De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Gedachtenwisselingen.

I.

Een abonnee der Holl: Lelie schrijft mij naar aanleiding van de gedachtenwisseling van den heer H. van Holk (Holl: Lelie van 1 Juni II.), getiteld feest o.a.:

Als de heer Van Holk Amsterdammer is dan kon hij weten, dat buiten elk feest om er een zeker deel inwoners is, dat zich, elken Zaterdag- en Zondagavond, zoo niet de overige avonden ook, bedrinkt, en zich aanstelt als beesten; alleen bij algemeene feesten komt dat rapaille uit hunne sloppen en stegen te voorschijn, en tellen dus eigenlijk niet mede bij het publiek. De zoodanigen kijkt men niet aan.

De stad stonk niet naar jenever, in den beginne rook men overal sparregroen en later stof. Naarmate de bevolking hier toegenomen is, is de openbare dronkenschap dat niet.

Is genoemde heer geen Amsterdammer, dan moet hij niet schrijven over plaatselijke toestanden

[p. 776]

waarvan hij niet weet. Amsterdam is geen ‘vieze zooi’ en het is gelogen dat de meerderen hunne kantoren sloten om eens flink te kunnen brassen. Dat is geschied op algemeen verzoek, om aan emploijés en knechts gelegenheid te geven het feest mede te maken. Waarom releveert hij alleen het afzichtelijke, wat bij volksfeesten overal voorkomt, volstrekt niet alleen in A. Dat menigeen in de volte een duw krijgt is maar eene questie van persoonlijke willekeur, of men het er voor over heeft. Dat soms een kind vertrapt wordt is grooter schande voor de moeders, die zoo'n schaap in 't gedrang medenemen, in plaats van met het kind thuis te blijven, dan voor degenen die het doen, en dikwijls zelf worden opgedrongen, want niemand trapt met voordacht op een kind.

Dat sommige menschen hun goed naar de bank van leening brengen, en de kinderen in de bedsteê opsluiten om te fuiven, komt bepaald niet te pas, maar is evenmin speciaal ‘Amsterdamsch’.

Mijn man en ik waren als geïncarneerde Amsterdammers zoowat overal bij. Toen de Koningin zou arriveeren, zaten wij op den Dam op een balcon, en zagen de menschenzee aangolven tot zij werkelijk haast zonder overdrijving een tweede vloer vormde, en dat was langs het Damrak tot aan het Station ook zóó. Toen eindelijk de gouden koets arriveerde, was er een oogenblik van zóó spontane vreugd en jubelend enthousiasme, heusch aangrijpend! Men moge er over denken hoe men wil, het is dan maar beter zóó, dan zooals in Spanje waar bommen gegooid worden voor het koninklijk bruidspaar, en bij ongeluk een onschuldig paard gedood wordt.

De kinderzanghulde was eveneens mooi, ieder met een vlaggetje in de hand juichende en zingende, maar sprakeloos waren wij, bij de houding van H.M. al dié dagen lang. Zoo iets van koude onverschilligheid is heusch zeldzaam, want, of zij nu al in haar eindspeech aan den burgemeester zegt, dat deze dagen haar onvergetelijk zijn, nu dat vertelt ze in iedere plaats waar zij met hetzelfde koude gelaat een bezoek brengt.

Ik heb gelukkig van mijn man geleerd dat men van alles eerst de lichtzijde moet opzoeken, en overal het mooie trachten uit te halen, maar tegenwoordig schijnt het mode te zijn alleen oog voor het vunzige te hebben; wèl bekome het hun!

De gedachtewisseling ‘Feest’ heeft in zooverre niets te beduiden, daar zij 1e geschreven is in nageaapte vieze Querido-stijl, 2e ten deele onwaar is, en ten 3e door een en ander geheel geen nut heeft. De heer v. H. is in Amsterdam viermalen ‘sprakeloos’ geweest, laat hij het in 't vervolg over Amsterdam maar voor goed blijven.

HUISVROUW.

Noot redactrice.
Gaarne neem ik oók dit gezichtspunt op.
Indien ik den heer Van Holk goed begreep in zijn ‘feest’-beschrijving, dan heeft hij niet zoozeer bepaaldelijk Amsterdam en het feestvieren om de Koningin willen hekelen, als wel in het algeméén het minne en ruwe en dronkenmansachtige van alle dergelijke feesten, in wélke stad ook en naar welke aanleiding dan ook.
Redactrice.

II. Voor ‘Enna’.

Ons waarnemingsvermogen schijnt een zekere grens te hebben, bij de één onzer, verder uitgehorizond dan bij den ander; ongetwijfeld zijn er hersenkringen van zeer beperkte aard. Hetgeen me nog gisteravond duidelijk verscheen: in de Utrechtsche straat te Amsterdam stond op een brug een reusachtige volks massa, over 't water in de verte te kijken, daar laag aan de lucht was een schel rood licht ter grootte van een halve maan. Sommige fluisterden eerbiedig ‘de komeet’! Achteruit, op een afstand stond een Indisch Heer met een pince-nez op, met groote oogen en opgeblazen wangen van pleizier, naar die menschen oploop te kijken (te genieten). Ik liep hem rakelings langs en dacht is die man - die er zoo anders uitziet in intelligentie dan die menigte - ‘óók mal’? Gelukkig niet. Hij proeste het uit en zei tegen me ‘ze zien de komeet’.

‘Domme idioten’ zei ik hem ‘het is de Valk die verlicht is (voor het feest) op de bierbrouwerij aan de kadijk.’

Een oud, Indisch Predikant te Leiden zei mij eens als zijne levenservaring ‘op de 1000 menschen 999 idioten’. Het heeft er waarlijk véél van ‘Enna’! Nauwelijks is er zachtere stemming gekomen omtrent de aanraking met de komeet - hoe men er over moge denken het is toch een hoogst ernstig lucht-natuur- of hemelverschijnsel - of de winkelramen der boekwinkels zijn behangen met spotprentkaarten op de komeet, spot op wat buiten en boven hun begripsgrens ligt. Ik vind dat vreeselijk. Gods rijk, Gods macht, Gods kracht, Gods openbaringen zijn zóó reusachtig grootsch, dat ik de menschen die daarmee spotten nog nietiger acht dan de dieren die er hun voelhorens naar uitsteken. De slak, is minder idioot dan menig mensch en dien Predikant (mijnheer van der Wal's) ervaring 999 deelen water op 1 gram essence schijnt mij wel vatbaar voor overweging als er een oordeel moet geveld worden over 's menschen peil, geschapen naar Gods beeld!

Zonder, naar deze verhouding te overdrijven zijn er óók breedere waarnemers, die wèl het mystieke bestaanbaar gelooven - hetzij dan al of niet zooals ik, 't als een rechtstreeksche uiting Gods voor ons te beschouwen en voor die hier in opgaat zijn oog open houdt voor 't geringst raadselachtige en onverklaarbare om hem heen, voor die is het leven zoo heerlijk en gemakkelijk eenvoudig, - alles verwerpende dan alleen het geloof - het zich bezighouden aan en met Godsrechtstreeksche besturing. U zult me wel vergeven dat ik nu eindelijk uwe 3 geheimenissen nader.

I. De inlander die een touw rechtop zet en daarin klimt terwijl er toch geen foto van genomen kon worden.

Nu moet ik U alweder even iets van den weg voeren: op zekeren dag smorgens 11 uur sta ik op een erf, omgeven door schuttingen, te denken - te droomen - te staren. Plotseling schrik ik op, voor mij zie ik van een brug een groentewagen rijden over een oud vrouwtje, dadelijk

[p. 777]

een heel volkstumult er bij. Dat tooneel speelt zich voor mijn oog af als een bioscope tafereel.

Ik was dus ‘wakker’ geschrikt; ga in huis, zet een hoed op en wandel de straat in. Gekomen tot een brug zie ik werkelijk wat ik zooeven in beeld zag, toen ik achter de schuttingen stond. Er was kwestie tusschen de groenteman en het volk. Hij zeide ‘die vrouw spreekt onwaarheid, ik heb haar niet aangereden.’

Ik naderde en zei ‘dat heb je wèl, je hebt te woest gereden’. ‘Hoe kan U dat nu zeggen sprak de man, U komt daar net aanloopen’. ‘Ja, ik heb het gezien’, zei ik.

Natuurlijk dacht die man dat ik onwaarheid sprak. Maar het geval heeft zich voorgedaan zooals ik het U beschrijf. Dus was dit ook niet te fotografeeren geweest door mij en toch bezweer ik het U. Keek ik door de schuttings heen? Zaten er X-stralen in mijn oog?

Of was het beeld overgenomen door een luchtsubstantie welke zich voor mijn oog verstreek?

Ik vind dat - met het zien van dien Inlander die ook niet gefotografeerd kon worden wel wat overeenkomst hebben.

Laat mij onderwijl deze gelegenheid waarnemen U te herinneren dat ieders oog ganschelijk anders is ingericht. Winteravonds met kinderen ging ik aan de tafel zitten teekenen. We zetten midden op, - een vaas of een klok. Ieder teekende op zijn manier. Probeert U dat eens na. Ik ontdekte dat we allen de figuren verschillend van groote maakten. Hun figuren waren 1 centimeter en de mijnen 5. Hoe kwam dat? Ik heb het gevraagd aan schoolhoofden, aan schilders, aan fotografen. De een zegt het ligt aan de jaren, de ander zegt het ligt er aan of je teekenen geleerd hebt. Niets van dit alles. Want ik zette me terstond bij een fotograaf en een teekenmeester te 's Gravenhage neer om samen de proef te nemen, maar die verklaring van hun ging niet op. Wie weet dit optelossen? Welke onderwijzer wil op zijn school 20 kinderen het bord laten uitteeken? Waarom zijn er dan enkelen die het reuzengroot weergeven en anderen die het o zoo petit doen? Ik geloof dat het afhankelijk is van iemands opvatting (karakter) evenzoo als hij dit in zijn kleeding (smaak) legt of in zijn handschrift. Evenals de een reuzenletters schrijft en sommigen - als Dr. Kuyper, speldepunten.

Vergeef mij alweder deze uitweiding, ik ben maar eens even met U aan 't praten. Alzoo zou inderdaad die Inlander op afstand die toer vertoond kunnen hebben - de magie is in Indië heel machtig - en het zien der anderen (zonder hem te zien) zou dan niet mogen verklaard worden uit een oog-eigenschap (want vier menschen tegelijk kunnen niet één gelijke oog-eigenschap als helderziendheid of X dóórziendheid hebben,) maar zou het dan moeten verklaard worden als luchtbeeld, spiegel-verschuiving.

En alzoo - gelijk ik U beschreef van die groentewagen - doet Uwe mededeeling mij genoegen want ze leert mij nu - door dat U van vier personen tegelijk spreekt dat het een mysterieus verschijnsel was buiten de oog-eigenom. En zonder dat ik mij verwaan de oplossing te geven heb ik U mijne meening en ervaring slechts gezegd.

II. Het Sirih-gooien, evenals er door militaire autoriteiten in Indië werd waargenomen het met dakpannen - ot steenen gooien (regenen) is mij onverklaarbaar. U vindt daarover verhalen in spiritistische werken. Evenals U bekend is de geheime stem van het meer te Jowa. Ik weet daar niets van. Ik geloof nòch verwerp dit. Ik begrijp het niet. Het kan behooren tot het mysterieuse wat uit God is, de raadselen die ons omringen, de één duidelijk waarneembaar - de anderen onoplosbaar. Maar dàt ze bestaan, dàt ons van de ochtend tot den avond teekenen omringen, is boven elken twijfel verheven. Kijk maar goed rond en lèt op die teekenen.

III. Niet alleen in Indië maar ook in Holland vliegt de ‘Wielewaal’ een vogel iets zwaarder dan de Merel gitzwart met oranje, een pronkvogel. Ook hier in 't land gelooven de boeren dat als deze vogel z'n nest maakt in een boom op hun erf hun een ongeluk beschoren is. Nu is het juist een ‘ongeluk’ van ons dat we nimmer die dingen eens controleeren. Er wordt om ‘het sprookje’ gelachen en verder wordt er niet op gelet. Heeft iemand een Wielewaal op z'n erf, in een boom, laat hij dan eens goed de vogel gadeslaan als hij fluit ‘Wielewaal’ een helder vol mooi geluid.

Ik geloof niet dat een ongeluk zal gebeuren als men lief voor de vogel is. Slechts dan als men zijn leven of zijn nest verstoort. Maar dit geloof heerscht ook omtrent de Ooievaar en de Zwaluw, geen enkele boer zal een ooievaarsnest of een zwaluwnest verdelgen noch de vogel eenig kwaad aandoen. En dit acht ik geenszins bijgeloof maar heuschelijke ernst. Niet alleen ten opzichte van de ooievaar en zwaluw en wielewaal, maar ten opzichte van alles wat leeft, dat wij door God niet geschapen zijn noch aangesteld om andere wezens welke Hij óók heeft geschapen, te verdelgen. Terecht zal deze eigenwijsheid, ruwheid, ontmenschtheid, door God gestraft worden aan ons: verwoesting met verwoesting - vernietiging met vernietiging. Dus spinnen wij zelf ons lot. Of dat te voren staat aangeteekend, dat - en hoe wij zullen spinnen, of wij ‘fatalist’ of niet moeten zijn, spreek ik geen oordeel over uit. Dàt weet ik niet. Maar dit weet ik wel dat een ‘materialist’ géén mensch is in den waren zin des woords, maar een zielloos voorwerp, - waarschijnlijk zooals dien Predikant zei - uit de serie der 999.

Hartelijk gegroet. Vergeef mijn lange gebabbel, maar zoo kort als U, kan ik me niet verstaanbaar maken, dat is een bijzondere gave van U. Steeds tot Uw dienst.

H. VAN HOLK.