenden - enkel uit eigenbelang? Alvorens mijn meening te zeggen, wil ik den brief van mijn correspondent behandelen. Hij zegt: Een Nederlandsch onderdaan is verplicht zijn vaderland te dienen, en de wetten, gemaakt door kundige mannen en onderteekend door H.M. onze geliefde Koningin, te eerbiedigen en na te komen. - Goed, dat alles vindt hij, mijn correspondent, opgevoed in zijn militaire denkbeelden. Maar, niet iedereen vindt mèt hem, dat het in waarheid ‘dienen van het vaderland’ zou bestaan in het zich onderwerpen aan het dragen van de wapens, om daardoor in tijd van vrede te luieren, en in tijd van oorlog zijn medemensch, (die hem niets misdeed) van het leven te berooven. Verder, niet iedereen denkt over het ‘vaderland’ op de wijze van mijn militairen correspondent. Voor socialisten en anarchisten, en ook voor vele anderen, bestaat er geen ‘vaderland’ in dien engeren zin. Mijn correspondent moge dat een nog zoo afkeurenswaardige opvatting vinden, het is er eene die bestaat bij duizenden en tienduizenden menschen in alle landen ter wereld, en waarvoor zij evenveel recht hebben te getuigen en te lijden, als hij dat recht heeft voor de zijne. Zoo ook, waar het geldt, ‘de

[p. 552]

geliefde Koningin’. Alweder, duizenden en tienduizenden in alle landen ter wereld zijn absoluut-anti-monarchaal-gezind, willen van geen ‘liefde voor hun vorstenhuis’ iets weten. En, zoo zij dan van meetaf eerlijk voor die meening uitkomen, dan zijn zij m.i. veel, veel nobeler, dan de velen, die wel trouw zweren aan vorst of vorstin, zoolang dit hun voordeel brengt, maar hem, of haar, zoodra een revolutie uitbreekt, laf in den steek laten, en hun bakens dan ineens zetten naar het nieuwe getij. (Zie Portugal, waar 't heele leger overliep tot de republikeinen; zie den val van Napoleon III, toen de Gouverneur-zelf van Parijs, generaal Trochu, tot een verrader werd aan de Keizerin die hij had gezworen te zullen beschermen; de voorbeelden, óók onder de militairen, zijn eindeloos van dien aard.)

Achter de ‘kundige mannen’, die onze wetten maken, zet ik een groot vraagteeken. Ik zie mijn correspondent voor te intelligent aan om dat zóó onbepaald te meenen, als hij het hier neerschrijft. Hij-ook weet toch wel even goed als wij allen, hoeveel stommerikken er zijn onder de wettenmakers en regeerders van alle mogelijke richtingen, hoe wetten lang niet altijd door ‘kundigheid’ maar wel door heel andere knoei- en politieke redenen tot stand komen, en hoe het onderteekenen daarvan, van de Koningin, niets anders is dan een vorm, waartoe de grondwet haar verplicht, zonder dat zij er eenige verantwoording van draagt van wat quasi in Haren naam geschiedt. - Met mijn correspondent ben ik het eens, dat het veel beter ware geweest den dienstweigeraar ‘weg te jagen’, in plaats van hem tot gevangenis-straf te veroordeelen, want, zooals hij terecht zegt, van diens standpunt zal hem de benaming ‘eerloos’, etc., minder kunnen schelen, juist omdat hij over die zaak lijnrecht anders denkt. Daardoor had men hem ten minste zijn individueele vrijheid gelaten, en dáárop had hij recht m.i. - De door mijn correspondent hierboven aangehaalde uitingen van den heer Schippérus vind ik, evenals hij, inderdaad overdreven. Een gevangenis is heden ten dage geen ‘martelplaats’, waar men iemand ‘foltert’. De heer Schippérus echter is verontwaardigd over het feit van de vrijheid durven ontnemen aan iemand, die eerlijk beginsel-vast zich toont, en hij acht die onrechtmatige berooving van vrijheid gelijkstaande met een marteling. Althans zóó heb ik hem meenen te verstaan.

Ten slotte: ‘Ieder militair moet dat stuk van Schippérus met walging en afschuw lezen.’ Inderdaad, ieder militair. Dat geloof ik gaarne. Maar er zijn ook vele menschen, die niet denken als militairen, die een geheel andere levens-opvatting hebben dan zij. Dat vergeet mijn correspondent. En hij vergeet óók, hoe de Lelie er onder mijn redactie steeds grooten prijs op stelt elks eerlijke overtuiging plaats te verleenen, niet die van één kring of van één richting, maar die van elkeen, hoe afwijkend die overtuiging misschien ook zij van de geijkte opinies.

En nu ben ik genaderd tot de door mijn correspondent uitgesproken hoop, dat ik ook mijnerzijds mijn meening over de questie zal willen zeggen. Dat doe ik dus bij dezen. Ik houd het voor absoluut uitgesloten door wereldvrede, door algemeene menschenmin, of door socialistische verbroederingen, te verkrijgen een toestand van eeuwigdurenden vrede. De gemeenheid en de knoeierij der menschen en der regeeringen, van welken aard of vorm ook, is zóó groot, dat oorlogen altijd zullen onvermijdelijk blijven. Maar m.i. hebben oorlogen niets te maken met vaderlandsliefde. Zij worden gemaakt door enkele personen, meestal om beursspeculaties achter de schermen, of om diplomatieke kleinzielige verwikkelingen, maar zij staan geheel en al buiten het volk. Daarom vind ik het eenvoudigweg verschrikkelijk en afschuwelijk, dat in zulk een oorlog de eene mensch wordt genoodzaakt den anderen te verminken en te dooden, alleen omdat zijn regeering dat zoo beschikt.

Lees: La Guerre et la Paix, die Waffen nieder, de geschiedenis van den oorlog van 70, om maar enkele overtuigende bewijzen te noemen, en gij rilt van de lage hartstochten die, door jenever en zedeloosheid, worden opgewekt in den soldaat, om hem daardoor te brengen kunstmatig tot de zoogenaamde ‘geestdrift’, in zulk een oorlog benoodigd om zijn ‘vaderland te verdedigen.’ Nooit zie ik dan ook in het buitenland een parade, een fraaiaangedaan voorbijtrekkend bataillon, al die praal en ijdelen opschik in een woord, waarmede het militairisme in vredestijd wordt omglansd om het volk zand in de oogen te strooien, of ik wend mij met afschuw weg daarvan bij de gedachte dat al deze jonge krachtige menschen worden afgericht en mooi aangekleed met het doel of zelf geslacht te worden of anderen, die hun persoonlijk niets misdeden, te slachten op hun beurt. - Wat in den vredes-tijd betreft het staande leger, ik geloof dat kazernes, doordien men daarin jonge gezonde mannen onttrekt aan hunne natuurlijke dagelijksche

[p. 553]

levensplannen en levensbehoeften, eenerzijds zijn kweekplaatsen van tegennatuurlijke zedeloosheid, anderzijds leiden tot luiheid en verliederlijking, want een soldaat in vredestijd mist zijn eigenlijke bestemming van menschenmoordenaar, en ik heb dan ook, toen ik als jongmeisje in de Zeestraat in den Haag woonde, nooit zooveel dronken mannen gezien op Zondag, dan juist onder de militairen, de huzaren en de jagers. (Nu woon ik in Scheveningen waar men geen militairen bijna ziet natuurlijk).

- Zoo ik dus noch voor 't militairisme, noch voor de daaraan m.i. ten onrechte verbonden phrase vaderlandsliefde ook maar iets kan voelen van sympathie, toch erken ik, dat ik niet geloof aan de mogelijkheid van wereldvrede, zoodat ik, uit dat oogpunt, het dienstweigeren acht een onnoodige en nuttelooze zelfkwelling van idealisten, die nimmer hun doel zullen bereiken. Persoonlijk zou ik dan ook in hun geval mij geduldig onderwerpen aan de dienstplicht, niet uit sympathie ervoor, maar uit dezelfde reden, die mij mij doet onderwerpen aan zooveel willekeur van wet en overmacht, waarvan ik overtuigd ben dat zij niet is uit te roeien, omdat zij samenhangt met elke ‘geordende maatschappij’; of die wordt geregeerd door een monarch, of door een president, of het een socialistische heilstaat is, of wat ook, willekeur zal altijd de overmacht behouden, en oorlogen zullen er ook altijd zijn.

Ten slotte zij hier nog met nadruk erop gewezen, dat ik het van een christelijk Kabinet, van een zoogenaamd rechtzinnige Regeering, absoluut-tegen-alle-Bijbel-gehoorzaamheid indruischend acht den dienstweigeraars in de gevangenis te zetten, en het oorlogvoeren te prijzen als een vaderlandsche daad. Want overal, den geheelen Bijbel door, legt Jezus Christus, die de goddelijke Meester heet te zijn van ‘christelijk’-regeerende menschen, er den nadruk op, dat wij elkaar moeten liefhebben, onze vijanden moeten vergeven, moeten de rechter-wang toewenden aan die ons op de linker-wang slaan, ook den rok moeten geven aan die ons den mantel ontnam, etc. etc. Nog onlangs heeft Abraham Kuyper, in een Heraut-artikel over den Doop, verteld, hoe voor de orthodoxen alleen de goddelijke wil geldt, zooals de Bijbel dien, bij monde van Jezus Christus, Gods Zoon, openbaart. Indien deze quasi onderwerping aan Gods wil dus, ware metterdaad de wezenlijke éénige leiddraad van een christelijke orthodoxe regeering, dan zoude deze verplicht zijn, uit eigen beginsel, èlken oorlog af te keuren, en eiken dienstweigeraar toe te juichen. Daarom heb ik dus veel meer eerbied voor de eerlijkheid van den dienstweigeraar, dan voor de gehuichelde vroomheid van christelijke ministers en dito kamerleden, die hun niet-durven God stellen boven de menschen goed trachten te praten met phrasen en leugens. Deze opinie geldt natuurlijk niet voor liberale ministers of dito Kamerleden, want dezulken gebruiken niet de onfeilbaarheid van ‘Gods Woord’, als een wapen waarmee geschermd wordt door hen uit eigenbelang, zooals de orthodoxe christenen-politici dat zoo huichelachtig doen.

Ik hoop dat ik, en mijn correspondent, en allen die in deze zaak belangstellen, nu heb duidelijk gemaakt, ten eerste dat men m.i. voor elke eerlijke overtuiging kan en moet eerbied hebben, hoe afwijkend die ook is misschien van onze eigene, juist te meer nog wanneer die overtuiging meebrengt lijden en smaad, ten twreede dat de Hollandsche Lelie hare kolommen openstelt voor èlke eerlijke overtuiging, zoowel van militairisten als van anti-militairisten, ten derde dat ik-persoonlijk den oorlog vind een noodzakelijk-kwaad, maar, juist daarom, een afschuwelijk en menschonteerend, een laagstaand iets, waardoor zij, die er de verantwoording van op zich nemen, een zware schuld op zich laden aan al de er door verweesden en verminkten en beroofden, - en een laagstaand iets dat niets te maken heeft met vaderlandsliefde.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.