De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Een mal boek.

Openbaring, door R. de Vries - Brandon. (Uitgever C.A.J. van Dishoeck, Bussum).

‘Verhoeven maakte 'n plotselinge beweging. - Zou je die meid niet 'n draai om d'r oore geve!?’

Laat ik, vóór ik verder ga met de bespreking van dit typisch-moderne boek, U even uitleggen, dat ik den bovenstaanden zin dáárom aanhaal, omdat hij zoo heel precies uitdrukt wat ik voortdurend dacht, bij de beschrijving der hóógst-modern-denkende, reform-gejurkte dames Neddij en Ada, ten opzichte harer verhouding tot hare ouders, den bovenvermelden meneer Verhoeven en diens echtgenoote.

‘De meid 'n draai om haar ooren geven!’ Je hebt er vóórtdurend een verbazenden lust in, wanneer je deze pedante betweterij leest, van 'n juffrouw, die o zoo verheven enkel ‘geestelijk’ trouwt, met o zoo reine en kuische afkeerbegrippen van ‘sensualiteit’, om ten slotte (neen eigenlijk reeds aan het begin, namelijk al op haar huwelijksreis), tot precies dezelfde conclusie te geraken van haren door haar geminachten en voortdurend grof-behandelden vader: dat namelijk 'n samenleven met 'n man van wien men houdt toch eindigt in begeeren naar omgang met zijn lichaam evengoed als naar dien met zijn ‘ziel.’

Vraag, die voor de hand ligt: waartoe dient dus eigenlijk héél de geestelijke hoogmoed, heel de aanstellerige pedanterie dezer juffrouw Neddy, - die ons het geheele boek door wordt voorgesteld als de verpersoonlijking van de ideaal-moderne vrouw, - waartoe anders dan om ons te bewijzen het tegendeel van hetgeen Rachel de Vries wil betoogen in haar verhaal, namelijk dat de moderne en hedendaagsche dochter en echtgenoote 't zoo veel méér bij het rechte end zou hebben dan hare ouders, zóó veel meer, dat zij daaraan het recht zou ontleenen op dezen neer te zien, en ze te beleedigen, en ze te behandelen als kleine kinderen? -

- Immers dáárin zit 't 'm! In dat onhebbelijk de oue meneer en mevrouw Verhoeven hunne verregaande minderheid laten voelen -, al maar door, - zijdens een nauwelijks droog achter de ooren dochter - terwijl ondertusschen deze laatste precies hetzelfde doet waarop zij zoo hemelhoog neerziet: namelijk haar huwelijk ‘verlagen’ tot een verbond van lichamelijke samenleving evengoed als van zielsgemeenschap.

In het begin van het boek zag het er naar uit alsof wij de verheerlijking van de zielsgemeenschap-alleen zouden krijgen! - Juffrouw Neddy trouwt; - natuurlijk ‘héél-slank’ in een reform-jurk, en, evenzeer natuurlijk, ‘barst’ haar moeder uit haar corset bijna; zulke tegenstellingen, in werkelijkheid niet bepaald door reform of corset, maar enkel door iemands magerheid of corpulentie hooren er steeds zoo bij in zulke tendenzboeken! - En het verhaal begint op dien trouwdag, met de mededeeling hoe zij, Neddy, haren Willem alleen ‘geestelijk’ liefheeft, hoe zij als twee ‘vrienden’ samen hun huwelijksreis zullen gaan doen, hoe zij, Neddy, zelfs te preutsch is om hem te zeggen, dat ze in haar valiesje een nachtjapon heeft en géén blouse, (anders toch nog al 'n natuur-

[p. 408]

lijke zaak, zou ik denken, voor wezenlijk-zuivervoelende, wezenlijk-natuurlijke menschen); etc., etc.

Ik erken dat die heele onmogelijke huwelijks-reis, met het telkens twéé slaapkamers nemen, en er zich dan (heel onrein, vind ik) achterna tegenover elken kellner vrij kinderachtig bourgeois over schamen, dat ze het doen, plus de eraan verbonden ‘geestelijke’ geneuchten van samen in musea loopen, en oude handschriften bestudeeren, en dito vergenoegingen van ‘vergeestelijke’ jonge-menschen van het moderne soort, mij zóó weerzinwekkend, en tegelijk zoo komiek van ondenkbaarheid aandeed, dat het slot, de ontdekking van weerskanten, hoe een huwelijk op die vergeestelijke manier nonsens is, en hoe èn hij èn zij naar elkander lichamelijk verlangen, precies als 'n mannetje en 'n wijfjes-dier, mij meeviel nog van de schrijfster, en wezenlijk een beteren dunk gaf van haar gewoon-gezond-menschen-verstand dan de aanvang van haar ‘Openbaring.’

Echter, - en dáárom bespreek ik hier het boek zoo uitvoerig, en dáárom ook nam ik dien zin hierboven-aan letterlijk over, - die twee ideaal-moderne juffers, de getrouwde Neddy, en haar ongetrouwde zuster Ada, doen je zóó wanhopig stekelig-egoist, zoo ontbloot van àlle wezenlijk gevoel aan, dat je met den papa Verhoeven -, al is hij in de oogen der schrijfster blijkbaar 'n uiterst laag bij den grondsch, ouderwetsch type, - niet alleen het diepste medelijden krijgt, maar tegelijk toch en-passant denkt, zijn vrouw en zijn huwelijksleven vergelijkende met dat zijner ‘hoogstaande’ dochter, dat hij het best af is, en het beste deel koos!

In een tendenz-verhaal als dit, waarin de bedoeling der schrijfster duimdik ligt op èlk der in het boek geteekende karakters, spreekt het van zelf, dat àl hare ouderwetsche, tot het vroegere geslacht behoorende personen per-se zijn voorgesteld zonder zin voor kunst, zonder smaak, (wel te verstaan wat Rachel de Vries verstaat onder die beide dingen), dat zij met de dienstboden kibbelen, dat zij hunne kinderen bederven en toegeven, dat hunne liefde tot elkander een enkel ‘sensueele’ is, dat zij geen andere vrienden bezitten dan wauwelaars en klaploopers, dat hun aandoenlijkheid per-se aanstellerij moet zijn, etc., etc.

Daartegenover staat - even van zelf sprekend in een boek als dit - het jongere geslacht, de Neddy's, de Ada's, de Willem Verkoren's, (echtgenoot van Neddy), bezittend een onwederspreekbaren kunstzin en dito smaak; in staat de dienstboden zonder één boos woord te regeeren (en waar blijft Rachel de Vries met de juist bij het jongere geslacht zoo nijpende questie van den dienstboden-nood); volkomen op de hoogte van kinderopvoeding, al willen zij dien ‘last’ zelf niet hebben; elkaar op hoogere wijze ‘geestelijk’ beminnend; zich verheugend in een omgang met enkel ‘intellectueelen’; nimmer hunne gevoelens uitwendig verradend, maar inwendig daarvan juist overloopend. - Etc. etc. - Meneer Verhoeven is dus, volgens dit recept, een heel ‘gewone’ man, een goed huisvader, een goed echtgenoot, na vele jaren nog steeds verliefd min of meer op zijn lang nog niet-leelijke vrouw, maar er niet van afkeerig ook eens heimelijk de meid in de wang te knijpen en haar een aardigheidje te zeggen. Zijn vrouw is wèl mooi, maar te dik; (want zij draagt immers een corset). Zij kibbelt met hare meiden; zij vindt het leelijk, dat hare dochters reform-jurken dragen, en vindt het mal dat Neddy op haar trouwdag zich per-se wil aanstellen, alsof het net een dag ware als iedere andere; zij trekt hare kleine-meid dan ook een mooie jurk aan, en waagt het aan Neddy te voorspellen, dat het gehuwde-vrouw-leven óók zijn moeilijkheden en verplichtingen meebrengt! Allemaal redenen voor hare beminnelijke dochter om haar vóórtdurend af te snauwen, en al hare goed-gemeende attenties met hatelijkheden te beloonen. Daarentegen heeft de meergemelde Neddy, de nieuwerwetsche vrouw, de wijsheid in pacht, over haar ‘geestelijk’ huwelijk; waaromtrent zij onder het ontbijt hare zuster uitlegt, dat er dus niets geen reden is zich aan te stellen alsof zij een bijzonderen dag te gemoet ging, en waaromtrent zij de voor een in het huwelijk tredende jonge vrouw al heel poëtische verwachtingen koestert van met haar man in Parijs ‘in wat oude manuscripten te willen gaan snuffelen.’

Kan je het papa Verhoeven dan ook kwalijknemen, dat hij, bij die prozaïsche mededeeling, - op den trouwdag-zelf, - terwijl de bruid ondertusschen smakelijk haar boterham met kaas belegt, om toch vooral te laten zien daardoor hoe weinig emotie zij voelt, - de opmerking maakt: ‘Oue boeken inzien op je huwelijksreis, nee, dan ware wij poëtischer gestemd, hè vrouw?’

De schrijfster van Openbaring echter neemt hem zoo'n ‘sensueelen’ uitval wèl kwalijk, vindt het héél ‘taktloos’ dat, hij er nog bijvoegt, hoe je op je huwelijksreis 't liefst héél-

[p. 409]

alleen bent met je vrouw. Zeker om die taktloosheid nog te accentueeren laat zij dan ook haren modernen ideaal-echtgenoot, den op oudeboeken belustten Willem Verkoren, nog niet eenmaal zorgen althans dien huwelijksdag-zelf met zijn vrouw alleen te reizen; (niettegenstaande beide zeer gefortuneerd zijn). Zoo weinig behoefte heeft dit het nieuwe huwelijksideaal-vertegenwoordigende menschenpaar zelfs óók aan ‘geestelijke’ alleenheid met elkaar, dat ze de reis naar Brussel samen maken met 'n oue heer en 'n paar hun uitvragende dames, in plaats van zich, voor 'n fooitje, 't genot van gezellig-alleen-samen-praten te verschaffen!

Enfin, laat het allemaal zóó behooren te zijn als deze up to date schrijfster ons wil wijsmaken, laat meneer Verhoeven's aandoenlijkheid op den trouwdag zijner oudste dochter wat theatraal, laat die van zijn vrouw wat conventioneel zijn, laten die anderen mijnentwege géén smaak, géén kunstzin bezitten, laten de reform-dragende, alleen voor rechte lijnen in meubels, en voor enkele koperen ornamenten voelende juffers Neddy en Ada het geheel en al bij het rechte end hebben, de vraag is en blijft ook dan toch gerechtigd: Sluit dat alles uit een beetje toegevendheid, een béétje liefde, een béétje geduld, met hen aan wie de hóógwijze bruid niet alleen haar zoo wel-geslaagde opvoeding maar óók haar welvaart van finantieel zéér ruim-bevoordeelde vrouw dankt? Indien zij dan nu zóó wijs en zóó ruimdenkend is geworden, als zij zich verbééldt te zijn, aan wien anders dankt zij dat alles, dan aan haren vader en diens voor haar wenschen openstaande beurs, waardoor zij kon leeren en lezen wat zij verkoos? Indien zij thans haar eigen huis kan inrichten naar háár onfeilbaren smaak, met effen kleuren en rechtlijnige meubels en dure artistieke vazen, wie anders betáált al die weelde, dan de geminachte vader, die haar daartoe een ruim jaargeld meegeeft? - Staan dergelijke moderne juffers, die zich zoo prat doen op háár ‘takt’ en háár ‘fijngevoeligheid’, er wel eens een oogenblik bij stil hoe zij de door hen verachte en beleedigde ouders, - die hen toch op hunne wijze éérlijk liefhadden - door zulke onbeschaamde behandelingen dagelijks trappen en grieven, terwijl een béétje toegevendheid, een béétje geduld hunnerzijds alles had kunnen gladmaken en effenen? Stel, juffrouw Neddy had dien in hàre oogen overbodig-plechtigen speech van haren vader op haar huwelijksdag nu eens lief en vriendelijk aangehoord, in plaats van ondertusschen aanstellerig haar boterham met kaas te eten en als èénig antwoord een hatelijkheid te zeggen, ware zij dáárdoor zoo veel minder hóógdenkend geworden - of integendeel méér juist? Stel, zij had hare door haar daarom geminachte, maar nu eenmaal zich in een corset gelukkig voelende moeder eens op dezen láátsten dag althans vriendelijk gedankt voor b.v. de aan haar uitzet besteede moederzorgen, alweder in plaats van enkel een hatelijkheid daarover te zeggen, ik herhaal nog eens, ware zij dáárdoor minder hoogdenkend geworden, of juist méér? - -

Maar, er is nog een tweede vraag, een van diepere beteekenis, die dit ultra-moderne boek doet rijzen, namelijk deze: wie heeft het nu eigenlijk - volgens de voorstelling der schrijfster-zelve, - bij het rechte end; het volgens haar zoo laag bij den grondsche, heel-gewoon daarheen levende, alles heel-gemoedelijk-ouderwetsch-afdoende ouderen paar Verhoeven, òf de zoo tip-top moderne, hoog-denkende, alles heel diep-opvattende jongelui Neddy en Willem Verkoren?

Het resultaat, waartoe beider huwelijken komen is hetzelfde; alleen, meneer Verhoeven - gelijk hij het ook heel-ronduit zegt op den trouwdag zijner Neddy, - begon terstond met het genieten, òòk in ‘sensueelen’ zin. Dientengevolge is nu nog, na zoovele jaren, hem de herinnering aan die huwelijksreis een aangename streeling, en óók zijn vrouw herdenkt met welbehagen dien lang-vervlogen tijd, en verdiept er zich gaarne in, hoe zij beiden toen maar liefst alleen op hun eigen kamer aten, etc. Ook thans nog is hun huwelijk wat men noemt gelukkig! Moge meneer de meid dan eens in de wang knijpen, goed, dat neemt niet weg dat wij, uit zijn eigen overdenkingen, die de schrijfster hem in den mond legt, vernemen, hoe hij zijn vrouw knap en aantrekkelijk en óók lief en beminnelijk vindt. En zij harerzijds is óók best tevreden met háár lot. - Wat echter komt er integendeel terecht van de zoo hooggeprezen nieuwerwetsche hoogstaande theoriën van dochter Neddy? 1^ste: een allerkoudste, ruzieachtige, kil-aandoende trouwdag, waarop papa en mama tot afscheid noodeloos gekrenkt worden, op een moment waarop de mééste minder ‘hoogstaande’ kinderen -, ook al hebben zij hunne ouders een en ander te vergeven - meestal nog al geneigd zijn althans in vrede en liefde het ouderlijk thuis voorgoed te verlaten; 2^de een huwelijksreis waarop Neddy, al vóór Brussel, zich uit haar humeur voelt tegen haar met vréémde menschen al te gezellig babbelenden man, een huwelijks-avond waarop zij, in Brussel aangekomen, niet weet hoe zij met goed fatsoen

[p. 410]

alleen in haar maagdelijk bed zal komen, daar de m.i. nog al idiote Willem een nachtjapon aanziet voor een blouse; 3^de een verblijf in Parijs vol wederzijdsche misverstanden en pijnlijke teleurstellingen, zoodat Neddy zelve later terugdenkt aan deze huwelijksreis als aan een ‘marteling’; 4^de een kale thuiskomst waarbij zeer terecht schimpscheuten vallen zijdens den ouden heer Verhoeven over het twee-slaapkamers-hebben, in plaats van één, en waarbij alweder de jongehuwden zichzelf ergeren, en niet op hun gemak voelen; 5^de een ‘lijdensperiode’ van naar elkanders lichaams-bezit heimelijk verlangen, maar elkander dat niet durven bekennen, uit ‘schaamte’ en uit vrees door den ander te zullen worden ‘geminacht’, met welke lijdensperiode de eerste huwelijksmaanden worden verpest tot een ieder voor zich-zelf in stilte gedragen hel; 6^de een dwaze uitbarsting van de met sexueele begeerten overkropte Neddy jegens hare schoonmoeder; 7^de een onsmakelijk meiden-gebabbel van hare dienstbode, waardoor papa en mama Verhoeven zich geroepen voelen tot zich erin mengen; 8^ste eindelijke gelukkige oplossing, door vereeniging van ziel en lichaam; (waarmee meteen het boek wijselijk sluit, want het is de vraag of zulke hyper-moderne mallooten zelfs op die gezonde-menschen manier lang zullen gelukkig blijven). - Ik herhaal, wie heeft méér gelijk ten slotte, de maar héél gewoon-natuurlijk het huwelijks-leven beginnende papa en mama, of de heel-ongewone, heel-onnatuurlijk haar eigen éérste jonge geluk vergallende dochter? 't Leven is, dunkt mij, te kort om maanden te verspillen met noodelooze zelfkwellingen, indien het eind toch éénder is in beide gevallen. -

Geheel en al tendenz-boek, is dit verhaal geschreven in een pedanten aanmatigenden stijl, mist het alle karakter-teekening, omdat èlke persoon moet dienen om een theorie te belichamen; het heeft alleen het aantrekkelijke van hier en daar eenige vlugge, losgeschreven tooneeltjes, zooals in het bijzonder de thuiskomst-avond van de jong-gehuwden.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.