De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

't Onbegrepene
door Joh. Schippërus.

Wel-wel-wél, wat 'n ezel! Hadt je nou ooit zoo'n ézel gezien? Je hadt toch maar wat te stelle met je jongens, hoor! Wel-welle-wel! Zóò maar 'n puike betrekking wég-te-smijte, of-ti maar direk weer 'n andere voor 't grijpe had!... Meneer kon 't niet dràge!... Jawéél hadt je van je leve!... Zoo'n broerde stomkop... Die jonge was nou geregeld in de werreld om je 't leve zoo zuur mogelijk te maken. Had-i me daar 'n puike betrekking, - 'n puike hoor, want menigeen liep-t'r na te snakke, - en die ging-di me daar zóó verdoen, door z'n eige stomme schuld!... Je zou d'r z'n vader over hoore!...

[p. 120]

Noù! Hij most zich maar berge, voor-di thuis-kwam. God-god!...

En uitgeput zakte juffrouw Melchers neer op haar stoel, waar ze met d'r handen in d'r schoot bleef zitten uitblazen.

Jozef leunde met gekruiste armen op de glad-gewreven spiegelende tafel, waarin vaag z'n beeltnis weerkaatste, en luisterde verveeld naar 't onafgebroken ratel-praten zijner moeder, lustloos z'n blik latende glijden langs de glimmerende meubeltjes in 't enge voor-kamertje, waar juffrouw Melchers juist bezig was geweest, 't laatste stofje te verschalken, dat zich op haar tafel had laten vallen. Met 'n ietwat kregelig en tegelijk spotachtig gevoel in-zich bezag-ti ook 't schutterige penant-tafeltje ordelijk bezet met prullige snuisterijtjes en vroeg zich verwonderd af, wat 'r toch eigenlijk voor schoons gevonden werd in klungelige beeldjes, vaasjes en schelpen?

Eindelijk weer vestigde hij z'n aandacht op moeder's gepraat. Jawèl, jawél, al praatten ze nou met z'n tienen an allebei z'n ooren, hij déé 't niet meer! Nou verdraaid-n-i 't voor-goed. Nou was 't uit! Hem nie-meer op 'n kantoor gezien hoor,... bàh, wat 'n leven!... Hij was liever tienmaal goten-schepper dan dat-i zich op zoo'n hok voor z'n godganschelijke leven liet opsluiten! Dan zag-ti tenminste de zon nog en de open lucht. Ja, liet moeder nou maar razen en vader en tante Greta 'r bij... 't kon 'm nou niks meer schelen. Hij wou niet op 'n kantoor. Dat vervloekte-n-i. Daar voelde-n-i zich nog te-goed voor. Hij zou 'r dood-gaan. Zoo'n leven was immers geen leven... Voor hém tenminste niet. Wat wáren dat voor menschen, die zoo-iets uithielden?... Wàren 't wel menschen?...

Ja zéker, hij zou zich nog bergen voor vader! Hij zou 't 'm nou juist 's zeggen, zeggen dat-i dóód-ging as-ti gedwóngen werd nog langer zoo te leven... Zeggen dat-i zich liever ophing... Ja, waarachtig... Zóó'n bestaan... bàh...

En in-gedachten spuwde hij.

Waarom mocht-i niet verder-gaan met z'n muziek en zich daarin bekwamen? Dát was z'n roeping, daar had-i hárt voor... dát was 't leven voor hem...

Tante Greet kwam van achter uit de keuken geloopen en vroeg zenuwachtig-gejaagd en angstig, of-t'r wat an 't handje was?

En wat of die jonge nou weer had uitgevoerd?..

‘Ach niks, tante, niks!’... bromde korzelig Jozef, terwijl-di met baloorig gezicht nijdig z'n bril zat te poetsen.

Z'n moeder sloeg de handen saam.

‘Niks? Dat noemt-i niks! Dat noemt-i godbetert niks! Hoor-i 't Greet?! Dat noemt-i niks, dat-i z'n ontslag heeft gekrege op-kantoor, omdat-i de patroon 'n brutale mond héb gegeve!.. Zeg, dat is niks!’...

‘Hè?’ verwonderde tante zich, ‘heeft-i z'n ontslag gekrege? Zóó maar? God-god wat 'n zonde van zoo'n pracht-positie! Sjongessjonges!

‘Ja tante, die kerel maakte 't me ook zóó zuur, dat 't niet was uit te houen. Ieder oogenblik had-i aanmerkingen op m'n werk, waar geen-eens reden voor bestond... 'k Kon 't op-laast niet meer uitstaan,... 'k had 'm wel op z'n dikke valsche parvenu'stronie kenne trommelen’...

‘Hij ken ook niks verdrage’, fitte moeder ‘niks!... Van je meerdere mot je wat af kenne wachte, ezel! die geeft je te ete, daar mot je dankbaar voor weze! Voor joù heeft-i ommers tien anderen! Dach-i dat 't maar zóó gemakkelijk ging in de wereld? Nee hoor, je mot je nek kenne buige, óf je lijdt honger... wacht maar!... Wat zoo'n jonge al niet voor grootigheid in z'n hoofd heb, weet je niet. Die verbeeldt zich g'loof 'k dat-i minister is’...

‘Ha-ha-ha! 'k zou geen minister willen zijn!’

‘O! Minister is nog te-min voor meneer; wou jij soms de baas spelen over de heele wereld, mannetje?’...

‘Ik wil in 't geheel niet baasspelen! Ik wil alleen m'n roeping volgen!... Ik ben niet geschapen om te suffen op 'n kantoor... ik...’

‘Jawel, volg jij je roeping maar en lij dan armoe!... ha-ha-ha! die wil z'n róeping volgen, wát 'n verbeelding! Hij met z'n fiool!.. Die denkt zeker dat-i Mozaar is of die andere kerel... hoe-hiet-i-ook? Nee jonge, jij ben maar van gewone burger-ouwers hoor, en die grootigheid mò-je maar uit je hoofd zette... daar benne wij geen mensche voor’...

Haar domme tegenspraak deed Jozef 'n gevoel krijgen van onopgewasschen zijn tegen zooveel bekrompenheid, wat 'm prikkelde tot machtelooze woede.

‘Ach moeder, praat toch geen onzin’.., zei-di enkel.

Tante Greta sloeg verbaasd de handen in-een.

[p. 121]

‘Zóó'n taal tegen je moeder te dùrve spreke.. was 't niet 'n schandaal? Nee, 't was godgeklaagd zooas die jonge tegenwoordig te-keer dorst gaan. En geen minister te willen zijn! Géén minister!... Die jonge zou 't nooit ver brenge in de wereld, dat had ze immers altijd wel gezeid? Daar hadt je nou Pieter van Koosie, ze wisten immers wel wie ze bedòelde? Koosie van Greven en dáár 'n zoon van, juist. Nou, die Piet was óók maar as gewoon kantoorbediendetje begonne, as héél min klerkie hoor... en in 't begin óók motte opzitte en pootjes geve - noù!

Maar noù? Zelf meneer hoor! En 'n straal bediendes had-i maar te kommandeere en ze vloge op z'n wenke! Die had 't ver-geschopt, assieblief, je moet 's zien hoe ze wóónden! Op de Stationsweg en ze hielden booien. Alles éve fijn nou. En toch niks nie groos, niemendal hoor. En 'n fatsoenlijk mensch! Nie zóóveel op 'm te zegge!..

Maar in die jonge had vortgang gezete,.. die had koerazie in z'n lijf gehad... maar Józef, wat dát voor 'n knul was’...

Jozef had ongeduldig toegeluisterd en trommelde zenuwachtig op de gladde tafel, wat z'n moeder zieden deed van ingehouden ergernis. D'r mooie tafel... d'r kwamme allemaal pitjes in!...

‘Kom tante, wat gaat óns nou Piet van Roosie an! Laat die man zoo fatsoenlijk zijn als-ti wil en fatsoenlijk blijven en fatsoenlijk dóód-gaan voor mijn part!... Ik houd niet van dat fatsoenlijke leven. Ik wil niet dat vervloekte fatsoen, dat me dwingt mezelf op-te-sluiten en m'n talent te onderdrukken... Ik wil mezélf zijn. Al die fatsoenlijke leege holle poppen kunnen omwaaien!’

Hij lachtte schamper en verdrietig en wond zich gaandeweg op, tot z'n flets-blauwe oogen ongewoon te schitterflikkeren begonnen.

‘Ik wil niet op 'n kantoor m'n goddelijke leven verslijten en fatsoenlijk doodgaan... ik wil niet, ik wil niet! Ik wil leven; ik wil zingen en fluiten en gillen desnoods, als 'k 'r lust in heb en de zon zien. Ik veracht dat eeuwige in-de-plooi-blijven en die nette kleeren en dubbele boorden!’...

Hijgend zweeg-ti en bracht z'n handen naar z'n hals, rukkend aan z'n glad-glimmend gestreken up-and-dwown. Broerd, broerd, dat je 't die twee menschen nou nooit 's begrijpelijk kon maken... en vader straks natuurlijk óók niet... die zou opspelen en ertegen-in razen en 't slot zou zijn dat-i weer z'n nek moest buigen... Maar dát verdijde-n-i, dan brak-ti liever!...

Tante Greet en moeder staarden onbegrepen hem aan. Was-ti gék of wat mankeerde-n-i? Wat was dat voor 'n te-keer-gaan tegen 't fatsoen en 't kantoor?.. Hij was stápel!...

O, daar hadt je vader, nou zou-je wat hoore!...

Op den trap klonken de zeker-zware stappen van meneer Melchers. Jozef, de handen in de zakken, ging naar de achter-kamer en zakte neer op 'n stoel. 't Kon 'm niks meer schelen wat 'r gebeurde. Was-ti maar dood.

Melchers trad binnen, met 'n gezicht van-nog-van-niets-weten, terwijl de vrouwen 'm aanstaarden met beteekenis-volle blikken.

‘Dag moeder, dág Greet... pff... wat eten we?’ Snuivend trachtte hij 't te ontdekken. ‘O, erwten-soep! Prachtig hoor, prachtig! Mijn kostje.. Wat scheelt 'r an? Ongenoegen?’

Juffrouw Melchers trekschouderde: ‘Och, ongenoegen, ongenoegen... die lamme jongen heeft weer z'n ontslag!’

‘Ontslag? Hoe is dát nou weer in-eens mogelijk? Wat 'n zónde... zoo'n goeie zaak, zoo'n bizonder-goeie zaak, waar zoo'n promotie te maken was! Tsss! Tsss! Waar is Jozef?’

‘Achter’.

Hij betrad 't achter-vertrek, waar Jozef zat, 't hoofd steunend op beide handen. Toendi vader hoorde binnen-komen, zag-ti schuw op

‘'t Is weer zoo, hé jongen? Je ontslag, hè?’

Streng, bijna-wreed kwamen de woorden van Melchers' lippen.

‘'t Is met jou weer 't ouwe liedje. Je bent onhebbelijk en lui. Wat mot 'r van jou groeien, jonge?’

‘Och pa’...

Melchers' zuchtte.

‘Je doet me verdriet jongen, begrijp je dat nu niet? Dat is nu al de tweede maal. Je hebt daar een levens-positie verspeeld. 't Zal wel weer je onbuigzame harde kop geweest zijn’...

‘Heusch pa, ik kàn niet, ik kàn niet. Geeft u mij toch m'n zin en laat me doorstudeeren, m'n muziek-lessen’....

Allengs vlamde Melchers' drift aan. Dáàr hadt je 't weer, die verdomde kunst-doenerij!

‘Geen denken an, man! Zóó dwing je me niet! Jij zal 'n nette positie krijgen in de maatschappij, daarvoor heb 'k je opgevoed. Je zult niet op-groeien tot zoo'n half-bakken artist, zoo'n bohémier... 'k Zou me schamen

[p. 122]

voor m'n collega's! Zou jij 'n armoedzaaier willen worden terwille van je malle kunst?’..

‘Maar pa, als 'k dat nu zoo graag wil!.. Ik lijd nu eenmaal liever honger, dan’...

‘'t Is mooi hoor, 't is fraai. Dat praat je zeker na van dien mooien leermeester van je, wiens les-geven ik nog zoo stom ben geweest te betalen! Als 'k had geweten aan wien 'k je toen toevertrouwde!... Noù laat-i zich toejuichen in 'n tingel-tangel... Klatergoud!.. ha-ha-ha!’

‘Ik heb talent pa, ik wéét 't’...

Melchers bleef lachen.

‘Och, kom, hoe wou jij dat weten?’

‘Ik vóel 't’...

‘Jij voelt wat! Ezel! Je zou 't misschien brengen tot mislukking nummers zóóveel. Op 'n kantoor kan je vooruit komen... Dát is de weg! Niet de kunst... Da's armoelijen tot in eeuwigheid’...

‘Da's maar dompers-praat van menschen die zélf te-hol zijn om iets te presteere!... Ik wìl niet op-kantoor, ik wil niet!’ dwong Jozef weer, heftig, met driftig-voetstampen.

Melchers gloeide van toorn. En eer hij 't eigenlijk zelf wist, had-i Jozef geslagen.

'n Rood-gloeiende veeg plekte op diens wang.

‘Dáár, dat komt 'r van’, zei z'n vader, die 'r al spijt van had, ‘je maakt me ook helsch, jonge’...

Maar Jozef was wild opgesprongen.

‘Nou is 't uit, nou wil 'k vast nie-meer, hoor!’ rauwde z'n stem en woedend sloeg zijn vuist op 't tafel-vlak, wat de kopjes rinkelen deed. Ook Melchers' drift begon weer te koken.

‘Kwajonge, kwajonge! Zal je hier blijven!’

En ziende hoe Jozef van-plan was 't sleuteltje van z'n vioolkist te grijpen, dat met 'n een andere sleutel aan de wand hing, griste hij heide sleutels van 't haakje en deed ze in z'n vest-zakje.

‘Zie-zoo, vandaag zul je nou's niet spelen, hoor, 't mot nou maar 's uit-zijn met die kunstdoenerij!

Jozef stormde naar-boven, naar z'n kamertje.

* _* *

't Avond-maal verliep zònder hem, onder somber praten en vorken-getiktik. Tante Greet vertelde nog 's van Piet van Koosie en haalde velerlei voorbeelden aan van jongelui, die maar als klerkie begonnen waren, en nù... hééren hoor, échte déftige heeren. Maar wat Jozef voor 'n jongen was!...

Terwijl Melchers norsch-zwijgend voor zich bleef zien, slechts in 't midden brengend, dat zijn vader kantoorbediende was geweest en hij-zèlf was 't en hij zou zorgen dat Jozef 'n fatsoenlijke positie kreeg, want dat die kunst maar malligheid was en niks dan aanstellerij...

* _* *

Op z'n kamertje barstte Jozef uit in gesnik.

Wat leek 't leven hem nu hol en leeg en waardeloos, zonder z'n idealen, zonder wat 'm 't éénige op aarde was: z'n muziek...

Hij zou zich hebben te gewennen aan 't enge bekrompen leven. Hij zou zich moeten wringen in 't nauwe vormpje, dat reeds voor hem was gereed-gemaakt.

Elken dag 't zelfde gangetje, zonder daarvan af te mogen wijken. Z'n toekomst-visioenen zouden zoo allengs verdwijnen.

Bekrompenheid ontmoette hij waar-di ruimte zocht voor 't zich baan-breken-moètende talent... Z'n gedachten dwaalden af naar zijn vriend en leermeester, die eens hem gezegd had: ‘'t Genie láát zich niet wringen in 't vormpje der burgerlijkheid. 't Springt uit de band; 't barst uit, omdat 't te-groot is, te onomvatbaar’...

O, zeker, hij had toen dezelfde tegenwerpingen gemaakt als z'n ouders nù: ‘Armoe, ontbering,’... maar z'n geniale vriend had slechts geglimlacht: ‘Verkiest ge dan 't eentonige der alledaagschheid boven de ontwikkeling van je talenten? 't Gemakkelijke daarheen-glijdende leventje zònder deugd en emoties, boven 't leven vol moeite, vol strijd, doch waarop zeker de zegepraal volgen moet?’

Nu, waarachtig niet! Ook hij zou zich niet laten knevelen door 't burgerlijk fatsoen, dat alle ziele-hoogheid trachtte omlaag te rukken tot z'n eigen modderige laagte.

Hij had talent, hij wist 't. En 't zou 'm niet gegeven zijn om 't te doen smoren. Neen! Want hij voelde de heerlijke macht in-zich om 't te doen opbloeien tot de schoonste bloem....

O, hij moet spelen....

Hij moest spelen om z'n verdriet uit te huilen op z'n geliefd instrument, nu geheel voor-zich-zelf, zonder aangehoord te worden door koekjes-knabbelende bewonderende familie-leden en vrienden, die 't beloonende: ‘héél-aardig’ zoo pedant en zelf-vergenoegd konden uitspreken.

't Zou nu niet zijn 't slaafsch volgen der

[p. 123]

notenrijen, neen! Z'n eigen ziel zou weenen in z'n muziek!....

Bevend haalde hij z'n viool-kist te-voorschijn.. Op-slot! 't Was waar, vader had 't sleuteltje!... Woedend rukte hij aan 't deksel, dat onwrikbaar bleef.

God! Hij moest... hij mòest-spelen!... 't Was z'n ziels-behoefte die 'm dreef... En dan niet te mògen,... niet te kùnnen!...

Machteloos zonk hij weer op z'n stoel. Doch niet lang bleef-ti zoo zitten. Hij opende z'n groot, stevig dolkmes en begon heftig 't slot der kist te bepeuteren...

Toen rukte hij opnieuw aan 't deksel... 't Was los! Los! En hij greep 't oude instrument... ha! Wie belette 't 'm nu? Spelen zou-di, spelen!... Verboden of niet!... Dàt liet-i zich niet verbieden, dat kòn en mòcht men 'm niet verbieden!

Vooraf draaide hij nog 't kamerdeurtje in 't slot en schoof 't venster op. De zoete lauwe Meilucht joeg naar binnen en zoelde om z'n slapen. De toppen der populieren wuifden en nikten tot elkaar, 'lijk verbroederde reuzen. Reeds flikkerde de avondster in den effen wolkloozen hemel.

En de vrede daalde weer in Jozef's gemoed.

Zacht liet-i de strijkstok langs de snaren gaan... De goede klanken beefden door de avondlucht, snikkend en juichend, heftigbewogen, dan-weer kalm-vredig gelijk de avond-stemming daar-buiten...

En meer-en-meer verdroomden zijn gedachten...

De familie Melchers bleef nog lang na-praten over de ellende, die je aan zoo'n jongen beleefde. Hij zou de schande worden van de hééle familie, voorspelde tante Greet. En nogmaals ging ze aan 't op-rakelen harer herinneringen aan jongelui, gut, allemaal dóódfatsoenlijke menschen...

Vader liet tante praten, tobde.

Moeder sliep.

Tot plotsling van boven Jozef's viool-spel tot hen door-drong en vader woedend naarboven stormde.