De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Boekbeschouwing.

Een merkwaardig boek, naar aanleiding van: De arme vrouw, door Jeanne Reyneke van Stuwe. (Uitgever L.J. Veen, Amsterdam.)

Het is niet om het onbeduidend-oppervlakkige van den roman als zoodanig, dat hij een afzonderlijke bespreking verdient, het is om de bekentenis van den inhoud, dat ik hem wensch in veler handen, en daartoe hoop bij te dragen door dit artikel.

Want, ondanks, of, laat mij liever zeggen, juist om de vóórrede van de schrijfster, is dit boek over vrouwenlevens een van bekentenis, hoe ongelukkig zij, de vrouw, het heeft in hare nieuwe positie van ikheid, van zelfstandige, van àlles-wetende, en àlles beredeneerende!

Immers, Jeanne Reyneke van Stuwe schijnt nu eenmaal geen boek meer te kunnen schrijven in de laatste jaren - en zij schrijft er nog al éénige, - zonder vóóruit den lezers te vertellen gemakshalve, waarover zij het hebben zal met hen, - als schooljuffrouw met de kinderen.

Gewoonlijk is het een personen-lijstje, met een korte karakteraanduiding, en met hoofdstukken, die de gebeurtenissen, welke erin verteld worden, vóóraf als titel aankondigen; deze maal vindt de auteur het noodig ons op eene afzonderlijke bladzijde mede te deelen, dat zij heel objectief is in de teekening harer vrouwen-typen, dat zij, (de cursiveering is van haar-zelve), heeft willen weergeven ‘typen van de hedendaagsche vrouw, niet zooals zij volgens hare of anderer begrippen moest zijn, maar zooals zij is in de werkelijkheid.’ Goed, dus, op haar eigen gezag mogen wij aannemen, dat de in de Arme Vrouw afgeschilderden, meisjes en vrouwen, zijn: levenswaarheid, onder ons rondwandelende werkelijkheidsafbeeldingen. Welnu, heb ik dan geen gelijk, wanneer ik beweer, dat juist dóór die objectiviteit bewezen wordt het onbevredigende en onopgeloste van de vrouwenquaestie in haar oogenblikkelijk stadium, wanneer zij voortbrengt zulke voor haar-zelve het-niet-vindende, met alles in het ongereede geraakte, haar roer geheel kwijt zijnde, diep-beklagenswaardige schepsels, als, stuk voor stuk, deze Marceline, deze Betsy, deze Corry, deze Françoise, deze Eleonore, - hoe zij allen heeten mogen!?

Tien jaar geleden ongeveer schreef mevrouw Goedkoop, zooals zij toen heette, een beslist tendenz-werk in haar Hilda van Suylenburg.

[p. 195]

Alle jonge meisjes vlogen er op aan, en moesten den daarin gewezen weg volgen, en voelden plots in zich: roeping, studie-ijver, wat niet àl! Nu, nu die Backfischjes van toen zijn geworden vrouwen, staande in het werkelijke leven met zijn désillusies en zijn strijd, nu komt er hoe langer hoe meer een reactie, nu zien zij, en mèt haar hare omgeving, hoe geheel anders de werkelijkheid is, dan de ideaaltoestand, dien mevrouw Goedkoop geliefde te verzinnen: om de heel-eenvoudige reden, dat wij nu eenmaal, hoe en wat we ook worden in de wereld, niet kunnen uitschudden onze vrouw-natuur, noch kunnen afleggen ons vrouw-lichaam! Het is de verdienste van Jeanne Reyneke van Stuwe, bij al het héél-bedachte en oppervlakkig-in-elkaar gezette van haar boek, dat zij hierin zéér objectief is gebleven inderdaad, in dat weergeven van vrouwen. Marceline, de mannen-veroveraarster, zoo goed als Françoise, de trouwlustige in zuiver zinnelijken zin, zoo goed als het met hare ‘geestelijke’ liefde in het ongereede geraakte studentje, zij zijn vóór en boven alles andere wezens dan mannen, met andere gedachten, en andere gebreken, en andere deugden. En dááronder lijden ze allemaal meer of min, omdat het haar maakt, de eene zus, de andere zoo, zijn slachtoffer! Daaraan is nu eenmaal niets te doen, en, uit dit oogpunt, is de titel: De Arme vrouw misschien niet zoo slecht gekozen! Indien de uitwerking maar een betere, minder-haastig-dáárneer geworpene ware! Maar, wat is er nu afgezaagder dan zulk, in hoofdstukken van niets, naast elkaar groepeeren van eenige vrouwen, en ze dan aan elkaar lijmen met een onmogelijke draakromanintrigue, van een onmogelijke weglooperij met een Spaanschen schilder! Die heele Marceline-figuur, zoo maar geknipt uit een of anderen Franschen roman, niets lijkend op welke Haagsche-klein-steedsche zóógenaamde wereld-dame ook, zij handelt en praat zoo onhollandsch mogelijk, pour le besoin de la cause, en haar wegloopen met den schilder is het meestonmogelijk slot, dat ik in lang tegenkwam in een roman, zich verheffend boven het genre keukenmeiden-lectuur. - Stel U voor deze verwende, voor haar Haagsche-uitgaan-leventje alléén bestaande vrouw, die alles in ééns opoffert aan haar éérste-gezicht-liefde voor dien schilder, en er met hem van doorgaat; stel U vooral voor, dien schilder, die bereidwillig dat blok aan zijn been neemt, en zóó deugdzaam is, dat hij, om zijn verloofde kuisch te waarschuwen hem niet vóór hare echtscheiding te verleiden haar herdoopt in een beteekenisvol: ‘Eva!’ Inderdaad, als roman is deze laatste nommer zooveel (oog kan ik sinds lang niet meer houden op het aantal, want elk half jaar komen er een páár), wel het minste geestes-product dat de schrijfster perste uit hare te vruchtbare hersenen, maar, als afbeelding van het lot, waartoe de hedendaagsche vrouw werd veroordeeld van lieverlede, dóór de omstandigheden en den tijdgeest, is het werkelijk de moeite waard in De Arme Vrouw nà te slaan, hoe onbevredigd die studentjes en die nieuwe vrouwen zich voelen, en, neven haar, de oudere generatie evenzeer, de moeders en de getrouwden, omdat men haar afnam, zonder haar iets in de plaats te geven, en leerde zichzelve als een ‘ikheid’ beschouwen, en daardoor veeleischend en alles-zwaar-nemend maakte; waartoe? tot welk doel? Wat heeft zij er mede gewonnen ten slotte; wat anders dan désillusie en opstand tegen haar vrouwenlot?

Het laatste nommer van de ‘Vie heureuse’ brengt een niet onaardige caricatuur op ‘De hedendaagsche vrouw’, die, ook al weer juist in dat blad, een bijzondere beteekenis krijgt, omdat het er ook al een is van feministische tendenzen, zoodat de opname van zóó iets bewijst voor die kentering overal, waarop ik in den aanhef van dit artikel reeds wees. In die caricatuur dan wordt er op gewezen, hoe zorgen en levensmoeilijkheden de éérste en voornaamste aanleiding zijn tot het leelijkworden van de vrouw. Op het eerste plaatje gaat zij, mooi-aangekleed, jong en bekoorlijk, naar het bal, terwijl haar man thuis in zijn bed ligt te lezen, in een politiek opstel van zijn hand, en er, in dat nachtgewaad, en met dien scherpen trek om zijn mond, niet bepaald innemend uitziet; maar op het volgende heeft mevrouw zijn taak reeds gedeeltelijk overgenomen, en schrijft aan een bureau, met om haar mond dienzelfden scherpen ingespannen trek, die hèm in zijn arbeid ontsierde, en ondertusschen past hij op de kinderen, en glimlacht daarbij, en ziet er opgewekt uit. Nog erger zijn èn hare kleedij èn hare gelaats-uitdrukking, als zij, op plaatje nommer drie, rent naar een vergadering, terwijl omgekeerd hij er steeds beminnelijker en jovialer gaat uitzien, belast ondertusschen met de veel aangenamer taak om voor het diner te zorgen, en de lekkere geuren daarvan in te snuiven. En eerst recht keert zich de rol om van beiden op haar ‘jour’, want nu is zij presi-

[p. 196]

dente van de Kamer geworden, door Vrouwenkiesrecht, en men ziet haar, met hoogrood gelaat, gesticuleeren, in practische kleedij en met kort haar, maar hij ontvangt intusschen thuis de visites, keurig gekleed, geparfumeerd en welgedaan èn blozend van het niets-uitvoeren! Waarlijk, Jeanne Reyneke van Stuwe had die plaatjes kunnen laten afdrukken, - als zij er toen reeds geweest waren, - vóórin de Arme Vrouw, want zij illustreeren zeer waar de lieflijkheden van die dames, in geestelijken zin.

Zorgen, zelfkennis, zich met alles moeten bemoeien, máákt inderdaad oud en leelijk en gerimpeld. Droef genoeg, die het moeten, die zichzelf in dien vijandelijken toestand een weg moeten banen; maar, dat is geheel iets anders dan studente spelen of geleerd-doenerij op den voorgrond stellen bij wijze van levens ideaal.

Dan gaat het als met de Betsy's, die, al studeerend, toch het niet vinden kunnen, of, als met de Eleonores, wier overpeinzingen haar er toe brengen, dat bij al haar eigen egoist-‘geluk,’ van een eenzame vrouw, er toch, een ander is, een gehéél ander, dat van gewoonweg, op ouderwetsche manier, zich wijden aan man en gezin, en daarin opgaan, gelijk een Josephine van Someren, de éénige uit het heele boek, die wezenlijk gelukkig is, - als vrouw en moeder!

Ik herhaal, juist omdat de schrijfster er met zoo'n nadruk op wijst, dat ze zelve volstrekt geen partij kiest in de vrouwen-zaak vóór deze of géne opvatting, dat zij alléén objectief heeft afgezien van de werkelijkheid, juist dáárom is haar roman een document, want hij is een bewijs, dat de werkelijkheid er niet eene is van geluk voor de hedendaagsche vrouw! Marceline loopt weg uit haar eigen thuis, van een man die háár liefheeft, om een oogenblikkelijke impulsie te volgen, Betsy, de studente, verdrinkt zich, Françoise, het ‘fatsoenlijke’ meisje, dat geen man kan krijgen, omdat zij geen geld genoeg heeft en niet kan zich bevredigen buiten het huwelijk om, zooals iemand van de andere sexe dat doet in zoo'n geval, wordt dientengevolge hopeloos zenuwziek, Corry, haar zuster, in een dito stemming, gaat den lichten kant uit, een meisje uit eenvoudiger klasse zoekt het, na heel wat ‘schande’, in een vrije-liefde-verhouding, een oudere vrouw ziet haar zaak verloopen door haar dwaze liefde tot een jongeren man, en Eleonore, de eerlijke, nobele feministe, de ‘nieuwe’ vrouw in den besten zin, moet, dit alles overdenkende, aan het eind van het boek tot de conclusie komen, dat haar eigen dorre zelfstandigheid van eenzame vrouw niet anders is, dan een negatief soort van geluk, en bovendien, dat zij, juist dóór dat koele en zelfbewuste en met-eigen-ik-tevredene in haar natuur, behoort tot de uitzonderingen, tot de eenlingen, die men dus niet kan laten gelden als bewijzen voor ‘de’ oplossing der vrouwenquaestie, in zulk één enkel voorbeeld van eenling blindelings aanprijzen aan de meerderheid.

Zie, omdat de geheel objectieve romanschildering van Jeanne Reyneke van Stuwe woord voor woord beantwoordt aan mijn beweringen, in de Holl. Lelie, en elders, dat de nieuwe vrouw niet vindt het geluk in man-na-doenerij, en ook, dat de gelukkigste soort vrouw nog steeds diegene blijft, die mag vervullen hare natuur-bestemming van vruchtdagen, juist dáárom trof mij De Arme Vrouw als een voor de hedendaagsche vrouwenwereld aanbevelenswaardig boek ter overdenking, niet als roman van ook maar éénige kunstwaarde, maar als bijdrage tot kennis van de werkelijkheid van vrouwen-lot.

Wat ik heb beweerd jarenlang achtereen, dat heeft Jeanne Reyneke van Stuwe afgezien volgens haar eigen beweren in haar vóórrede, van de nuchtere werkelijkheid. De zich verdrinkende Betsy, de krankzinnige Françoise, de weemoedig haar eigen-eenzaamheid-erkennende Eleonore, zij zijn de vrouwen die ik voorspelde, dat de hedendaagsche feministische tijdgeest zou baren; en Jeanne Reyneke van Stuwe nu heeft ze gezien, heeft ze ontmoet. Haar Betsy, haar Eleonore, haar Françoise, zijn werkelijkheids-typen, - zegt ze. Daarneven echter heeft ze óók die ééne ontmoet, die, alweder volgens óók mij, is de éénige soort ware vrouw; niemand minder dan Eleonore, de feministe pur-sang, de vrouw met het reine hart, de ‘nieuwe’ vrouw in den besten zin, die komt tot die overweging, als zij zegt van Josephine van Someren, de moeder uit het boek van Jeanne Reyneke van Stuwe: ‘En háár leven leek haar ook het ideale leven, een leven gevuld met de lieflijkste belooningen. Bij háár vergeleken scheen iedere vrouw arm - en elk ander bestaan onbelangrijk en leeg’!!

Opzettelijk laat ik àlle roman-bespreking als zoodanig verder rusten. Want, als roman, verdient dit boek géén vermelding; mannenkarakters zijn er niet in; de vrouwen-typen zijn los naast elkander gezet, aaneengeregen

[p. 197]

met woorden; en, noch van stijl, noch van eenigen achtergrond van tooneel, is ook maar de geringste sprake. Maar als document voor de vrouwenzaak is een boek belangrijk, waarvan de schrijfster zóó uitdrukkelijk méédeelt, het geschreven te hebben, om te laten zien hoe de hedendaagsche werkelijkheidsvrouwen zijn; belangrijk, omdat die vrouwentypen dus bewijzen tot welk een jammerlijke verkrachting van àlle geluk en àlle tevredenheid en àlle vrouwelijkheid leidden de laatste verdwaasde tien à twintig jaren, - tot zinnen-begeerten zonder huwelijk, tot krankzinnigheid, tot verzaking van huwelijksplichten, tot dorre éénzaamheid, tot toegeven aan hartstochten, tot alléén één soort van blijvend, zich handhavend geluk: het moederschap.... Zie Marceline, Françoise, Corry, Betsy, Eleonore - - en, de éénige benijdbare: Josephine van Someren.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.