De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Een Mystificatie.

Herinneringen van eene Socialiste. Roman van Lily Braun, vertaald door J.P Wesselink- van Rossum. (Amsterdam, S.L. van Looy. 1910.)

Na al de gezwollene aankondigingen, waarmee de Münchener firma Langen, dezelfde die Simplicissimus uitgeeft, dit boek in den handel bracht, kan ik niet ontkennen, dat de lezing ervan mij een groote teleurstelling is geweest. ‘Doorworstelen’ reeds moet men het, in de éérste plaats om den heel kleinen druk der hollandsche vertaling. Ik vind het jammer dat een bekende uitgevers-firma, die zulk een boek laat

[p. 281]

vertalen, de zuinigheid zoekt in het besparen van een aantal bladzijden, door den letter zóó klein te maken, dat het meerendeel der lezers reeds dáárdoor terugschrikt voor de lezing. Persoonlijk verheug ik mij in heel goede oogen, maar toch, reeds de aanblik van zoo'n dicht-in-elkaar gedrukte, met te véél woorden overstelpte bladzijde, werkt tweede-rang-achtig, doet je niet sympathisch aan, werkt er dus niet toe mede, om zoo'n toch steeds nog alles behalve goedkoopen roman aan te schaffen. - ‘Doorworstelen’ echter ziet óók nog op iets, waaraan niet de hollandsche uitgave, maar wèl de schrijfster-zelve schuld is, en daarmede bedoel ik den drogen opsommenden stijl, die veel meer heeft van een zakelijk verslag, dan van een boeiend-geschreven roman, en die je daardoor doet snakken naar 'n enkel bloempje van humor, van geestige beschrijving, van wat-ook, dat den saaien vertel-toon van: ‘Toen leerde ik dien kennen, toen dezen, toen gebeurde dit en toen dat,’ een béétje vergoedt en opfleurt. De schrijfster echter denkt blijkbaar niet aan zoo iets, is zoozeer vervuld van zichzelve, en haar eigen gewichtigheid van socialiste te zijn geworden, dat ze er geen oogenblik bij stilstaat, hoe de inkleeding van de door haar meegedeelde feiten, vooral waar zij den roman-vorm koos, den lezer misschien ten slotte méér nog interesseert dan haar eigen, in háár oogen zóó onbeschrijflijk interessante persoonlijkheid van juffrouw zoo, die meneer dezen en meneer dien heeft ontmoet in haar leven.

Ja, dat is wèl de fout van al deze soort feministische schrijfsters, dat zij zich-zelve zoo ontzettend gewichtig nemen, niet begrijpen, dat de waarheden welke zij ontdekten, reeds sinds héél lang óók door anderen voor haar werden begrepen, en daarom heusch niet zóó belangrijk zijn voor die haar lezen, als voor haar-zelve. Eigen-ik nemen als een niettigheid, een niemendalletje in de groote raadselvolle schepping, die zich van eeuw tot eeuw hervormt en verandert, de vrouw vermag die kunst absoluut niet! In deze eeuw van haar ‘ik-heid’ begrepen hebben, meent zij, dat elke harer ontdekkingen en levenservaringen een bewijs is harer geheel fonkelnieuwe genialiteit, en haast zich dientengevolge de wereld in kennis te stellen met haar levensbeschouwing en levensvorming, zonder een oogenblik te begrijpen, dat duizenden vóór haar diezelfde lessen leerden, zonder er zooveel ophef van te maken. Het geval van Lily Braun is een merkwaardig bewijs van hetgeen ik hiermede bedoel, want, bij al haar overvloed van geleerde woorden en zichzelf opgedrongen levenswijsheden door ervaring, is toch ten slotte heel haar socialiste-worden niet anders dan de meest vrouwelijke impulsie ter wereld, aangezien die geheele bekeering voortvloeit onmiddelijk uit haar verliefdheid op een socialistischen professor, wiens denkbeelden zij uit liefde tot hem vurig omhelst, dien zij trouwt tegen den zin in harer familie, wien zij een liefdevolle levens-gezellin wordt, óók in zijn denkbeelden; alles heel mooi en goed, maar een daad dus, die géén gevolg is van levens-overtuiging, maar alleen van de meest vrouwelijke van al onze vrouw-eigenschappen: het overnemen der denkbeelden van den geliefden man.

Er is iets naiefs in, dat deze eigenwijze schrijfster, die zichzeve blijkbaar zoo heel onafhankelijk vindt, zelve niet bemerkt hoe juist in dit feit de inconsequentie schuilt harer zoogenaamde ‘overtuiging’ van socialiste-zijn -geworden. Niet uit zichzelve, niet door haar lezing van Nietsche of van Ibsen of van Bebel, of van wien ook, maar door haar toevallig op een socialist verliefd raken, is zij aan het eind van het boek een tegen haar stand en opvoeding indruischende persoonlijkheid geworden. Misschien, aan den anderen kant, ligt intusschen in die inconsequentie óók een bekoring. Tenminste voor mij, want ik-persoonlijk verheug mij altijd, wanneer in dergelijke vrouwen, haar-zelve-onbewust, de vrouw-natuur zóó zuiver om den hoek komt kijken! Misschien herinneren mijn lezers zich nog wel het einde van mrs: Humphrey Ward's beroemden roman: Robert Elsmere, en hoe diens weduwe, die, zoolang hij leefde, niets weten wilde van de door haar man gestichte nieuwe kerk, na zijn dood inééns elken Zondag er heen gaat, er zich aan wijdt, er zich mede vereenzelvigt, zij, die in de dagen van zijn leven, dagelijks met hem er over twistte. Dat óók was een uiting van èchte vrouwelijkheid, die de schrijfster heel fijn heeft nagevoeld in de liefhebbende vrouw-natuur, ook al is zij nog zoo onafhankelijk zoo als in dat geval van Robert Elsmere's zeer trotsche, zeer zelfstandige weduwe.

Uit dat oogpunt dus is er in Lily Braun's overgave aan de denkbeelden van haar socialistischen professor wèl iets sympathieks en aandoenlijks. Maar, kom mij nu als je blieft niet vertellen, - zooals geschied is in oppervlakkige recensies, meest van soci-

[p. 282]

alistische zijde natuurlijk, - dat dit boek iets betéékent als zoodanig, namelijk wat het komen tot een levens-overtuiging betreft. Deze ‘Alise,’ de heldin van het verhaal, is, het heele lijvige boek door, niets anders dan wat de mannen van haar maken. Officiersdochter, verkeert zij in aristocratische kringen, en, zoolang zij dáárin uitgaat, verlieft zij van dezen neef-luitenant op dien mooien aanbidder, zonder dat al haar intieme meisjesgedachten over arbeiders-nood, of sociale quaesties, of wat ook van dien aard, daarop in het minst influenceeren. Integendeel, al bewonderend Zola's Germinal, en Nietzsche's philosophie, en Ibsen's pessimisme, vliegt zij van den eenen danseur-arm in den anderen, coquetteert met Jan en Alleman, en is zelfs zóó verliefd op een harer aanbidders, een allesbehalve socialistisch man, integendeel een echten pruisischen jonker-officier, dat zij 's nachts naar zijn kamer gaat om zich hem aan te bieden, wat hij, als ‘fatsoenlijk’ man, niet aanneemt. Dan komt de periode van von Egidij en haar beïnvloeding door hem. Nu is het weer zijn ‘edele persoonlijkheid’, die haar voortdurend omstrikt, en onder zijn invloed brengt. Alles, men ziet het, is dus in dit boek persónen-questie. Elke wisselende overtuiging dezer zoogenaamde socialiste tengevolge van quasi levensernst baseert zich op haar omgang met een of anderen man, en volstrekt niet op wat zij uit zichzelve haalt. Zoo kan het ten slotte niet uitblijven, dat óók de socialistische professor haar inpakt, te meer waar deze de gemakkelijke roman-eigenschap bezit van steeds, al naar gelang het te pas komt, doodziek te worden en dan weer springlevend; iets waaruit voortvloeit, dat Alise hem telkens, met toestemming harer ouders, korter of langer op zijn kamer kan gaan opzoeken, en daardoor met hem in zóó intieme aanraking komt, dat het huwelijksaanbod zijnerzijds niet kan uitblijven, ondanks zijn kwaal. Nu zijn wij aan het einde van de ‘leerjaren’ zooals een recensie, die ik in handen kreeg toevallig, het deftig noemt. Ik daarentegen zeg: ‘nu zijn wij aan het einde van dat onbewustzoeken naar een levensvervulling, dat de ongetrouwde vrouw van het heden drijft van het eene naar het andere nieuwtje, omdat zij niet meer, zooals in een vroegeren tijd, bijtijds door de ouders in gezelschappen wordt aan den man gebracht, aan den eersten den besten, zonder de vraag of hij haar bevalt of niet; iets wat trouwens óók al weer wordt bemoeilijkt door het niet meer willen trouwen van de mannen hunnerzijds. Daardoor loopt zoo 'n modern wezentje jarenlang steunloos en roerloos rond, totdat zij te eeniger tijd toch nog dengene vindt aan wien zij zich hecht, en wiens ideeën zij, als zij hem eerlijk liefheeft, consequent tot de hare maakt. Zie maar eens naar Engeland, waar het telkens voorkomt, dat dochters uit conservatieve geslachten trouwen met liberale afgevaardigden. Niemand vindt er in dit practische land iets bijzonders in, dat zulk een thuis lijnrecht andersom opgevoed meisje dan plotseling wordt in de politieke kringen van haar echtgenoot een ‘liberal hostess’ bij uitnemendheid! Want, dat politieke salons van dames uit de groote wereld in Engeland een hóòfdrol spelen weten mijn lezers misschien wel, en juist daarom is het dus zoo hoogst natuurlijk, dat zulk een vrouw, eenmaal getrouwd, háár man helpt in zijn kring, en niet vasthoudt aan haar oude denkbeelden, zóó hoogst natuurlijk, dat ook haar ouders haar dit hoegenaamd niet kwalijk nemen, en integendeel haar handelwijze goedkeuren en aanmoedigen.

Men moet daarom de overspannen hersenen eener feministe hebben, om er zooveel bijzonders in te vinden als Lily Braun, dat haar Alise von Kleve, na achtereenvolgens allerlei soort mannen te hebben bewonderd of liefgehad, tenslotte dengene dien zij trouwt beschouwt als de bezitter van het ware geloof op sociaal terrein. Ware b.v. de professor, net andersom, een theoloog pur sang geweest, dan had zich een meisje als deze Alise aan zijn zijde getoond de ideale dominees-echtgenoote, evenals zij, indien haar huwelijk met den adelijken neef-luitenant ware tot stand gekomen, neven hem zou hebben geschitterd als het type der mondaine aristocrate. Een levensovertuiging, die iets beteekent, moet je als vrouw hebben verkregen zonder den persoonlijken invloed van den man; ik weet dat uit eigen overtuiging, omdat de mijne berust op een jarenlang leven en teren op Ibsen. Van het moment echter af, waarop een persoonlijke kennismaking met Ibsen als man zou hebben beïnvloed deze mijn langgevestigde bewondering voor zijn denkbeelden, zou mijn oordeel over, en mijn dankbaarheid aan hem, - dit is zoo helder als glas, - alle objectiviteit hebben verloren.

Daarom dus, omdat deze ‘herinneringen eener socialiste’ niets anders zijn dan subjectiviteiten, daarom hebben zij voor ‘de zaak’, om met partij-genooten van Lily Braun te spreken, niet de minste waarde.

[p. 283]

Als roman beschouwd, ik zeide het reeds, is het boek, hoezeer vol van bonte tafereelen en afwisselende voorvallen, dor en kleurloos geschreven. De ikheid van de vertellende Alise staat zoo hinderlijk aldoor op den voorgrond, dat de auteur er nimmer aan denkt een der vele gunstige momenten, om een boeiend stukje werkelijkheidsleven af te beelden, aan te wenden met het oog op literair succes. Picnics, garnizoensveranderingen, logeerpartijen, het leven in Berlijn, dat in Weimar, wat niet al van dien aard, geeft gelegenheid te over tot het schilderen van voor den gewonen romanlezer uiterst pakkende bladzijden. Integendeel echter daarvan lezen we niets anders dan: ‘ik deed dit of dat; mijn vader werd daarheen overgeplaatst; we gingen bij die tante logeeren; ik reisde met dien oom’; alles zoo dor en kleurloos, als gold het een verslag van gebeurtenissen uit een of ander proces-verbaal.

Dan heb ik óók nog tegen het boek, dat het zoo echt duitsch is. De toestanden zijn duitsch; de karakters van al die officieren, en van hun bekrompen jonker-opvattingen, zijn duitsch; de taal zelfs is, door de schuld der vertaalster, duitsch gebleven, waar zij het in Holland geheel ongebruikelijke ‘mevrouw de barones’ ‘meneer de baron’, etc. telkens letterlijk overbrengt uit het oorspronkelijk. Toch, in den tegenovergestelden zin waarin hij bedoeld is acht óók ik deze roman een document. Een document, niet om te laten zien de deugdelijkheid der socialistische theorieën als de éénig steekhoudende, maar wel een, waaruit de met oordeel des onderscheids lezende kan leeren beoordeelen, hoe geheel afhankelijk van den man is en blijft óók de onafhankelijke vrouw. Immers, hier hebben wij te doen met een individualiteit, een meisje dat van jongsaf toont een wil en een karakter te bezitten, dat de gelegenheid heeft tot een uitstekende opvoeding, en daarvan ruimschoots profiteert, dat nadenkt, en veel vrijheid geniet, en dat, ondanks dat alles, nooit twee maanden lang innerlijk dezelfde blijft, maar integendeel altijd min of meer handelt onder den invloed harer manlijke omgeving, zichzelve onbewust, zich inbeeldend integendeel dat zij is héél onafhankelijk van hen allen, maar, met dat al, geen oogenblik van haar leven zóó innerlijk vrij toch, of zij is nu door dezen luitenant dan door dien kunstenaar beïnvloed, en dientengevolge geneigd zich naar zijn levensopvatting te vervormen, totdat zij eindelijk diengene ontmoet, die haar tot de zijne maakt, wiens tegen haar familie indruischende levensbeschouwing zij dientengevolge omhelst, met te meer vuur naarmate zij hem daardoor grooter offer brengt, en van wien zij geen oogenblik begrijpt, dat niet zijn denkbeelden maar zijn persoon haar maakten tot socialiste.

Een mystificatie dus eigenlijk het boek van Lily Braun! Eene echter, die de meesten niet zullen begrijpen, omdat slechts een kleine minderheid leest met oordeel des onderscheids. Enfin, voor dezulken blijft dan nog over de roman als zoodanig, met zijn sabelgeklikklak, en mooie-namen-geruisch, en voornaamheids-gedoe! Oók altijd een genre van in den smaak vallende lectuur die voor zeker soort lezers een te gróóter bekoring heeft, naarmate zij zelven verder van dat alles afstaan.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.