De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

In verband met het tot mevr. van Rees-van Nauta Lemke gerichte stukje, (zie gedachtenwisselingen) in de vorige Holl. Lelie, zendt de schrijfster daarvan het volgende toelichtende artikel:

Over Godsdienst en Kerkelijke tucht.

Anti-papisme is helaas nog niet een woord, dat aanduidt een verouderd begrip. Fel is nog de haat, die in sommigen opgewerkt wordt door alles wat specifiek Roomsch is, of althans daarvoor doorgaat.

Bij velen is het anti-papisme een, zoo het schijnt, moeilijk af te wijzen erfdeel uit den tijd, toen godsdiensttwisten het geheele leven beheerschten, politiek en particulier. Door niet weinige vrijzinnigen wordt de Katholieke godsdienst vooral verafschuwd, omdat hij, zoo zeggen ze, de vrijheid van het individu aan banden legt.

Hierin nu moet men hun in zekeren zin gelijk geven: de Katholiek, die trouw zijn plichten vervult, is in sommige opzichten niet vrij: hij is nl. verplicht zijn leven te richten naar de Geboden der Kerk, haar de maatregelen van tucht, die de Kerk voor haar leden noodig oordeelt vast te stellen.

Dat zeker gemis aan vrijheid wordt door verstokte godsdiensthaters opgeblazen tot geestelijke slavernij en handig geëxploiteerd om de Kerk verdacht te maken tegenover de velen, die uit een zekere sleur, zonder eigen onderzoek en onpartijdig nadenken, altijd goedgeloovig aannemen, wat van de Kerk kwaads gezegd wordt.

Het is voor de laatsten, d.i. voor degenen, die overigens niet onbillijk in hun oordeel en geheel te goeder trouw zijn, dat ik wil trachten aan te toonen, hoeveel goeds en nuttigs, ja, noodzakelijks er ligt in het opleggen van zekere verplichtingen door de Kerk aan hare leden. En ik meen dit met eenigen klem en overtuiging te kunnen doen, daar er in mijn eigen leven een tijd was, dat ik, jong en onstuimig en met een misschien tamelijk hoog, in elk geval te hoog denkbeeld van eigen kracht, in stilte enkele mijner verplichtingen ten opzichte van den godsdienst beschouwde als een voor mij geheel onnoodigen last. Nu die tijd ver genoeg achter mij ligt om van het leven, het eigen leven en dat van anderen, iets geleerd te hebben, ben ik uit mij zelf, zonder eenigen persoonlijken invloed tot een geheel ander oordeel gekomen, dat ik wil trachten in deze regelen eenigszins te beredeneeren. Juist om de bekentenis, die hier aan toegevoegd is, durf ik mij vleien, dat het voor sommige eenige waarde moge hebben.

De mensch is van nature behept met vele slechte neigingen. 't Is waar, er zijn er heden ten dage, die van het verschil tusschen goed en kwaad niet weten willen. Welnu, laten wij het dan om ieder te believen anders uitdrukken: De mensch, die bestemd is, om van een maatschappij, een samenleving deel uit te maken, heeft in zich vele neigingen, die, wanneer zij niet beteugeld worden, hem voor die samenleving tot

[p. 443]

een gevaar, minstens tot een last maken.

Er moet dus een middel bestaan, of een samenstel van middelen, dat den mensch de kracht geeft dien verkeerden aanleg te onderdrukken.

- Nu is het waar, dat er in ieder mensch een zeker bewustzijn leeft, waardoor hij, als hij ernstig wil, meestal zeer duidelijk, goed van kwaad - we keeren duidelijkheidshalve tot die termen weer - weet te onderscheiden. Waar is ook, dat, wat hij als goed erkent, tevens voor hem gelijk staat met schoon en verheven en dat hij het kwade instinctmatig laag en leelijk vindt. Dat onderscheidingsvermogen is oorspronkelijk in ieder mensch aanwezig en nu is het, volgens de tegenstanders van den godsdienst, voldoende dien aanwezig zijnden aanleg te ontwikkelen om den mensch in het goede spoor te houden.

Dit nu moge mogelijk zijn bij enkelen, voor de groote massa is het onwaar, wordt die opvatting weerlegd door de duidelijk sprekende gebeurtenissen van alle en vooral van de laatste tijden. Die zoo in ernst redeneert - er zijn er velen die wel zoo redeneeren, maar het heel goed beter weten - houdt geen rekening met de ook in den kiem in elken mensch, den eenen meer, den anderen minder, aanwezig zijnde hartstochten als hebzucht, afgunst, egoïsme enz., hartstochten, die ook ondanks de zorgvuldigste opvoeding - en sinds wanneer zelfs zijn onvolmaakte menschen volmaakte opvoeders? - niet geheel te onderdrukken zijn en in het leven hun verwoestenden invloed doen gelden.

Ja, als het leven was zonder ellende en nooden naar lichaam en naar ziel, misschien dat meerderen, alleen door het ideaal van goedheid en schoonheid aangelokt, de kracht hadden hun weg rein te houden van zonde en misdaad. Maar ach, hoe kan men zoo wreed zijn van den armen tobber, die wel de weelde ziet, spiedend door de ruiten in de huizen der rijken, die wel van uitgezochte spijzen den prikkelenden geur opsnuift, hoe kan men verlangen, dat de gedachte aan het leelijke, dat er ligt in stelen, hun zal weerhouden zich zelf voor een kort oogenblik het genot te geven, waarnaar hij hunkert en dat hij door te zwoegen van den morgen tot den avond zich nog niet eens verschaffen kan?

Moet men, als men eerlijk wezen wil, het niet natuurlijk vinden, dat een arme kantoorlooper, die met een klein weekloon moeilijk rondsukkelt, ondanks de wetenschap, dat wat hij doet niet goed en edel is, zich ten laatste vergrijpt aan het geld, dat zijn patroon hem toevertrouwt?

Zeker is het: die beide menschen loopen door hun daad de kans van een veroordeeling, maar, of zij hopen op niet-ontdekking, óf de vrees voor de straf weegt niet op tegen het hartstochtelijk verlangen naar ook hún deel van wat zij meenen, dat geluk is. En als ook al de angst voor straf en opspraak, de vrees voor ontdekking sterk genoeg is hen te weerhouden van de daad, dan toch zal hun leven verbitterd zijn door afgunst en ontevredenheid. Zullen zij gretig het oor leenen aan allerlei onmogelijke gelijkheidstheoriën, zullen zij in blinden haat tegen allen, die boven hen staan, tot oproer en verzet komen, zoodra ze meenen het straffeloos te kunnen doen. En, ach, als daarmee, met revolutie en doodslag het geluk te winnen was van millioenen, dat zou waard kunnen zijn het offer van duizenden!

Maar welk mensch van eenige ontwikkeling, van eenige ondervinding en eenig doorzicht, kan dat in ernst gelooven?

Daarom is godsdienst, een godsdienst, die het geloof predikt aan een eeuwige vergelding, het eenige wat aan het menschdom in al zijn geledingen den zedelijken nood, die zoo vaak het gevolg is van den stoffelijken kan dragelijk maken.

Velen, die voor zich zelf niet gelooven kunnen, erkennen dit. Voor anderen is juist de volstrekte onmisbaarheid van een cultus, een der meest ontwijfelbare bewijzen voor het bestaan van een geopenbaarden godsdienst.

Eenmaal erkend nu, dat godsdienst voor den mensch onontbeerlijk is, komt het er op aan, welke godsdienst de meeste waarborgen biedt, om datgene te bereiken, wat voor het leven op aarde zijn practisch doel is, waarvan de bereiking tevens meebrengt de vervulling van ver daarboven verheven doeleinden. M.a.w. welke Kerk, als bestuurster van een groep geloovigen de beste middelen aanwendt, om die geloovigen voor hun eigen welzijn te houden onder hare hoede.

Als men onbevooroordeeld de zaken beschouwen wil, zal men moeten erkennen, dat het de Katholieke Kerk is, die in geheel hare inrichting het meeste kijk geeft, berekend te zijn op het nu eenmaal onvolmaakte der menschelijke natuur.

Hare groote leerstukken behelzen in hoofdzaak dezelfde waarheden, als ook een geloo-

[p. 444]

vig Protestant aanneemt, maar hare wetten en voorschriften helpen den Katholiek om zijn leven in te richten, zooals het hem plicht is.

Om een v.b. te noemen: Een gebod, een formeel gebod der Kerk is, des Zondags de H. Mis bij te wonen. De geloovige wordt daardoor als 't ware gedwongen met de Kerk voeling te houden, een deel van den eersten dag der week te heiligen. In de preek, die hij meestal tevens zal aanhooren, wordt zijn godsdienstzin opnieuw opgewekt, worden de waarheden en plichten, waarvan het begrip anders misschien langzaam zou verdoezelen, hem weer opnieuw voorgehouden.

De meesten, verreweg de meesten, hebben zoo'n steuntje noodig als brood. Want hoevelen zouden elke nietige reden aangrijpen om zich aan dat voordeel te onttrekken, als ze daarin vrijgelaten werden en zouden daardoor langzaam van Kerk en godsdienst vervreemden.

Hetzelfde zou kunnen betoogd worden van de verplichte biecht eens per jaar en van de andere geboden der Katholieke Kerk.

Nu is het waar, voor twee categoriën van personen zijn die geboden nutteloos, of beter gezegd niet beslist noodig: voor hen, die per se verkeerd willen en zich dus aan geen wetten storen en voor hen, die zóó hoog staan, dat ze in zich zelf kracht genoeg vinden, om te doen, wat goed is, altijd en onder alle omstandigheden.

De vraag, hoevelen in werkelijkheid zóó hoogstaand zijn, is moeilijk te beantwoorden, maar als men eens heel eerlijk in eigen boezem schouwt, zal men tot de conclusie komen, dat het er zoo heel velen waarschijnlijk niet zijn

Hiermee wil ik geenszins beweren, dat de meeste menschen zonder godsdienst, zijn menschen van slechten levenswandel. Onze maatschappelijke opvattingen zijn nu eenmaal nog in hoofdzaak geschoeid op christelijke leest. Al geeft men er zich geen rekenschap van, toch is het zoo. Deze opvattingen, door de opvoeding diep ingeprent, hebben bij vele goede middelmaatmenschen met volgzame naturen voor eens en voor al den gang van hun handel en wandel en gedachten bepaald.

Dan zijn er onder de ontwikkelden naar geest en gemoed, die in het een of ander godsdienstig of pseudo-godsdienstig stelsel van eigen of anderer vinding, niet alleen een middel tot verdieping van hun gemoedsleven, maar ook tot verbetering van hun levenswandel vinden.

De groote massa, men kan het betreuren, maar het is nu eenmaal zoo, heeft aan vage stelsels niets, weet van een te groote vrijheid niet anders dan misbruik te maken tot eigen nadeel.

Nu kan men tegenwerpen en men doet het ook dikwijls, dat de volbrenging van de geboden der Kerk soms niets dan uiterlijkheid is.

Ten eerste is dat in vele opzichten overdreven, want met de meeste uiterlijke handelingen hangt de innerlijke beteekenis zoo nauw samen, dat zij daarvan niet geheel te scheiden is. Om bij ons eerste voorbeeld te blijven, dat in dit opzicht niet eens een der sterkst sprekenden is: Die Zondags in de kerk het meest aandacht heeft voor menschen en toiletten om hem heen, weet toch zeer goed, dat hij niet geldig misgehoord heeft, wanneer hij vrijwillig onaandachtig was bij de drie voornaamste deelen der H. Handeling. In die wetenschap zal hij trachten dan althans zijn gedachten te bepalen bij hetgeen op het altaar geschiedt. Daardoor zal hij toch nog eenig voordeel meedragen van zijn gaan ter kerk.

Toch is en blijft het waar, dat wel de gebruiken en geboden der Kerk de innerlijkheid kunnen bevorderen, maar niet vermogen ertoe te dwingen. Wat echter m.i. zoo bewonderenswaardig is in de Kath. Kerk is, dat ieder zich aan haar waarheden en godsdienstige gebruiken kan laven naar zijn zielsbehoeften. De weinig ontwikkelde, de oppervlakkige hoeft niet zoo diep te gaan, niet dieper dan met zijn aanleg strookt, om reeds te vinden, wat hij noodig heeft. Degene die meer geestelijke behoeften bezit, kan steeds verder indringen in den hoogeren zin van de geheimen van den godsdienst. De tevens schoonheidgevoelige vindt dáarin en in de wondere diepten der liturgie, steeds wijdere bronnen ter verzadiging.

Goed zeggen velen: voor het gewone volk kan een zekere dwang noodzakelijk zijn maar voor den ontwikkelde, den diepervoelende, die heusch van een keer meer of minder ter kerk gaan, van, wanneer het hem beter uìtkomt, op éen anderen tijd ter biecht gaan dan juist omstreeks Paschen niet minder worden zal, is het voor hem niet kleineerend eigenlijk zich aan al zulke wetten te moeten storen, die niet noodig zouden zijn, als alle menschen waren zooals hij?

Mij dunkt, dat juist zoo iemand, aangenomen, dat hij Katholiek is uit overtuiging,

[p. 445]

makkelijk zal inzien, dat wetten nu eenmaal moeten gelden voor iedereen; hij zal juist prijzen in de Kerk, dat gelijk-zijn voor allen en juist in 't gevoel van zijn meerderheid zich gaarne onderwerpen ook terwille van het goede voorbeeld, dat hij meer dan anderen verplicht is te geven. Natuurlijk, op het punt van de geboden der Kerk, kunnen alleen dwingende omstandigheden ontslaan, maar bij andere maatregelen, die enkel tucht betreffen, is de Kerk niet zoo streng, bestaat wel degelijk een zeker billijk aanzien des persoons. Om een voorbeeld te noemen: Men weet, de Kerk legt een index aan, d.i. een lijst van boeken, die volgens hare meening gevaar opleveren voor geloof, of goede zeden en waarvan om die reden de lectuur aan de geloovigen verboden is. Echter kan een ontwikkeld persoon om geldige redenen, ter beoordeeling aan biechtvader of bisschop wel zeker dispensatie krijgen voor bepaalde boeken of geschriften. Ging men afzonderlijke voorschriften maken voor ontwikkelden en niet- of minder-ontwikkelden, hoevelen zouden er zijn, die zich in nederigheid tot de laatsten rekenden?

Neen, dat kan niet, wetten voor allen of... geen wetten! En van haar standpunt beschouwd, - het standpunt, dat in haar de waarheid is, - moet men de Kerk het recht toekennen, die wetten voor te schrijven, die maatregelen te nemen, die zij als draagster der waarheid noodig acht in het belang der aan haar onderhoorigen. Laat een goede moeder haar kinderen vrij zich door onkunde en domheid ernstig te benadeelen? Bergt zij niet het gevaarlijke vuurwapen buiten hun bereik? Wat zijn de meeste Katholieken ten opzichte van het wijze en beleidvolle bestuur der Kerk anders dan domme, onervaren kinderen, die hun eigen belang niet kennen?

Alles wat gelijkt op theologisch dispuut, alles wat verband houdt met de groote dogma's, die de Katholiek als waar aanneemt, heb ik zorgvuldig getracht te vermijden in mijn betoog. Alleen 't redelijk oordeel heb ik aan 't woord willen laten. Ik hoop daarmede bij sommige weldenkenden te bereiken, wat minder minachting voor het ‘afgebakende weggetje’, dat wij, Katholieken betreden, een afgebakend weggetje, men moge ervan zeker zijn, dat ter rechter- en ter linkerzij, op zijn hoogten en in zijn diepten, aan intieme schoonheid en verrukkende vergezichten zoo bij uitstek rijk is.

S. VAN GELDORP.