De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Boekbeschouwing.

Max Dannenberg door W.A. Paap. (Uitgevers maatschappij Vivat Amsterdam.)

‘Toen ik advocaat werd, was ik een idealistisch menschje, dat van de maatschappij heelemaal niets wist. Maar een advocaat, die ooren en oogen open heeft, doet spoedig veel menschenkennis op... Ook interesseerde ik mij voor de personen uit mijn omgeving, en zoo kreeg ik de maatschappij goed onder de knie.’

‘Hoe ik aan mijn onderwerpen kom?... Ik haal al mijn onderwerpen uit de maatschappij. Er komt in mijn werken geen persoon voor, waar ik geen model voor heb gehad.’

‘Ik verbeeld mij in Duitschland veel te hebben geleerd. Dat spreekt trouwens vanzelf. In zoo'n groot land heeft alles, ook het publieke leven, in elk opzicht geheel andere verhoudingen dan in een klein landje. Ik heb mij intusschen de Duitsche taal zoo eigen gemaakt, dat ik letterkundig Duitsch kan schrijven, getuige mijn roman Max Dannenberg.’

Ik ontleen de bovenstaande aanhalingen aan de Telegraaf, waarin vóór eenige maanden een onderhoud voorkwam tusschen den

[p. 266]

auteur Paap en den heer d'Oliveira Jr. Zij troffen mij in verband met den roman: Max Dannenberg, waarvan ik den inhoud hier kortelijk wil bespreken.

Immers, als Paap van zichzelf zegt, dat hij als begin-mensch was een idealist, die van de maatschappij heelemaal niets wist, maar dat het leven hem onderrichtte, en als hij daarop laat volgen de verzekering, dat hij in al zijn boeken werkt naar levende modellen, dan ligt de conclusie voor de hand, dat hij in den jongen advocaat Max Dannenberg, vrucht van zijn verbeelding, schilderde eigen-ik, en eigen levens-rijpen, terwijl hetgeen hij verder schrijft over de verruiming, die het grootere Duitsche leven gaf aan zijn Hollandsche begrippen, verklaart het dóór en dóór Duitsche tintje van modern groote-stad-bestaan, dat, in de vertaling van Max Dannenberg, het onhollandsche van het boek accentueert, óók zonder die toevoeging: ‘uit het Duitsch vertaald.’

Wat het werk van den auteur verheft ver boven het middelmatige, dat is niet de inhoud, de stijl, het verhaaltje als zoodanig, noch ook de niet zeer nieuwe vinding van het mislukken eener ménage à trois, het is het karakter, de persoonlijkheid, die, onafhankelijk en oorspronkelijk, telkens om den hoek kijkt, in deze schepping van een zeer eerlijk en onpartijdig de dingen beziend mensch.

Het feminisme, als een mislukking in zijn gehéél, ondanks zijn zeer goede bedoelingen soms, ziedaar het gegeven, actueel en afgezaagd tegelijk, maar dat zich onderscheidt van de rest der hetzelfde thema behandelende vertelseltjes, door de vele rake gezegden en kernachtige uitingen van den schrijver zelf.

Zoo b.v. heeft do auteur in Mevrouw Schönau een ijveraarster voor de vrouwenzaak geschilderd van het goedige, reeds wat ouderwetsch-wordende, het héél-wèl-meenende type dier bejaardere, gehuwde, dames, die niet zien de ver-reikende gevolgen harer propaganda, maar eerlijk en oprecht bevorderen willen, door haar leuzen en vereenigingen, het heil der vrouw. Welnu, met déze enkele, àlles-zeggende pennestreken teekent hij het onnoozel bestaan van zulke voorvechtsters, te goeder trouw:

‘En in elke vereeniging is zij lid van 't bestuur, en zoo komen er brieven, en moeten er brieven geschreven worden, en er is geloop, en in trams wordt gereden, en in rijtuigen gehotst, kortom men doet wat men kan, en zoo gaat de wereld vooruit.’

En een eind verder ontmoeten we de onderstaande, niet minder rake teekening van een reformdraagster-voorvechtster:

‘Als een oppergewaad droeg zij een soort van zak. Voor aan den hals was een groote lap vleesch zichtbaar, van achteren boven op den rug eveneens, en toen zij eens stond, en zich voorover boog, zag men de lijnen harer omvangrijke achterwangen zoo te zeggen door den zak heen, als een teekening overgetrokken. Dezen zak noemde zij volgens het algemeene tegenwoordige spraakgebruik, een reformkleed’.

Meen echter niet, dat de schrijver, al zegt hij zulke dingen heel ironisch scherp, daarmede heeft willen ‘afgeven’ op féministen en hare stellingen. Integendeel. Hij neemt haar heel ernstig.

Van deze zelfde reformdraagster zegt hij verder veel goeds, hoe, als zij optreedt, haar oprecht enthousiasme en haar lieve stem deden vergeten haar kleeding, en hoe haar voordracht zóó waar is, en zoo geleerd, op historische gegevens gebouwd, dat zij terstond Max Dannenberg overtuigt, en maakt tot een aanhanger harer theorieën. De tamelijk tamme inhoud van de rest komt er dan op neer, hoe Max, die eerst met de eene vrouw leefde tegelijk met een anderen man, en zelfs een kind heeft van die vrouw, later walgt van dezelfde verhouding, wanneer een andere, eveneens reeds met een eigen man levende vrouw, hem precies hetzelfde voorstel doet. ‘Twee mannen - een vrouw. Waarom niet? raisonneerde ik destijds. Of zijn het de bijkomende omstandigheden, die het telkens bederven’? En daarmede eindigt Max dan in het banale huwelijk, met een lief en zacht, ècht Duitsch meisje, dat altijd van hem heeft gehouden, en heel blij is, dat hij zich eindelijk verwaardigt haar te nemen. Om deze twee heen groepeeren zich andere min of meer levensware typen, als Lotte Günter, Anna Dannenberg. Maar, niet om de uitbeelding van hen, allèén om de telkens als zoo héél wáár treffende gezegden, moet men Paap liefkrijgen, als een supérieur auteur. Daar heb je b.v. dat zinnetje van levenswijsheid:

‘Men moet elkander liefhebben; dat is de éénige levenswijsheid. En, als dan de dood komt, dan staat hij, dien men liefheeft, naast ons, en hij neemt onze hand, en men slaapt rustig in’.

Het is een vrouw, aan wie deze schoone woorden in den mond worden gelegd. Een andere vrouw geeft, als zij den man van

[p. 267]

haar liefde huwt, het volgende verstandige antwoord aan de vrouwenrechten-ijveraarster, die wil, dat zij in het huwelijk hare ‘onafhankelijkheid’ zal bewaren;

‘Mij dunkt wanneer men onafhankelijk zijn wil, dan moet men heelemaal niet trouwen, de man niet, en de vrouw niet. En dan moet men zelfs zorgen, dat men ver van elkaar blijft, want, van het oogenblik af, dat men elkaar den eersten zoen geeft, is het met de onafhankelijkheid al gedaan’.

Terwijl het heet omtrent het einde van Else, een andere ‘moderne’ vrouw-in-spe:

‘Else heeft de vrouwenvraag, die zij begonnen was te bestudeeren, voor zich voorloopig zoo opgelost, dat zij voor haar man en kinderen een lieve vrouw en zorgende moeder is geworden. Toen juffrouw Hardinxfeld haar een paar jaar later eens vroeg, waaraan zij haar vrijen tijd besteedde, was het antwoord dat zij, als zij jegens haar twee kinderen en haar man haar plicht deed, voor ernstig ander werk geen vrije uren had. Zij was namelijk, onmodern, van meening, dat de moeder de natuurlijke opvoedster harer kinderen is, en wilde, zoo lang het niet volstrekt noodig was, in dit opzicht van geen vreemde hulp weten.’

Het zou er vrij wat ongelukkiger uitzien voor het gezinsleven, en daardoor voor de maatschappij, indien getrouwde vrouwen en moeders aan deze behartenswaardige woorden van Paap een voorbeeld wilden nemen, en konden besluiten in te zien, hoe hare plichten niet liggen in het openbare leven, maar in haar eigen thuis, en hoe zij vandaar uit beheerschen en regeeren de wereld, in haar man en hare opgroeiende kinderen, maar óók, hoe er inderdaad, voor wie aldus de echtgenoote- en moedertaak opvat, géén tijd overblijft tot ander werk van beteekenis buitenshuis. Maar, met dat al, een oplossing tot de vrouwenquaestie in haar gehéél brengt een roman als dit oppervlakkig-gedacht tendenz-verhaal geenzins. Want, al deze ten tooneele gevoerde meisjes brengen het, zonder zorgen of moeite, tot een héél-gelukkig huwelijk, met héél-beste mannen. Ging het in de werkelijkheid ook zoo toe, er zou misschien geen ‘vrouwen-vraag’ zijn. Wat echter met de duizenden verlatenen, ongehuwd-geblevenen, misdeelden?

Liever dan langer stil te staan bij het onbevredigende van dit gedeelte van het boek, haal ik aan de kostelijke woorden als de navolgende:

‘Zij had namelijk een eigenschap, die bij ethische menschen, bij de Goodtemplers bij de Vredebonders, de Moederbeschermsters, bij allen, die hun groote zwerftochten in het kolossale rijk der menschelijke dwaasheid maken, epidemisch is, was tamelijk ijdel.’

Zoo'n zinnetje is op ende op Paap Raak en scherp van het begin tot het einde! En hetzelfde geldt van den zin, naar aanleiding der kunstgeschiedenis-studeerende juffers: ‘Daarom is ook de kunstgeschiedenis niet de geschiedenis van de kunst, maar in hoofdzaak de geschiedenis van de zotheden, die de luidjes over kunst geschreven hebben.’ - Ik moet glimlachen bij die schilderij, die dan volgt, van ‘juffrouw Zapf, die kunstgeschiedenis studeeren wilde, en juffrouw dr. Zopf, die kunstgeschiedenis al gestudeerd had, en juffrouw Zipf die kunstgeschiedenis studeerde’, etc. etc., want zoo Paap werkt, volgens zijn eigen getuigenis, naar levend model, dan heeft hem zeker voor deze kunstgeschiedenis-manie een geheele schare Haagsche jongedames ten voorbeeld kunnen dienen. Het was een waarlijk belachelijke rage, onder al wie wou meedoen in die dagen, zichzelve aan te sluiten bij een ‘cursus van kunstgeschiedenis’, en nog herinner ik mij eene harer, die er ‘alle dagen zoo'n hoofdpijn van kreeg’, dat ik haar in gemoede aanraadde die studie toch op te geven; een raad dien ik zag beantwoord met vernietigend op mij neerblikken; helaas, de arme eindigde in een zenuw-inrichting! Is het niet verstandig en juistgezien, wat Max Dannenberg, of liever gezegd Paap, zulke naar bezigheid zoekenden aanraadt:

‘Niet alleen zoo brochures lezen, en voordrachten aanhooren, en geklets kletsen, en in comitees zitten, en geld inzamelen voor dezen nonsens, en met het zakje rondgaan voór de ijdeltuiterij van daarginder. Want zoo doen de vrouwen hetzelfde maljanswerk, als de mannen, en wanneer zij op deze wijze tot de hoogte van de mannen naar boven zinken, dan moesten zij toch begrijpen, dat een verstandig mensch háár evengoed uitlacht als de mannen.’

In die slotzinnen ligt een groote waarheid. Juist zóó ìs het. Wat wij kunnen zijn, dat waarin wij superieur kunnen zijn, dat is onze vrouwelijkheid, ons moederschap. Waarom denken dan toch de vrouwen dat zij zich daardoor vernederen, juist door dat, wat de man niet kan, en dat het haar ontzettend hóóg doet uitsteken boven iedereen, als zij het dokters- of advocaat-titeltje bezit, dat de domste man ook nog wel kan ver-

[p. 268]

overen, of, als zij náást hem op een bureau mag werken, bf als zij een artikeltje kan samensflansen even bruikbaar voor den druk, als dat van een man-collega!!

Indien ik niet reeds zoo vele aanhalingen had gedaan, ik zou óók die over de verhouding van Dannenberg tot de kunst hier nog willen neerschrijven. Paap wijst er zoo helder op, dat de wereld noch de kunst is gediend met kwart- en middelmaat-talentjes, en dat een jonge, bekwame man daarom veel beter doet een iets te worden in een of ander vak, dan een artist van den vierden rang te blijven in de ‘kunst.’ Ik vond elk dezer woorden als geschreven uit mijn eigen ziel, en ik dacht, ze lezende, aan mijn opstel onlangs in dit blad, naar aanleiding van Henri van Wermeskerken, en zijn romans, waarin ik dezelfde meening verkondigde. Trouwens, ik vind zòóveel van mijn eigen onafhankelijke en niet bij de geijkte levensbeschouwing passende denkbeelden terug in Paap's romans: Vincent Hamon en Max Dannenberg, en Jeanne Collette, dat het geen wonder is, indien ik hem liefheb, niet zoo zeer als een begaafd auteur, dan wel als een onafhankelijk-denkend, niet door een of andere school of richting beïnvloed mensch, een krachtige, eigen persoonlijkheid. Bij al de totaal onpersoonlijke namaak-romans, die, jaar in jaar uit, worden geschreven, en die den lezer niets zeggen, is de verschijning een werk, waarin zit een ziel van een iemand, een bewijs van doordenken en van eerlijke opinie, een blijde gebeurtenis, een daad om den schepper er van lief te krijgen

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.