De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

‘Om de eere Gods.’
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 12).

Den volgenden dag, in de kerk, had ze ten minste de voldoening, dat haar verschijning, in de sealskin-jacquette, met een zwartlaken-van-zijde-ruischenden onderrok, en een groeten hoed met donker-roze rozen en bont gegarneerd, een énormen indruk maakte. - -

[p. 211]

De boeren gaapten haar aan - de dorpsche dames keken jaloersch of bedenkelijk, de enkelen, die wilden meedoen op hunne manier, zelfs bepaald-afkeurend. - - Maar, in de oogen van de heeren las ze een onverdeelde bewondering voor haar jeugd en haar figuur en haar elegance...

Het was een echt-achterhoeksche provincie-dorps-kerk van Calvinistische dorheid, kale witte muren, en donker-geverfde banken zonder eenigen comfort, vooral geen verwarming, ondanks de vochtige koude; de ouderlingen, met hooge hoeden uit den tijd van hun grootvader, en wijde gekleede jassen, of wat althans zoo'n kleedingstuk moest voorstellen, zaten gewichtig-doenerig te luisteren, of Dominee ook wel sprak naar ‘de leer’. Zij plantten hun hoofddeksels voor zich op den grond, sloegen de armen over elkaar, namen een denkers-houding aan, van: oppassen-nu-hoor, of-we-hem-ook-betrappen-kunnen - -

Maar, Dominee van der Grijp was niet te betrappen, want hij was een door en door calvinistisch man, die nooit afweek van den Bijbel, en, die de leer der Uitverkiezing op zijn duimpje kende. - -

Ook nu sprak hij zeer tot tevredenheid van zijn gehoor over de hel. ‘Want ik de Heere Uw God ben een ijverig God, die de misdaden der Vaderen bezoekt aan de kinderen, tot in het derde en vierde geslacht.’ - -

Met schrille kleuren schilderde hij de wraakgierigheid van den calvinistischen God, Zijn wreede straffen, waarmede Hij dengenen, die hem haten, zal vervolgen. - De ouderlingen en diakenen, in de eerebanken neven den preekstoel, kuchten goedkeurend bij elk scherp dreigend woord, en toen eindelijk, achter adem bijna van het galmen, de Dominee zijn waterglas greep, als de gebruikelijke geste bij het uitgeven van het middengezang, viel de gansche gemeente in, met een soort krijgshaftig gebrul, dat niet veel met zingen gemeen had

Hij zal zijn haters wijd en zijd
Verschrikt, verstrooid doen vluchten - -

Men kon het die van inspanning rood-opzwellende boerengezichten aanzien, hoe zij zich vermeiden in die gedachte, dat ‘hun’ God straks hun vijanden, de Satanskinderen, zou vervolgen en vernielen. Er blonk niets van christelijke liefde in die oogen, enkel haat en Schadenfreude. -

En toen ze, na de Kerk, in groepjes, langzaam-zeurig naar huis slenterden, waren ze het er weer over eens, dat Dominee het wèl goed gezegd had, toch maar stond op den Bodem des Geloofs. -

Voor Geert was het een herinnering aan haar kinderjaren, toen zij elken Zondag dezelfde soort calvinistische-preeken te hooren kreeg van streng-rechtzinnige leeraren.

In den Haag was Excellentie Eduma de Witt natuurlijk meer meegegaan met de mode, had zich heel handig geschaard onder de gematigde-orthodoxe richting van Dominee Strintman. Doleerend - zeker dat was hij nu eenmaal - hij ging van tijd tot tijd dan ook nog naar de Gereformeerde kerk A. of B., maar hij deed het zooveel mogelijk zonder opzien te baren, net als hij vroeger precies andersom wèl de aandacht had zoeken te trekken van de Vrije-Universiteit-broeders, (waaronder hij zich toen in Amsterdam bewoog,) voor zijn bij uitstek doleerende gezindheid. - En Geerte-zelve kwam nooit anders dan bij Ned. herv. mode-predikanten, hetgeen ook minder hinderde, daar die immers toch allemaal orthodox heeten in de residentie. -

- - Met tante Stinia, die te oud was om den verren afstand te loopen, reden ze terug. Op de Ekenhuize werd precies twaalf uur koffie-gedronken, Zondags echter, om de kerk, werd het half een. Een ouderwetsche koffietafel, met broodjes en koffie en rookvleesch en gesneden tong, en geen sprake van warme lunch-schotels, of wijn - zooals Geerte dat op zijn Haagsch thuis gewend was geraakt. -

‘Oude Bertus was er niet,’ zei tante Stinia, die precies iederen kerkganger kende, en wist wie thuis bleef, en wie niet, ja, zelfs bijna zonder mankeeren de reden wáárom. - ‘Hij is zeker weer erger, want anders komt hij nog vrij trouw’ - -

Govert Jaap had al order gegeven, dadelijk na de koffie in te spannen voor het voorgenomen bezoek - vertelde hij.

Zijn vrouw, wier natuur een blijmoedige, gemakkelijke was, had er zich al volkomen in geschikt. - Ze stal nu tante's hart tenminste een beetje, door, met gezonden eetlust, te verklaren, dat het brood hier in 't Noorden toch maar vrijwat lekkerder was dan in den Haag.

‘En “stoet”. O, Govert-Jaap, geef mij nog een ferme snee - ik ben dol op stoet. - -’

Hij sneed het ronde bruin-grijze-brood aan, en gaf haar een ferme boterham, die zij zich, met boter en kaas, goed liet smaken. -

Ondertusschen begon tante Stinia over de mooie weldoorgronde preek, en hoe Dominee van der Grijp het toch zoo innig-goed-meende. -

‘Ja, dat doet hij’ beaamde Govert-Jaap. ‘Hij is met hart en ziel overtuigd van wat hij zegt; - alleen, ik wou hem soms wat minder bekrompen hebben’. -

‘Dat was zeker de Dominee-familie hè, die je zoo beleefd groette,’ informeerde Geerte om ook wat mee te zeggen, ‘in die bank tegenover de onze, dat typisch ouderwetsche menschje, met nog een Friesche muts op, en

[p. 212]

naast haar dat burgerjuffie met die bruine chocola-japon.’ -

‘Geert’ wees tante Stinia haar terecht. ‘Ik wensch je toe, dat je het vroom gemoed hebben moogt van die twee menschen, waarover je zoo minachtend spreekt. - Geloof me, het zit 'm niet in uiterlijkheden’ - -. En haar blik gleed zéér afkeurend over Geert's elegante japon, met de dunne kanten mouwen, tot aan den schouder enkel van kant, zoodat je de bloote armen er door heenzag, terwijl het enge gesloten lijfje was van 't zelfde spannende laken als de rok. -

Geert had dat in háàr oogen extra keurige toilet nog wel expresselijk voor hier in 't Noorden aangetrokken, om er nu eens heel deftig uit te zien.

Zij bloosde, en had om die aanmerking, vanaf dat oogenblik, een hartgrondigen hekel aan tante Stinia. -

Govert-Jaap was blij, toen de knecht hem een oogenblik later kwam melden, dat het rijtuig vóór stond. Geert zette haar coquet pelsmutsje weer op, hulde zich in haar sealskin-jacquette met den reuzen-mof, informeerde nog eens uitdrukkelijk, of er wel een waterstoof voor haar in 't rijtuig was gelegd en een warmen plaid, en nam toen, met haar onbevangen zelfverzekerheid, die er zich niet aan stoorde dat zij niet in den smaak viel, hartelijk van tante Stinia afscheid. -

‘Dag tantetje, zorgt U maar voor 'n lekker kopje thee, tegen dat we terugkomen - Of’, - en een tikje ironie klonk in haar stem -, ‘of doet U daar ook al niet aan, aan zoo iets Engelsch?’ -

‘Ik vind het mal al die vreemde gewoonten-na-aperij’ - klonk het wat streng - ‘maar als je zin hebt aan een kopje thee, wil ik het met alle genoegen voor je zetten’. -

Onderweg trachtte Govert-Jaap zijn vrouw te doen inzien, welk een nobele vrome natuur zij in zijn tante, die hem zoo lief had opgevoed, miskende. - Maar Geerte was te weinig ideaal aangelegd, om in de oude mevrouw Stinia iets anders te kunnen zien, dan ‘zoo'n stijf, deftig, ouderwetsch mensch, die was vergeten hoe zij-ook eens jong was geweest’. - Zij drukte zich heel dicht aan ondertusschen tegen haar man, en klaagde over de vinnige kou en dat hij haar moest verwarmen. - - Govert-Jaap was nog steeds heel verliefd, en vond het een zaligen rit. -

De oude Bertus Theunissen zat alleen thuis in zijn leuningstoel, een heel gemakkelijken, hem door mevrouw Stinia cadeau gegeven, toen Govert-Jaap de maar aangeleunde voordeur opende, en met uitgestoken hand zei:

‘Dag Bertus - - ik ben uit den Haag over - ik kom eens naar je kijken’. - -

Van eerbied voor den ‘jonker’, zooals hij hem nog steeds noemde, wou hij oprijzen, maar van aandoening kon hij dat nu nog minder dan anders om zijn gebrekkigen adem. - En, Govert-Jaap had reeds, met een: ‘Blijf toch alsjeblieft zitten’, een harden rieten stoel bijgetrokken voor Geerte, en een tweeden voor zich. - Geerte, die maar aarzelend ging zitten, zag onwillig om zich heen. Het was er donker en muf, net als zij zich had voorgesteld, en niet-over-zindelijk ook. De bedstede-deuren stonden nog open; de oude man had waarschijnlijk zooeven gerust, en zijn dochter, die ter eere van den Zondag-middag zich een teut-praatje in de buurt gunde, was dientengevolge er nog niet aan toe gekomen het bed weer op te maken. Een vuilneuzig, in een verstelde donker-blauwe boersche jurk er niet zeer oogelijk uitziend kleinkind, van drie of vier jaar, zat bij de tafel met een gebroken popje in een wiegje spelend. - - Vóór den ouden man stond een stukje niet meer versche stoet, waarop hij zijn afgebrokkelde stompjestanden waarschijnlijk zou breken - dacht Geerte - als hij er van at.

En toch, in al de armzaligheid van dit donker-somber vertrekje, nog ongemoedelijker, nu de weer opnieuw vallende sneeuw het weder nog meer verduisterde dan in zondagen, scheen, als een straal uit een betere wereld, die alles overglansde, het gelaat van den ouden Bertus, een leelijk, grof gelaat toch, met een stoppelbaardje, omdat hij niet meer werd geschoren, en met dof wordende moede oogen, en met slechts o zoo weinig grijs-geel haar - - -

Maar, de uitdrukking en de klank van de stem waarmee hij uitriep, toen hij Govert-Jaap herkende, want daartoe moest hij éérst nog zijn bril opzetten óók, een bril met een dikken zwaren rand: ‘God is goed, jonker, God doet gróóte dingen aan zijn knecht, dat Hij me dit nog laat beleven!’

Het was Geert te moede een oogenblik, als zag zij haar man, die deze aandoenlijke liefde inspireerde, en het Geloof dat kracht gaf tot zulk ootmoedig zich in God verblijden kunnen ondanks alle leed, in een nieuw licht - een tot hiertoe van haar-zelve onbegrepen hemelsch licht. -

‘En hoe gaat het er nou mee Bertus, - niet te best hoor ik’ - zei de heer van den Ekenhuize gemoedelijk, en schoof dicht naast den ouden man, omdat hij wat doof was. - -

‘Wel neen, zoo als 't God blieft meneer, jonker bedoel ik, meneer de baron, wil ik zeggen’ - zei Bertus met zijn geliefkoosde uitdrukking. Hij had zijn pet voor zich op de tafel liggen, naast een grooten dikken Staten-Bijbel, waarin hij vlijtig las, op het oogenblik waarop zijn bezoekers binnenkwamen. - ‘Ik lees nou tegenwoordig liefst van de Opstanding, weet U: Daar zal geen dood meer zijn - en daar zullen we allemaal

[p. 213]

wezen als Engelen Gods voor Zijn aangezicht.’ - -

Het oude gezicht nam weer diezelfde vrome verklaarde uitdrukking aan. - Geert voelde 't: hier was niet de bijbelteksten-aanstellerij van haar vader, en van diens Haagsch-orthodoxen-kring. Hier sprak iemand, die kracht putte uit elk der Bijbelwoorden, die hij aanhaalde, kracht om te sterven. - -

- - ‘Maar hoe is het nu met je?’ - herhaalde Govert-Jaap. - -

‘Met mij - goed’ - zei de oude man met een aandoenlijke onverschilligheid. - Het viel hem blijkbaar niet in te klagen over zijn ouderdoms-gebreken, over het hinderlijk verval van zijn krachten. - - Hij vond het goed, zooals het kwam - - zooals God het hem toezond. - - En zijn gedachten bepaalden zich ook dadelijk weder bij Gods Woord.

- ‘Dat is het eenige’ - lichte hij nader toe. - ‘Weet U jonker, meneer de baron meen ik, het eenige wat hard valt, dat ik tegenwoordig zoo dikwijls de Kerk moet verzuimen; 't loopen wil niet meer, - en ik kan ook niet meer zoo goed alles verstaan; daar heeft m'n dochter wel gelijk in. Maar 't gezang, weet U, dat mis ik, en 't gemeenschappelijk bidden.’ - -

Op dat oogenblik ging de aangeleunde deur nog eens opnieuw open, en Dina van der Grijp, in de chocolade-kleurige japon waarom Geert haar had uitgelachen, een heel ouderwetsch zwart hoedje op, een schaaltje, onder een witten theedoek verborgen in haar arm, kwam naar binnen. Zij deinsde vuurrood terug, toen zij Govert-Jaap en Geerte zag zitten; maar 't was te laat, Govert-Jaap was al opgesprongen om haar een stoel bij te schuiven. -

‘Ik kwam Bertus wat van moeder brengen. - Ik wist niet dat U er was’ - - stotterde zij. - ‘Ik wou niet storen.’

‘Mijn vrouw, juffrouw van der Grijp, van de pastorie’ - stelde Govert-Jaap voor. - Arme Dina liet haar schaaltje bijna vallen van verlegenheid. En toch was zij op dat oogenblik zeker niet de minste van de twee. Maar dat zag zij zelve niet in. -

‘Het spijt mij zóó dat ik stoor’ - stotterde zij alweer. -

‘Maar U stoort in 't geheel niet’ - verzekerde Geert neerbuigend. ‘Ik ben heel blij kennis te maken. - Mijn man heeft mij natuurlijk zoo dikwijls van de pastorie gesproken’. -

Dina plukte aan haar wollen handschoenvingers. Zij was genoeg vrouw, om het neerbuigende van Geertes toon, om den welwillend-medelijdenden blik, die langs haar chocolade-kleurige japon gleed, te voelen als een vernedering. - Zij maakte met onhandige vingers het theedoekje los, en schoof Bertus het schaaltje toe.

‘Moeder heeft het voor je klaargemaakt, omdat je immers zoo graag zoo iets frisch hebt’. En, terwijl Bertus zich in dankbetuigingen verdiepte, stond zij op, om zich over het kleine vuilneusje te ontfermen, dat, op het gezicht van grootvaders lekkernij, dwingerig begon te huilen. -

‘Stil Trijntje - zoet-zijn. Als je niet ondeugend bent, dan heeft tante Dina voor jou ook iets meegebracht. Zie maar’. - Zij haalde een koekje uit haar zak, dat inderdaad het kind tevreden stelde, en ondertusschen veegde zij het vuile neusje af, en geraakte bij al die zorgen voor anderen weer zelve op haar gemak. -

Geert voelde met een soort wrevel, hoe zij hier met al haar elegance 't vijfde rad aan den wagen was. Haar man en Bertus spraken nog steeds over den Bijbel, in het bijzonder over de verborgenheden der Openbaring, waarover de laatste het helder gezond oordeel had, van zooveel eenvoudigen in den lande, waar het godsdienstige onderwerpen geldt. -

‘Mij dunkt, het wordt onze tijd’, zei zij, om er een eind aan te maken, een beetje bits. -

Govert-Jaap stond op. - ‘En nu heb je nog niet eens goed met mijn vrouw kennis gemaakt’, trachtte hij haar in 't gesprek te mengen. ‘Ik heb haar expres meegebracht, omdat ik dacht dat het je genoegen zou-doen haar te leeren kennen’. -

Toen stak de oude man zijn vereelte hand over de tafel Geerte toe, en zei in allen eenvoud en zonder eenige vleierij: ‘Dat je een goeie vrouw in het Huis moogt wezen, net als mevrouw Stinia - juffer, ik meen mevrouw - - God zegen je’. - -

- - ‘Dank je’ - zei Geerte verlegen. - Zij kwam zich hier zoo onhandig, zoo niets op haar plaats voor. Als klein meisje herinnerde zij zich nog heel goed, dat ze òók wel eens zulke bezoeken bij eenvoudigen met haar vader had meegemaakt, toen die nog in het Noorden woonde. Maar die deed zoo heel anders. Die overstelpte de menschen met bijbelteksten, en galmende woorden, en hoogdravende beloften; de achtergrond was immers ook altijd om stemmen te winnen. Wat had die aanstellerige gemaakte vroomheid van haar vader gemeen met de stemming van echten godsdienstzin, die zij voelde dat hier om haar was - -

‘Goddank’ - zei ze, toen ze buiten was, en de sneeuw haar in 't gelaat joeg, terwijl zij in het rijtuig stapte - ‘Goddank, wat 'n corvee’.

Govert Jaap voelde het als een zweepslag dien hem werd gegeven. Hij was nog heele-

[p. 214]

maal onder den invloed van die zoo benijdbare berusting en zelfverzekerdheid van geloof, waarmede deze oude man tot hem had gezegd bij 't scheiden: ‘En, als ik meneer de baron hier op aarde niet weer zie, dan toch Hierboven; 't lijkt alles zoo kort als je er zoo dicht bij staat’. - - Hij had innerlijk gewenscht te zijn gelijk deze nederige van harte, zoo los van de aarde, zoo bereid voor den Hemel. - En met zijn vrouw, met haar, die hem nu toch de naaste was in alle intieme levensdingen had hij daarover willen spreken, zijn hart bij haar willen uitstorten. Maar, daar hadt je het weer - alleen haar lijf was van hem; tusschen zijn ziel en de hare lag een klove, een breede, diepe klove, die niet was te overbruggen. -

‘Wat 'n kwezel’ - zei Geerte nog, en drukte vies haar neus in haar reuzen-mof, ‘die vervelende dominee-dochter bedoel ik, 'n èchte hoor!’

Govert-Jaap sloeg zijn arm om haar heen, en trachtte in een liefkozing te vergeten, dat zij hem nooit anders zijn vrouw zou zijn dan als de stilster van zijn lijfsbegeerten -

(Wordt vervolgd).