De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Catherina. (Roman uit den Patriottentijd) door Elise Soer. (Uitgevers-Maatschappij A.W. Sythoff, Leiden.

Onder de nieuw-uitgekomen boeken in het vorig jaar, is er een van een reeds sinds jaren zich, in bescheidenheid, een degelijken naam verworven hebbende schrijfster: Elise Soer. Wat mij op deze hare pennevrucht de aandacht doet vestigen, is het helaas uitstervende genre, dat haar boek vertegenwoordigt, dat van den historischen roman. Mevrouw Bosboom-Tousaint, mej. Maclaine Pont, zij hebben indertijd op dit gebied meesterwerken geleverd, die nu vergeten in een hoek liggen van de boekenkast - op zolder, even vergeten als Schimmel en van Lennep's wèl doorwrochten arbeid in denzelfden geest. En daarom behoort er, dunkt mij, èn zijdens de auteur-zelve èn zijdens den uitgever eenigen moed toe, in onze dagen van snel lezen, van prikkelende lectuur, en van niet minder snel zulke lectuur in elkaar flansen, der hedendaagsche lezerswereld een historisch verhaal aan te bieden, zonder dubbelzinnige inlasschingen of gedurfde tafereeltjes, een-eenvoudig-weg vertellend van een tijd waarin al de hedendaagsche brandende onderwerpen van den dag nog niet bestonden, en waarin alles zich nog groepeerde om het gezin, en niet om de maatschappij, om de sociale quaestie.

Maar neen, ik vergis mij. Juist een boek als Catherina léért je inzien, dat het verschil tusschen toen en nu veel minder groot is dan wij zoo oppervlakkig denken zouden. Menschen blijven menschen, al veranderen de tijden, al wisselen de jaren; en de aard van den Hollander wijzigt zich misschien nog minder gemakkelijk dan die van vuriger, levendiger volken. Immers, als ge dat geharrewar over doopsgezind of niet-doopsgezind leest, waarop de historische inhoud van Catherina is gebouwd, dan moet gij er U evenzeer over verwonderen, dat die goede Leidsche burgers hun tijd niet beter wisten te besteden dan met zulke kinderachtige ‘gewetens-kwellingen’, als tegelijkertijd erkennen, hoe het heden ten dage in den grond geen steek anders is, nu spiritisme, theosophie, christian-science, maar vóór- en bovenal de vraag vóór of tegen Rome álle rechtgeaarde Nederlanders nog even hartstochtelijk bezighouden, als in Catherine's tijd het doopsgezind- of niet-doopsgezind-zijn, en daarna het uitbreken der twisten tusschen de orthodoxen en de eerste modernen, of nog later tusschen de afgescheidenen en de Nederlandsch-hervormden.

Maar nog op een ander punt is de levensgeschiedenis dezer historische Catherina belangrijk, voor de hedendaagsche Hollandsche huisvrouw, in het bijzonder, omdat zij namelijk bewijst, hoe óók op het punt van dienstbodenvraagstuk er niet zoo veel anders is geworden als men zou meenen. Ten minste de toenmalige mevrouw Van der Meulen schijnt het al even weinig te hebben kunnen vinden met hàre gedienstigen als hare hedendaagsche na haar gekomen zusteren.

Jammer vind ik het, dat de schrijfster, wier geheele arbeid er een is, getuigend van véél liefde tot het door haar gekozen historische onderwerp, en van véél studie òók, niet meer heeft verzorgd de uiterlijke omstandigheden harer hoofdpersonen. In dat opzicht kan zij nog veel ter schole gaan bij

[p. 137]

Bosboom-Tousaint, die zoo bijzonder de kunst verstond ons te verplaatsen in het milieu, waarin zij ons voerde, door de gebruiken, de kleeding, de wijze van wonen, enz., harer personen te beschrijven op een wélgelukte wijze, waardoor alles voor ons hèrleefde. Elise Soer bepaalt zich meer tot de gebeurtenissen als zoodanig, die zij mededeelt, en houdt zich bij dit bijwerk, dat intusschen kleur en leven geeft aan 'n verhaal, te weinig op, steeds te minder nog, naarmate haar geschienis het einde nadert. Daarentegen heeft zij aan het bijeenverzamelen harer historische gegevens véél moeite besteed. En merkwaardig is uit dat oogpunt b.v. wat wij op bladz. 127 lezen, omtrent de christelijke wenschen, vervat in de in die dagen gezongen vloekpsalmen, en het elkaar, al naar gelang men prinsgezind was dan wel patriot, uitschelden in de méést-verfijnde taal van godsdiensthaat; waarin de predikanten, (óp de aan hun ambt schijnt het stééds-eigen wijze,) vóórgingen, in plaats van er tegen te protesteeren; getuige de vele in het boek van Elise Soer aangehaalde staaltjes daaromtrent uit de preeken van dominee Van der Kemp, welke alle historische uittreksels zijn; (men zou ze, als ik dat er niet bij zeide, éérder voor verdichtsels houden.)

Wanneer men nagaat, dat de heele beschuldiging, tegen Catherina van der Meulen ingebracht, néérkomt op een door haar dienstboden verzonnen verhaaltje, als zoude zij zich ongepast over den Prins hebben uitgelaten, en dat alléén dááraan al dat geharrewar is te danken geweest, waarvan de grondige schrijfster van Catherina de gegevens heeft bijeengezocht uit archieven en oude papieren, dan moet men erkennen, dat het er heden ten dage met de individueele vrijheid een boel beter uitziet dan toen, een groote honderd jaren geleden; evenals men het zich in onze dagen niet meer kan voorstellen, dat twee jongelieden niet samen zouden kunnen trouwen, alleen omdat de een bij toeval tot de Doopsgezinde Gemeente behoort, en de ander niet. Maar, aan den anderen kant, welk een véél solieder, rustiger, ik zou zeggen inniger leven werd er toen ter tijde geleefd dan heden ten dage, nu wij van 't eene oogenblik op 't andere niet weten kláár te komen, van wege al de drukten en genoegens en visites en verplichtingen, waarmee èlk menschbestaan is overstelpt, - en waaronder de meesten, mannen zoowel als vrouwen, na korter of langer tijd zenuwgeschokt inéénzinken. Meer uit dit speciale oogpunt beschouwd zou ik een boek als dit wenschen in de handen van vele dames en meisjes, die houden van 'n ‘boeiend’ verhaal, en tegelijk wel iets lééren willen óók nog. Want men leert héél véél dat men niet weet, in zake geschiedenis, uit dezen roman, en leert er óók door zich te bepalen bij de innerlijke zijde der dingen, bij het rustige en mooie van eenvoudig-leven, dat zich bij onze voorouderen zooveel degelijker ontplooide dan bij ons, met al ons klatergoud en geflikker zonder echtheid van achtergrond. Om 'n staaltje te geven van den stijl der schrijfster en van den inhoud van haar verhaal, wil ik een gedeelte overnemen van het goed-geschreven tooneeltje, waarin mevrouw Van Gennip komt aanzoek doen voor haar zoon bij de echtelieden Van der Meulen, om de hand van het bij deze inwonende nichtje.

‘Het echtpaar had haar zwijgend aangehoord. De oude heer ietwat lijdelijk, vermoeid in zijn leunstoel gezonken, Catherina statig rechtop, de sprekende oogen zoo stijf mogelijk op haar bezoekster gevestigd, dat deze, ondanks zichzelve, iets van hare zekerheid in toon en houding verloor. Zij had verwacht met veel voorkomendheid te worden ontvangen. De voorname mevrouw Van Gennip kon voor haar zoon op betere partijen aanspraak maken, hoe bevreemde haar nu deze terughouding, maar zij schreef alles op rekening van den geldtrots dezer lieden. Met zekeren spijt had zij den rijken eenvoud van het vertrek opgemerkt, het kostbare smyrnasche tapijt, de fraaie meubelen..... de innige degelijkheid der omgeving drukte haar. De Zaansche vrouw (mevrouw Van der Meulen) verloochende den roep van netheid niet, die van hare landgenooten uitging, maar toch herinnerde de weduwe (mevrouw Van Gennip) zich het verschil van kerkgenootschap waartoe zij behoorde, en ademde vrijer; zij, lid der Staatskerk, was toch de meerdere.....

.... ‘Laat ons op de zaak terugkomen, waarvoor U de eer ons deedt ons te bezoeken, mevrouw’ - zeide Catherina beleefd, - ‘Uw zoon denkt er zeker niet aan de groote kerk te verlaten’.

‘Neen zeker niet mevrouw’, siste de verontwaardigde weduwe.

‘Dat dachten we wel’, - gaf Catherina toe. ‘Maar ons nichtje zal evenmin uit onze gemeente treden’.

Hier, zou ik zeggen, hebt gij een staaltje van

[p. 138]

de schrijfter en van het verhaal dat U laat zien beiden op hun best. Toch geeft het staaltje niet weer de studie, die er in zit uit een historisch oogpunt, en die, gelijk mij van bevoegde zijde werd medegedeeld, niet minder dan drie jaren bedroeg! Schrijfsters in spè neemt dááraan een voorbeeld, en beeldt U niet te gauw in, dat men, alleen omdat men 'n vlot school-opstel kan maken, het recht heeft zichzelve terstond als roman-fabrikante neer te zetten, zonder er verder eenige moeite voor te doen iets goeds te leveren.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.