De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

‘Om de eere Gods.’
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 45).

Door de lusteloos-néérhangende serre-gordijnen schemerde de zon maar met moeite naar binnen, en was niet in staat de deftige somberte te verwisschen, waarin de groote in oud-hollandschen stijl gehouden eetkamer, daarachter, zich hardnekkig hulde.

't Verlatene tijdelijke waas, dat in de laatste dagen over alles hing, sprak uit die neergelaten gordijnen en die stille groote geluidlooze kamer, waar nu alléén Geerte zich bij de maaltijden aan tafel zette, en zonder eetlust haar bord weer vàn zich schoof; waar zij bijna voortdurend huisde, zonder iets uit te voeren, maar bang voor de intimiteit van haar zonnig wit en goud boudoirtje, waar al de herinneringen aan het verleden, aan de uurtjes van blijherdenken aan met Fredi gesleten oogenblikken, zich àl te brutaal aan haar opdrongen. - Daar, in dat boudoirtje, was geen plekje dat niet van hem iets te zeggen had. Haar met hem gewisselde briefjes had ze er verbrand in het open houtvuur; o, op zichzelven heel onbeduidende episteltjes, want ze waren altijd beiden heel voorzichtig geweest met schrijven, hadden er ook 't talent niet voor van meer sentimenteele naturen, maar toch had ze vernietiging altijd noodig gevonden, in een instinctmatig schuldbesef. En ze placht te knielen voor 't open haardje, en 't kaartje of 't velletje, dat die paar luchtige afspraakregels van zijn hand bevatte, nog eens, vóór ze het ter dood veroordeelde, héél teer en lang tusschen haar vingers te houden, soms, als ze in een extra-verliefde bui was, langs haar wang te streelen bij wijze van afscheid. - Govert-Jaap was altijd te veel bezig met zijn drukke werkzaamheden, om haar ooit te kunnen overvallen. Zij kende de enkele uren van zijn thuis zijn precies. - En als ze, starend op het hoopje asch, herdacht dan soms, wat er was geworden van haar jonge meisje illusie van een verbintenis met Fredi, enkel deze

[p. 740]

ongeoorloofdeliaison, zonder toekomst, dan kwamen haar tranen van medelijden in de oogen met haar-zelve en met haar lot; aan Govert-Jaap, en aan den beslisten onwil van Fredi haar te trouwen, waardoor al het latereleed van nu was gekomen, dacht ze niet. Ze zag nu alleen nog maar haar eigen geofferd-zijn door haar vader, vond dezen, en haar man, die haar, zoo jong nog, tot zulk een deftig minister-vrouw-leven had veroordeeld, heel slecht en egoïst. En zichzelve een beklagenswaardige. -

En op het canapetje, in den hoek bij 't raam, had ze haar half-uitgesproken bekentenissen gedaan aan Gerty en Mary; niet met gansche tegen haar getuigende woorden, maar toch zóó dat beiden haar begrepen, meegenoten van haar stil geheim, dat onuitgesproken tusschen hen lag. Als ze maar niet zoo dom ware geweest zich jegens Gerty zoo hooghartig te gaan gedragen, nu die door Nouts schuld in den nood was geraakt! Dan was al deze ellende niet gebeurd. Voor de zooveelste maal tobde zij er over, hoe stom dat van haar geweest was! - Wie had ook kunnen vermoeden dat Gerty en Nout zóó gemeen zouden zijn als nu bleek! Anonieme brieven gaan schrijven, aan haar vader, en aan Govert Jaap! Bah! 't laagste, 't minste wat er eigenlijk is! - Van je familie moet je 't toch maar hebben! -

Zij zat in elkaar gezakt voor de groote, met het donkere effen kleed bedekte tafel, voor de zooveelste maal de naald uit hare handen gezakt, om, met de handen onder 't hoofd, te mijmeren over het: wat nu? -

Want ze beproefde, eensdeels om zich een houding te geven tegenover de bedienden, anderdeels uit een eerlijke behoefte althans aan iets zich vast te klemmen, dat haar ophield boven den afgrond waarin zij dreigde te verzinken, zich op te richten aan haar kind. Zij werkte, met een koortsige drift, aan een heel ragfijn boezeltje voor klein-Ellen, waarin ze als innaaide, in elken steek, haar berouw over de te lange verwaarloozing, haar eindelijk ontwakend moederbesef, hoe dáár lag haar redding, wachtte haar toekomst-taak, nu het toekomst-geluk was verspeeld.

Maar dan weer, zooals nu ook, ontzonk het werk haar moede hand, liet ze zich doelloos voortglijden op haren ontzenuwenden gedachten-stroom. - Wat nu? Wat nu?

Indien Govert-Jaap onverbiddelijk bleef! Indien de scheiding door hem werd doorgezet! Misschien, ja stellig, nam hij haar 't kind ook nog af. De schuld was immers bij háár. Dan had ze niets meer. - 't Verleden was dood, voor altijd dood, nu die laffeling van een Fredi ging trouwen met 'n andere, als wijkplaats voor háár, omdat hij háár gecompromitteerd had, en bang was voor zijn eigen carrière, indien hij dat compromitteeren openlijk erkende door haar, als ze gescheiden zou zijn, te gaan durven huwen.

En voor zoo'n lammeling had ze haar heele levens-positie vergooid, had ze haar vader tot haar vijand gemaakt, en haar moeders haar vóór den tijd doen vergrijzen! Want, ze wist zelve niet wáárom, maar dat in-eens zoo héél oud en wit-geworden-zijn harer moeder, dat trof haar nu, bij elk bezoek van deze, als een van de ergste pijnigingen van haar ontwakend geweten. Ze hadden allemaal schuld gehad, vader, en Govert-Jaap, met zijn eerzucht, die aldoor zoo in hem brandde, dat hij er haar door had vergeten, en zij-zelve in de eerste plaats! - Maar moeder, die had het niet verdiend dat zij dit, deze schande, moest beleven van haar oudste dochter; moeder was, bij hare eenvoudige, rechtschapen vroomheid, een betere dochter waard geweest!

Waarom had ze 't niet gezien dat moeder zoo veel minder gemakkelijk ging dan vroeger, en zoo telkens kortademig hijgde, en er zoo oud kon uitzien? Dat alles dateerde natuurlijk al van vroeger, van den tijd toen zij-zelve blind was voor alles wat niet Fredi en hare verhouding tot hem betrof. Maar nu, dit plotseling wit-geworden hoofdhaar, deze als gebrokene, in elkaar gezakte gestalte, die als de energie miste zich nog te verzetten tegen den komenden genadeslag van den dood, dat was háár schuld, dat had zij gedaan! Nooit zou zij, als 't vreeselijke straks ging gebeuren, als moeder van haar werd genomen, aan haar lieve doode durven terugdenken zonder zelfverwijt, zonder de wroegende gedachte: Mijn schuld. Mijne schuld. Ik heb haar reinheid bezoedeld door mijn lichzinnigheid, en ik was het, die haar de kracht tot verder leven deed missen! - - - -

‘Geerte. - Ben je hier?’ - -

Zij had niet gelet op het bijna geruischloos deur opengaan. - Govert-Jaap stond voor haar met zijn hooge, hoekige gestalte, hij-ook zooveel ouder ineensgeworden, zooveel grijzer; de stroeve, strenge gelaatstrek om den mond, die haar altijd had afgestooten in hem, verzacht nu tot een plooi van smartelijk verdriet. - -

In zijn armen hield hij nog steeds het hulpelooze, kreupelige hondje, dat, angstig tegen hem aangedrukt, met grooteschrik-oogen om zich zag in deze nieuwe omgeving. -

‘Het moet geholpen worden’ - zeide hij eenvoudig. ‘Er moet een veearts worden getelefoneerd. - Het is een zwerveling.’ - - Zij zag hem aan zonder te begrijpen. Het was zoo vreemd, dat dit de eerste woorden waren, die tusschen hen gesproken werden weer, na dat lange vreeselijke zwijgen van ieder in een afzonderlijk deel van het huis wonen, vanaf dien morgen, waarop hij den anonymen brief

[p. 741]

haar had getoond. - Het was zoo alledaagsch, als alles in het werkelijke leven is, juist op de meest tragische momenten dikwijls; zoo ook, als van-zelf sprekend, alsof er niets tusschen hen was voorgevallen, stond zij op, nam het hondje van hem over, streelde het gewillig over zijn schuw-afgewend kopje. - -

Hem had pijnlijk-wreed, bij 't binnenkomen, haar beeld getroffen, zooals zij daar bij de tafel zat met haar naaiwerk, met het kinderboezeltje voorzichtig uitgespreid, voor 't vuil worden, op een wit stuk onderkleed. - Zóó had hij haar nooit gekend, zoo huiselijk-eenvoudig-bezig! Als ze thuis was, dan was ze er alleen om visites af te wachten, of om zich te verkleeden even voor 'n nieuwen uitgang. Nu, eindelijk, zag hij haar zooals hij haar had gewenscht te zien eertijds, toen hij zijn huwelijk begon vol illusies en levenshoop. Wat lag er in die weinige jaren véél tusschen dat toen en het nu; zóó veel, en dat nooit meer goed te maken was! - Zonde en schuld aan beide zijden. - -

‘Ik zal dadelijk laten zorgen voor 'n mandje en voor den veearts,’ - zeide zij ged wee. - Zij schoof voorzichtig het ragfijne boezelaar op zij, opdat het hondje er niet mee in beroering kwam; haar oogen zagen hem daarbij aan met de stomme vraag: Wat beteekent dit alles -; wat wilt gij van mij -

‘Geerte’ - zei hij - langzaam - zijn woorden hokkend - - ‘Ik wilde je zeggen - - dat ik-ook schuld heb; - - ik heb veel nagedacht.’ - -

- - - Het was zoo anders dan zij had kunnen denken of verwachten; geen aanklacht meer, geen heftig verwijt, zooals op dien eersten ochtend; zooals zij door haar vader wist zijn stemming nog stééds te zijn -. Het klonk zoo nieuw voor haar in deze zelfde kamer, waarin zij hem tot hiertoe had gezien steeds als de zelfverzekerde minister; zelfverzekerd van de onwankelbare rechtschapenheid van zijn eigen geloof. - -

En ineens viel in haar het licht van een nieuwe openbaring; ineens zag ze met haar geestes-oog neven hem dien anderen, dien ze zoo lang had nagefladderd, met al de Haagsche meisjes mee, den mooien charmeur met de brutale lokkende oogen en den overmoedigen lieven glimlach, waarmee hij hen allemaal won! Schijn, schijn dat alles! Achter dat innemende uiterlijk, waarmee zij zoo lang had gedweept, waarachter zij had geloofd een riddernatuur te wonen, school een lafaard, die haar in den steek liet, nu het er op aankwam de gevolgen te dragen van zijn daad, die daarmede tevens bewees, hoe weinig wezenlijk lief hij haar ooit had gehad, hij, die haar dus slechts als een avontuurtje méér op zijn ongetrouwden-man-levensweg had beschouwd, als niets anders!

Voor het eerst zag ze neven dien schijn, het wezen van dien ander; voor het eerlijke, waarachtige, godsvruchtige in hem ontwaakte op dat moment haar begripsvermogen. - - - Heel langzaam, vóór ze het zelve wist, rolde een traan uit haar oogen. En nog een - nog een - -

‘Ik had kunnen weten,’ - ging Govert-Jaap stokkend voort - ‘dat je mij niet lief hadt - niet zoo tenminste, als ik 't wenschte. - Maar ik-zelf wilde dit huwelijk - uit berekening een beetje. - - - En ook’ - zijn stem sloeg over - - ‘ook omdat ik wèl van je hield Geerte, ik hield van je, - maar’ - - -

Ineens vlamde 't in haar op met de hartstochtelijke haat van de vrouw, die zich tegen haar zin heeft gegeven, terwijl haar eigen begeeren willoos bleef daarbij. - -

‘Ja, dat weet ik, mijn lichaam heb je gewild’ - zei ze ruw. - - ‘Maar wat was ik voor je, voor de rest.? Wat ben ik ooit anders in je leven geweest dan dat.! - - Je waart te braaf, en te vroom, en te kuisch, om het zóó te zoeken als de andere mannen; dáárom moest je je vrouw hebben die daarvoor diende. Daarvoor was ik goed-genoeg. Er is nooit iets anders tusschen ons geweest dan dat eene, nooit iets dat ons dieper samenbond in onze smaken, onze levensrichting, wat ook.’ - -

- - Snikkend, plotseling al haar zorg voor het ragfijne boezel vergetend, wierp ze zich over de tafel heen, en klaagde hem aan:

‘O, als ik 't kon overdoen. - - Ik heb nooit van je gehouden; - van je positie, en je geld, en je naam, hield ik - - maar van jou niet. En dat wist je wel - - wist je wel...’

‘Neen’ - zei hij - ‘dat wist ik niet Geerte. - Als ik dat geweten had, zou ik je nooit mijn naam hebben willen geven; - daarvoor is die mij te heilig geweest altijd.’ - -

‘Vader wist het. - - Jij hadt het kunnen weten; - iedereen in den Haag zag, dat wij niet samenpasten’ - - snikte ze opnieuw. -

Het was het bitterste moment misschien van Govert-Jaaps leven, dit waarin hij begreep, hoe hij met een leven van boete en troosteloosheid, naast een voor hem zonder liefde of zelfs vergiffenis zijnde vrouw, zou hebben te betalen de schuld van zijn geweten; - dat hem aanklaagde.

In dat lange oogenblik van zwijgen, dat tusschen hen lag nu, streed hij zijn zwaarsten christen-levens-strijd. - -

‘Laat ons het verledene laten rusten’ - zeide hij eindelijk zich overwinnend om zijn nieuw besluit getrouw te blijven, besluit van willen goedmaken jegens zijn God. - ‘Ik zei je het immers reeds toen ik begon, dat wij beiden verkeerd gehandeld hebben - ik-ook-aan-jou. - - Wat helpt het elkaar

[p. 742]

nog verwijten te doen. Het is gebeurd.’ -

‘Ja,’ zei zij toonloos. - ‘Het is gebeurd.’ -

In beider stem was eenzelfde troostelooze vermoeidheid, van menschen, die weten dat ze hun geluk hebben verspeeld, dat alleen de vermoeienis van het leven-blijven-moeten zonder lust nog overblijft. - -

Weer viel het droeve lange zwijgen van elkaar niets meer te zeggen hebben tusschen hen.

Geerte zat met gebogen hoofd, en streelde werktuigelijk het hondenkopje, in zwijgend afwachten haar verder lot. Zooveel begreep ze nu wel reeds, dat hij van zijn scheidingseisch zou afzien, dat de schande van het in opspraak gebracht wezen haar en haar ouders verder zou worden bespaard. - - Dáàrom, om die oplossing ten goede, moest ze immers wèl dankbaar zijn, was ze ook dankbaar, in haar eigen angstvallige menschenvrees. - Voor de rest kon zij immers niets hopen of verwachten, of ook eischen meer, moest ze toegeven in wat hij zou beschikken. Zij de schuldige. -

- - Hij zei het haar kort en zakelijk, wat hij zich in die inkeering tot zijn eigen-ik had beloofd:

‘Ik trek mij terug uit het politieke leven; wij zullen op de Ekenhuize gaan wonen, heelemaal, zomer en winter. - - En ik reken er op dat het kind ons beiden zal helpen ons leven te dragen. - Het kind is door onze schuld in de wereld gekomen; wij hebben een groote verantwoording aan háár bovenal, Geert.’ -

Zij zag hem afwezig aan. Met een rilling dacht zij aan het groote stille eenzame landgoed, waar zij voortaan haar dagen zou moeten slijten, tusschen dorpelingen en een paar provincie-stad-menschen uit de buurt. Zij was nog niet ver genoeg van haar verleden, om rustig te kunnen terugzien op het koortsig heimelijk geluk met Fredi ten Have, als op een afgesloten doorlééfd geheel. Zelfs ondanks haar minachting voor hem om zijn haar in den steek gelaten hebben, nu het gold haar te beschermen, zelfs ondanks haar haat die in haar opvlamde om wat hij haar had ontstolen in lichtzinnigheid, treurde ze hem nogtans na, als een wegvliedende schittering uit een leven van kleurig klatergoud, waarin zij zich zoo thuis had gevoeld altijd, zoo innig gelukkig. - Fredi ten Have, hij was de verpersoonlijking voor haar geweest van het héérlijke genot; Govert-Jaap, de echtgenoot wien zij toebehoorde, was de wreede plicht voortaan, die haar dreigend riep. - -

Met een moeie beweging nam zij de verzoenende hand aan, die hij haar over de tafel heen reikte. -

‘Mij is alles wel,’ - berustte zij. - ‘Het zal wel het beste zijn zoo. Ik heb geen keuze immers ook.’ - -

(Wordt vervolgd).