De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

De Wet in Uilhuizen.
Klucht van Kory Towska.
(Naar het Duitsch).

personen: Kantonrechter, Griffier, Beklaagde, Eischeres, Gerechtsdienaar.
De handeling valt voor in een klein, kaal gemeubeld vertrek van het kantongerecht in den Staat Uilhuizen. Bij het opgaan van het scherm zit de rechter met den griffier aan een tafel waarop twee hooge stapels akten en stukken liggen; de stapel rechts bevat de papieren die betrekking hebben op de zaken die reeds zijn afgedaan, de stapel links bevat de stukken die betrekking hebben op de zaken die nog moeten worden behandeld. De rechter is een bejaard, zenuwachtig man die driftig is uitgevallen; de griffier is jong en ijverig, oprecht en naïf.

Rechter

(die een akte toevoegt aan den stapel rechts):

De volgende zaak. (

De griffier luidt niet onmiddellijk met de schel.

) Haast u wat, griffier, zooveel tijd hebben we niet. Vandaag moeten we nog zes en veertig zaken behandelen. Daarom mag geen minuut verloren gaan.

Griffier

(overluid):

Maar de rechtvaardigheid gebiedt toch...

Rechter.

Och wat! de rechtvaardigheid!

(Hij neemt een van de stukken op die betrekking hebben op een zaak die nog moet worden behandeld.)

Wees maar eens eerst zes en veertig maal rechtvaardig op één dag. Dan zal je dit tijdroovend gedoe ook wel gaan beschouwen als een vloek van de menschheid. Maar voor dien tijd hoop ik dat u van betrekking is veranderd.

Griffier

(naïf.)

Hoezoo?

Rechter

(klopt hem op den schouder.)

U deedt beter gecondenseerde melk te maken of zoo wat.

(De griffier wil nog wat vragen doch de

[p. 107]

dienaar van het gerecht treedt hinnen met de personen die in de volgende zaak moeten optreden. De gerechtsdienaar is een dikke man met een rooden neus, de beklaagde is mager en klein.)

Rechter.

De zaak die we thans moeten behandelen is buitengewoon helder en eenvoudig. In enkele minuten zullen we hiermede gereed zijn. De hier aanwezige Johan Jacob Lampe wordt beschuldigd zich een erfenis te hebben toegeeigend door te huwen met de dochter van zijn weduwe.

Griffier.

Uw Edelachtbare wil zeker zeggen: met de weduwe zijner dochter - och ik bedoel natuurlijk -

Rechter

(op strengen toon):

U bedoelt natuurlijk niets, griffier. U heeft de notulen te houden. En ik wou natuurlijk niet zeggen: de weduwe zijner dochter, want ik zit geen onzin uit te kraaien; ik bedoelde de weduwe van zijn stiefdochter - och neen de stiefdochter van zijn weduwe - maar ik zal nog eens van voren af aan beginnen. De hier aanwezige Johan Jacob Lampe wordt beschuldigd zich een erfenis te hebben toegeeigend door te huwen met de stiefweduwe zijner dochter - wel sapperlement nog toe! Nu, maar de beklaagde weet heel goed wat ik wel zeggen.

Beklaagde

(kalm en rustig.)

Ik weet niets, Edelachtbare, dan dat ik een eerlijk man ben; ik ben noch een dief, of brandstichter of moordenaar, en ik begrijp dan ook heelemaal niet waarom ik voor het gerecht moet verschijnen.

Rechter.

Waarde heer, op de rol staan nog vijf en veertig andere gevallen. U moet dus uw geheugen scherpen. Als u niet vlug van begrip is, dan zal ik mijn best doen u de vraag zoo duidelijk mogelijk te stellen. Dus: heeft u de vrouw van uw weduwe gehuwd?

Griffier.

Uw Edelachtbare bedoelt: heeft u de weduwe van uw vrouw gehuwd?

Rechter

(woedend):

Nee, dat bedoel ik niet!

Beklaagde

(zeer kalm):

Dat bedoel ik ook niet, Edelachtbare.

Rechter

(slaat op de tafel):

Laat de eischeres binnen komen! met den beklaagde is niets te beginnen. De man is veel te onnoozel om zijn zaak te kunnen verdedigen; hij begrijpt niet eens waar het om gaat.

Dienaar van het gerecht

(tegen de eischeres):

mevrouw Lampe.

Rechter.

En bemoei u alsjeblieft niet met de zaak, griffier. Dat houdt ons maar op. Ik ben iemand die het heusch wel alleen kan klaar spelen, Ik heb nog wel heel wat andere zaakjes onderhanden gehad.

Eischeres.

(treedt naar voren: een gezette, deftige, levenslustige dame, koket gekleed. Ze maakt een buiging waarbij de kleeren rutschen):

Mijne Heeren!

Rechter.

(spottend):

Ik weet, madame, dat u nog liever zou sterven dan uw waren leeftijd opgeven; daarom laat ik deze formaliteit over aan den griffier om naar eigen goeddunken in te vullen. Die zal wel galant zijn.

Eischeres.

(werpt een dankbaren blik op de beide juristen):

De heeren zijn wel vriendelijk. Wat kan ik doen om mijn dankbaarheid te toonen?

Rechter.

U kunt ons tijd uitsparen: voet bij stuk houden en alleen antwoorden wanneer u iets wordt gevraagd.

Eischeres.

Dat beloof ik u heilig.

Rechter.

Dat weet u dus. De man heeft u gehuwd, is het niet?

Eischeres.

Ja, Edelachtbare.

Rechter.

Dus u is zijn vrouw geworden.

Eischeres.

Natuurlijk, dat is nogal duidelijk.

Rechter.

(zegevierend):

Dus we zijn er.

(Tot den griffer).

Men moet volgens’ systeem te werk gaan, zie je, jonge man. We zullen weldra het vonnis kunnen uitspreken.

(Tot Lampe.)

Dus u heeft uw vrouw gehuwd, beklaagde; dat kunt ge ten minste niet meer loochenen.

Beklaagde.

Dat heb ik nooit geloochend, Edelachtbare.

Rechter.

Een oogenblik, als 't u belieft! Ik wil dat u me dit keer begrijpt. Als deze vrouw nu de dochter van haar moeder is, dan is u toch de vader van haar dochter. Begrijpt u me nu?

Beklaagde.

Nog niet heelemaal, Edelachtbare. Zou u het nog eens willen zeggen?

Rechter.

Jawel; deze man is de vader van zijn vrouw. Dat wil zeggen: de stiefvader van zijn vrouw. Bijgevolg is hij toch ook de man van haar eerste moeder. En als dat zoo is, dan heeft hij de weduwe van zijn schoonvader gehuwd.

Beklaagde.

Uw Edelachtbare heeft zich nu begrijpelijker uitgedrukt dan straks. Het schijnt dat ik de weduwnaar van mijn eigen weduwe ben en dat ik dit tot nu toe nog niet heb geweten.

Griffier.

Maar u kunt toch niet de man zijn van uw eigen weduwe? Want dan zou u toch dood moeten zijn.

[p. 108]

Beklaagde.

Ik weet ook wel dat dit onmogelijk is. Het zou toch in de stukken moeten staan als ik dood was.

Rechter

(driftig):

Mijnheer Müller!

(Hij houdt de akte omhoog met dreigend gebaar).

Griffier.

Ik vraag u duizendmaal om vergeving, Edelachtbare, doch u zult toch zelf moeten toegeven dat de man niet de weduwnaar van zijn weduwe kan hebben gehuwd, want dan zou hij toch zichzelf hebben getrouwd.

Beklaagde.

Met alle respect voor het gerecht moet ik er u opmerkzaam op maken dat ik in mijn heele leven nog nooit met mijzelf ben getrouwd.

Rechter

(gooit de stukken woedend op de tafel):

Daar hebben we het al! Nu kunnen we weer van voren af aan beginnen! Als u zich nu in vredesnaam maar niet met de zaak had bemoeid. De vraag was zoo helder als de dag en nu heeft u den boel weer in de war gestuurd. Dat komt van dien al te grooten ijver! Dat is het ongeluk van ambtenaren!

Griffier

(buigt schuldbewust het hoofd):

Neemt u niet kwalijk.

Rechter

(ongeduldig):

Nu, ter zake! Mevrouw Lampe, deze Johan Jacob Lampe is dus uw stiefvader.

Eischeres.

‘Neen, Edelachtbare. Dat wil zeggen -

Rechter

(streng).

Denk aan uw belofte.

Eischeres.

Ja maar -

Rechter.

We weten wel dat hij nu uw man is! Geen haarkloverijen! U moet niet denken dat de andere rechtszaken in Uilhuizen zoo lang kunnen blijven liggen; wij hebben haast. Johan Jacob Lampe, is dat uw tegenwoordige vrouw en vroegere stiefdochter?

Beklaagde.

Neen, Edelachtbare.

Rechter

(verbaasd):

Niet? Maar het omgekeerde kan toch niet het geval zijn!

Beklaagde.

Ik heb deze vrouw gehuwd maar -

Rechter.

Geen maren, alsjeblieft. Clara pacta, boni amici! Misschien zou u de zaak weer in de war sturen, beklaagde, nu we eindelijk een stap verder zijn gekomen om die te zien opgehelderd. Deze vrouw is uw vrouw. Dat is het eenige wat vast staat; daaraan valt niet te tornen.

Eischeres

(plotseling uitvallend):

Neen, Edelachtbare, dat is niet zoo.

Rechter.

Wel lieve deugd! Nu wordt het toch al te bar. In welken graad van bloedverwantschap staat u dan eigenlijk tot elkaar?

Eischeres.

Tien jaar geleden heb ik Lampe gehuwd.

Rechter.

O zoo!

Eischeres.

Ons huwelijksgeluk was echter van korten duur.

Rechter.

Zoo!

Eischeres.

Ik ging naar mijn moeder terug en liet me van hem scheiden.

Rechter.

Dan is alles in orde. Zie je wel, Müller, als jij den boel niet in de war stuurt gaat alles van een leien dakje.

Eischeres.

In dien tijd heeft hij een welgestelde weduwe met drie volwassen kinderen getrouwd. Doch ook dit huwelijksgeluk bleek van korten duur.

Rechter.

Zoo, dus gescheiden?

Eischeres.

Neen, gestorven.

Rechter.

De weduwe?

Beklaagde.

Natuurlijk, want ik ben toch niet dood.

Rechter.

U wordt niets gevraagd dus u kunt zwijgen. Ik verdenk er u sterk van dat u den boel opzettelijk in de war wilt sturen. We zijn echter nu op den goeden weg om de zaak tot klaarheid te brengen. Ga voort, madame.

Eischeres.

Neemt u me niet kwalijk, maar over welke mevrouw Lampe hadden we het zoo even?

Griffier.

Over nummer twee.

Rechter.

Zijn er dan nog meer?

Eischeres.

Dat is nog maar het begin.

Rechter

(met een woedenden blik op den beklaagde):

Als er meer waren van dat soort!

(Gelaten)

Ga door. Hij is dus wederom getrouwd.

Eischeres.

Met zijn oudste stiefdochter. U moet dan weten, Edelachtbare -

Rechter.

Ja, dat weet ik al. Het huwelijks-geluk was wederom van korten duur. Gescheiden of gestorven?

Eischeres.

Ervan door met haar neef. Hij bleef echter niet bij de pakken neerzitten maar vroeg al heel gauw zijn tweede stiefdochter ten huwelijk. Met de eerste voert hij een echtscheiding-proces en met de tweede is hij verloofd.

Rechter.

Wacht! Wacht! Het gaat me te gauw! Heeft u alles opgeschreven, griffier?

Griffier.

Ja, Edelachtbare. Ik begrijp alleen niet -

Rechter

(streng):

Wat. Wat! Wat begrijpt u niet?

Griffier.

Ik begrijp niet wat dit alles

[p. 109]

deze dame aangaat die toch al lang....

Eischeres

(driftig):

Wat dat mij aangaat? Zijn stiefzoon is toch mijn verloofde. Toen zijn moeder stierf heeft ze haar gansche vermogen bij testament vermaakt aan haar drie kinderen. Dat was een teleurstelling voor Lampe. Hij heeft toen de dochters gehuwd ter wille van die erfenis, maar nu wil hij ook het erfdeel van mijn verloofde zich toeeigenen. En daarom heeft deze een klacht tegen hem ingediend. En hij heeft mij hierheen gezonden omdat het hem tegen de borst stuit om voor het gerecht openlijk tegen zijn stiefvader op te treden, tegen den man wiens vrouw hij binnen wil voeren in zijn huis en die de echtgenoot van zijn moeder was en bovendien zijn zwager, en omdat hij dacht dat Lampe het zoo onaangenaam zou vinden om hier tegenover zijn stiefzoon te staan, den verloofde van zijn eerste, den zoon van zijn tweede en den broeder van zijn derde vrouw. En nu vraagt u nog wat mij dat aangaat?

Rechter

(onmachtig van woede tegen den griffer):

Daar hebben we het nou al! Nu zitten we erin vast! We kunnen er ons niet meer uit redden! Ik heb genoeg van dien warboel! U mag dat familie-gehaspel uit elkaar halen als u wilt. Ik geef er den brui aan.

Griffier.

Neem me niet kwalijk, Uw Edelachtbare, maar het geval lijkt me niet zoo ingewikkeld. Ik geloof dat ik de zaak begrijp. De stiefzoon wil de eerste vrouw van beklaagde huwen, waardoor deze de schoonzuster van de echtgenoote van haar gescheiden man wordt, omdat de aanstaande vrouw van den beklaagde de dochter van de tweede en de zuster van de derde vrouw is.

Rechter

(spottend).

En de grootmoeder van den duivel uit het vierde huwelijk.

(Zit onderworpen en gelaten met zijn vingers te spelen).

Ik zie dat u goed thuis is in de zaak.

Griffier

(veegt zich het voorhoofd af):

Bijgevolg eischt de verloofde van den stiefzoon van haar eersten echtgenoot als stiefvader van haar aanstaanden echtgenoot en haar aanstaande schoonvader als aanstaande echtgenoot van zijn stiefdochter, dat hij het vermogen van haar toekomstigen echtgenoot als broeder van de weggeloopen derde vrouw van haar gescheiden echtgenoot en als stiefzoon van zijn eigen zuster en zoon van de overleden tweede vrouw, de moeder van zijn aanstaande derde vrouw - dat wil zeggen de moeder -

(de aanwezigen bemerkten dat hij in de war geraakt)

- de moeder - de moeder - o, ik kan niet meer!

(Hij blijft wezenloos voor zich uit staren)

.

Dienaar van het gerecht.

(treedt angstig naar voren.)

Uw Edelachtbare, ik geloof dat mijnheer de griffier spoken ziet.

Rechter.

(als ontwakend):

Müller, kerel, je wordt toch niet..? Hij schudt hem heen en weer. Kom bij, in 's hemels naam!

Griffier.

(schuchter):

Ik - ik!

Rechter.

(opspringend):

Dat is jou werk, Lampe! Dat heb jij op je geweten!

Beklaagde.

(kalm:)

Ik weet niets, Edelachtbare, dan dat ik een eerlijk man ben; ik ben noch een dief of brandstichter of moordenaar, en ik begrijp dan ook heelemaal niet waarom ik voor het gerecht moet verschijnen.

Rechter.

(valt moedeloos achterover in zijn stoel):

Groote hemel! De rechtszaken in Uilhuizen zijn te talrijk dan dat ik mij den tijd mag gunnen om u dat aan het verstand te brengen. Uw familie-aangelegenheden is een warboel, een Gordiaansche knoop, een ragout die in de hel werd gekookt, een duivelsche herrie. Op aarde kunt ge niet gevonnist, de menschelijke wet kan u niet straffen. We hebben vandaag nog vijf en veertig zaken te behandelen. Daarom verzoek ik u beleefd te verdwijnen. U is vrijgesproken. Maar ga dan, Lampe; ga dan weg!

Beklaagde

(wil heengaan).

Eischeres

(snelt naar voren):

En de erfenis?

Rechter

(in steeds toenemende woede):

Wat gaat mij uw erfenis aan! Loop naar den koekoek met uw erfenis! Denkt u dat het de taak van het gerecht in Uilhuizen is om uw onzinnige familie-verhoudingen uit elkaar te pluizen? Is de rechter verplicht om zijn verstand te verliezen door dien warboel van uw verwantschappen? Ik zou u aanraden om u bij het uitgesproken vonnis neer te leggen. Want uw optreden was ver van correct. U moest eigenlijk terecht staan voor een jury. U is uw eigen schoonmoeder! En wie weet wat u nog meer is! Bij u is alles mogelijk! Het best is om maar niet in te dringen in die graden van bloedverwantschap, want dan komen toestanden aan het licht die niet mogen geduld. U is misschien uw eigen grootmoeder! Ja, er zijn wel droeve verhoudingen in de wereld! Laten deze woorden u genoeg zijn! Ik meen het goed met u.

Eischeres

gaat heen - verpletterd.)

Beklaagde

(is reeds verdwenen).

Rechter

(tot den griffier):

Hoe gaat het ermede, jonge vriend?

Griffier

(die intusschen eenigszins is bijgekomen).

Het gaat vrij wel, Edelachtbare. Maar ik geloof dat u gelijk heeft en dat ik toch beter deed om gecondenseerde melk te maken of zoo wat.

Rechter

(zuchtend):

Ik wou dat ik ook zoo verstandig was geweest.

(Gaat weer zitten).

De volgende zaak!

Dienaar van het gerecht

(gaat heen).

Griffier

(overluid):

Maar de rechtvaardigheid?

[p. 110]

Rechter.

Tutu! Wat heeft de rechtvaardigheid met het gerecht te maken?

Griffier.

Ik dacht dat die bij elkaar behoorden?

Rechter.

Dat heb ik vroeger ook gedacht, griffier. Als rechter komt men echter tot de ontdekking dat die niets met elkaar hebben uit te staan. Dien al te grooten ijver geraakt men wel kwijt.

Dienaar van het gerecht

(opent de deur om den volgenden beklaagde binnen te brengen).
Het scherm valt.

A. DE GRAAFF.