De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Klaas Hinrich Baas door Gustav Frenssen (vertaling van Dr. C.D. Sax; uitgave van van Holkema en Warendorf, Amsterdam.)

Als ik 'n boek lees van Frenssen, Jörn Uhl, of Hilligenlei, om zijn meest bekende te noemen, nu ook weer Klaas Hinrich Baas, dan moet ik altijd denken aan 'n ruzietje, dat ik jaren geleden had bij 't Gedenkteeken ter herinnering van Heilligerlee.

Niet, alsof dat gedenkteeken opzichzelf iets met de zaak te maken had, och neen, maar 't was dáár, in die omgeving, dat een hoopje flinke Hollandsche jongens, juist zulke èchte, eenvoudige, goedmoedige volkskinderen als Frenssen ze weet te beschrijven, liep te joelen en te spelen, op het moment, waarop ik er toevallig voorbij kwam, in het aristocratisch gezelschap der aristocratische familie waar ik toen was gelogeerd. En ik geloof, het was in verband met dien aanblik van dat gedenkteeken, die herinnering aan onze historie, aan onze vrijheid, bevochten

[p. 24]

waarlijk niet door highlife-zoontjes nietwaar, maar door de de Ruyters en de Trompen en de Piet Heins, en zoo velen méér onzer eenvoudig-geboren maar door eigen kracht groot-geworden voorouders, dat mij de opmerking ontviel, ziende op die roodwanginge, vroolijke, vlug-uitziende kereltjes: ‘Dat is nu eigenlijk “het” bloed, waaruit ons geslacht zich hernieuwt, en waarin het opbloeit straks tot krachtige in de wereld wat-beteekenende mannen!’

Groote verontwaardiging mijner hoogadelijke gastvrouw, en van haren dito echtgenoot! ‘Hoe kon ik nu zoo ‘rood’ zijn zóó iets te durven beweren!?

‘Alsof deze “boerenkinkels” 'n recht hadden in de maatschappij op iets anders en voornamers, dan 'n ondergeschikt rolletje te blijven spelen,’ etc. etc!

Zie, al ben ik duizendmaal zelve van adel, ik zou niet zijn, die ik nu eenmaal ben, als ik toen niet die bekrompen hoogmoedige menschen voor de voeten had geworpen, den niet te keeren geestelijken achteruitgang en eindelijken ondergang van èlk in eigen kringetje maar stééds omtrouwend voornaam geslacht, uit welke ‘voorname’ bloedmenging geestelijk-minderwaardigen, ziekelijken, misdeelden, zwakken van hoofd of van lichaam, wiskunstig-zekermoeten voortkomen ten slotte, zoodat het immers geen tegenspraak lijdt, dat, alleswèl-beschouwd, het nieuwe, het jonge, het verfrischende bloed komt van de zijde van het volk, van dien stoeren krachtigen stand, die nog niet is ontaard door te véél weelde en te véél verweekelijking.

Welnu, het is die stand, het is hun levenslot, hun zwoegen om er te komen, hun eindelijke overwinning óók, die Frenssen zoo boeiend en zoo sympathiek schildert in zijn roman... Ach, als hij zijn helden maar niet zoo gestaag liet ‘overwinnen’! Ik geloof wel, dat hij, - zeker nog met een overblijfsel van zijn vroegere domineeverplichting tot preeken, - zich zelf als het ware ten levenstaak stelt zulk per-sé overwinnen als sloteffect te laten volgen op véél droevigs in het begin; omdat hij daardoor een tegenwicht wil geven tegen den moedeloozen pessimistischen ik-kan-er-toch-niet-tegen-op-geest van onze dagen, maar, met dat al, in het wéérgeven van levenswerkelijkheid schiet hij er door te kort, want iedereen zal het toch wel met mij eens zijn, hoe helaas slechts de minderheid vooruitkomt in het leven, - juist waar het zulke goedmoedige, trouwhartige, eerlijke karakters geldt als die welke Frenssen zoo gaarne teekent, - en dat integendeel de overgroote meerderheid der levens-naieven - zou ik hen willen noemen - jammerlijk ondergaat in een bedrogen worden door de méér-wereldwijzen en méér-hebzuchtigen. Daarom ook hebben Frenssen's boeken op mij altijd een tweeledige uitwerking, eenerzijds dwingen ze mij een waren eerbied af voor zijn gezonde, levenskrachtige, beminnelijke karakters, met hun eenvoud van gedachten en van levenswandel, met hun groote gebreken en hun groote deugden beide; anderzijds kan ik mij wrevelig maken over het te ver gedreven optimisme, waarvan zijn romans doortrokken zijn, een gewild, en als het ware opdringerig aandoend optimisme van: ik wil nu eenmaal het leven en de dingen zóó zien, zóó overdreven-alles-komt-nog-wel-terecht! Begaafd in veel opzichten met het talent van een Georg Engel, wiens romans in dezelfde klassen spelen als die van Frenssen, en die met hem dezelfde gave van zulke stoere rasmenschen schilderen gemeen heeft, moet hij het echter bij dezen afleggen in wezenlijke fijngevoeligheid en diepere eerlijkheid. Georg Engel óók teekent het volk, niet de armoede, de bedelklasse, maar de kern van het volk, van het waarachtige, nog eenvoudig-gebleven volk; echter, hij laat zich niet verleiden tot de bombastische schreeuwerige tooneeleflecten van eind goed al goed, waarin Frenssen zijn populariteit zoekt. Klaas Hinrich Baas is óók weer zoo'n sprekend staaltje van al de bovengenoemde deugden en gebreken beide van Frenssen. Een herhaling in veel opzichten van Jörn Uhl - want dit óók is een foul van Frenssen, gevolg misschien van zijn ápart soort talent, dat hij zich te veel herhaalt, - is ook Klaas Hinrich Baas 'n sympathieke onbedorven figuur, kind uit 'n met zorgen en rampen zwoegend, maar éérlijk geslacht, dat jarenlang op dezelfde plek woonde, en daarom in zijn soort evengoed ras in zich heeft als welke adelijke familie ook! En hij ook, even als Jörn Uhl, wordt wijs door véél schade en schande, leert zelf véél, waar de gelegenheid tot een ontwikkelende opvoeding hem in zijn jeugd ontbrak door geldzorgen, begaat vergissingen en herstelt ze weer, en eindigt als een door het leven gemáákt man, gemáákt niet zoozeer in finantieelen, maar, wat veel méér waard is, in moreelen zin. Er is op dit oogenblik in de duitsche literatuur een besliste vóórliefde tot het teekenen van zulke ijzer-en-staal-na-

[p. 25]

turen, die zich niet laten breken. Daargelaten de vraag of zij wezenlijk zoo voorkomen in de werkelijkheid, kan men niet ontkennen, dat er van zulke boeken een vrij wat méér opvoedende en den levensmoed versterkende kracht uitgaat, dan van onze Heyermansen en Coenens en van Hulzens, enz. enz., die van hun volkstypen niet anders weten te maken, dan verliederlijkte, door tegenslag gebrokene, met zich zelf en anderen ontevreden klagers en zuchters, over wat nu eenmaal niet valt te veranderen.

Zoo het wáár is, dat men den aard van een volk uit zijn literatuur leert kennen, dan kan men zeker van de franschen zeggen dat de hunne zich uit in het samenflansen van romannetjes over het liefde-chapiter tot in het oneindige, en dan bijna onveranderlijk het liefde-chapiter in den vorm van een liaison tusschen twee, die door een huwelijk worden gescheiden; terwijl anderzijds ten onzent die zelfde volksaard neigt tot het vulgaire en straatleelijke in de Zwervers- en Burgermenschen literatuur der Van Hulzens en Coenens, en eindelijk de Duitscher toont, in zijn steeds meer veldwinnende neiging een man uit één stuk te scheppen in den hedendaagschen roman, hoe bij hem de degelijkheid en de eenvoud van zeden, welke zijn hoofddeugden uimaken, nog steeds niet zijn uitgeroeid door de weelde en de triomfdagen van '70.

Alles moet gedragen worden. Alles. Alles. Elke daad in den loop van 't leven. Alles. En toch niet versagen en verharden. Kalm en vriendelijk doen wat nog gedaan worden kan. En al heeft men maar tien dagen, ja, al heeft men maar drie dagen tijd om 'n weg te gaan, dien men als den juisten erkent, dan moet men dien gaan.... Hij wou op z'n post blijven staan, dapper en vriendelijk, tot hij weggeroepen werd. 't Is genoeg dat we vast op den grond staan, en het goede willen. Er kan 'n mensch niets overkomen -, al overkwam hem ook 't verschrikkelijkste, - dat sterker en grooter zou zijn dan zijn goede wil.

Dat is de Klaas Hinrich Baas, dien we zien gegroeid aan het eind van het boek uit den kleinen, met zichzelf nog gehéél in het ongereede zijnden jongen, dien we aan het begin er van ontmoetten, kind van een zieken hardwerkenden vader en van een even hardwerkende en koel-stug- hem behandelende moeder. - Ik zal u niet vertellen de lange boeiende levensgeschiedenis, die ligt tusschen dat weemoedige begin en het ernstig-hóóp-volle einde. Want de boeken van Frenssen zijn vóór alles boeken om gelezen te worden als romans, als verhalen, boeiend beschreven, en levendig en rijk van inhoud, en daarom zoo recht geschikt om genoten te worden door de velen, voor wie lectuur niet is een zich aan hóóge kunst willen te goede doen, noch een zich ergeren aan zwartgallige levensbeschouwingen, of aan het moeten kennismaken erin met de ruwe wáárheid onverbloemd en wreed, maar veeleer een genotmiddel om zichzelf uit te spannen, door in een wereld der verbeelding te vergeten de eigen zorgen en moeilijkheden. Aan al dezulken kan men zeggen, dat zij in Klaas Hinrich Baas met recht waar voor hun geld hebben, want het is vlot en vlug verteld, en vol boeiende en pakkende tafereelen. Ik heb het reeds zoo dikwijls gezegd dat het misschien eentonig wordt het te herhalen, maar toch kan er aan den anderen kant, bij de vele partijdige critieken juist in dit speciale opzicht, niet genoeg op gewezen worden, dat men, om bij de beoordeeling van een roman rechtvaardig te werk te gaan, zichzelf de plicht moet vóórhouden daarbij te bedenken uit wèlk oogpunt hij is geschreven. Het genre woordkunst, het zich toeleggen op een bijzonder gekuischten stijl, het uitwerken van een of ander bepááld idee, het zeer zorgvuldig typeeren van naar het leven afgeziene menschen, ziedaar geheel verschillende genres, waarneven het gewone ‘verhaal’, als zoodanig beschouwd, weer op zijn beurt een afzonderlijke plaats inneemt. Zeker, een roman, die àlles in zich vereenigt, een aparten magnifiquen stijl, een ècht realisme van goed-dóórgevoerde karakterteekening, èn een pakkenden inhoud, die is natuurlijk first-rate als kunstwerk. Maar niet ieder auteur maakt erop aanspraak op zulk een hóógen trap te staan. Het is juist de ingebeeld hinderlijke pretentie van Quérido's en consorten zich uit te geven voor nog nie-dagewesene genieën, die het beter kunnen in élk opzicht dan ieder ander vóór af ná hen. Niet iedereen is, Gode zij dank, zulk een zot! En het wil mij voorkomen dat Gustav Frenssen geen anderen maatstaf màg worden aangelegd dan dien, welken hij blijkbaar zelf voor oogen houdt, namelijk van te zijn een uiterst vlot en levendig, soms humoristisch beschrijver van dagelijksche, van het volksleven afgeziene toestanden, die hij vereenigt tot een even pakkend als kleurrijk roman-geheel, waarin het opbouwende element,

[p. 26]

dat hem blijkbaar levensdoel is, nimmer wordt gemist. De vraag is dus: Houdt gij van dit soort lectuur, - en ik geloof dat de mééste lezers dit doen, omdat zij oververzadigd zijn van wouldbe-kunst en karakterontledingen zonder einde, en photographie-opnamen zonder inhoud, - dan, zonder eenigen twijfel, zal de auteur van Klaas Hinrich Baas in uw smaak vallen, omdat hij dit ten volle verdient dan ook in dat geval.

De vertaling is zorgvuldig; Dr. C.D. Sax heeft er zich blijkbaar op toegelegd dialectduitsch over te zetten in echt-hollandsch; daardoor mist zijn arbeid het hinderlijk verduitschte cachet, dat zoo dikwijls stoort bij uit het duitsch vertaalde boeken.

Toch moet ik mijnerzijds erkennen, dat de personen van Frenssen mij te duitsch aandoen, om mij met dat verhollandscht tintje, dat over hen ligt door hun spreektaal, te kunnen vereenigen. Duitsch zijn zij nu eenmaal; daaraan kan geen vertaler iets veranderen, ook met den besten wil ter wereld; van Hollanders hebben zij niets, evenmin als de toestanden hollandsch zijn; maar sympathiek doen ze aan, in èlk geval. En dat is hier de hoofdzaak.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.